Τα προβλήματα ύπνου αποτελούν πολύ συχνά σύμπτωμα κατάθλιψης και για αυτόν τον λόγο οι ειδικοί θέλουν να ξέρουν αν πίσω από την αϋπνία ή τις υπερβολικές ώρες ύπνου κρύβεται ένα καταθλιπτικό υπόβαθρο. Τώρα, για πρώτη φορά, επιστήμονες ανακάλυψαν ότι τα καταθλιπτικά άτομα διαθέτουν «ελαττωματικό» βιολογικό ρολόι στον εγκέφαλο. Σύμφωνα με μια νέα μελέτη που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Proceedings of the National Academy of Sciences», οι ασθενείς με μείζονα κατάθλιψη εμφανίζουν “αρρυθμίες” στον κιρκάδιο ρυθμό τους σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου τους,
Οι ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν εξέτασαν δείγματα ιστού που είχαν ληφθεί μετά θάνατον τόσο από τον εγκέφαλο δωρητών που δεν αντιμετώπιζαν προβλήματα ψυχικής υγείας όσο και από ασθενείς με μείζονα κατάθλιψη. Είδαν ότι η γονιδιακή δραστηριότητα στον εγκέφαλο των ατόμων με κατάθλιψη δεν ακολουθούσε φυσιολογικούς 24ωρους κύκλους.
«Φαίνεται ότι τα άτομα με κατάθλιψη εμφανίζουν διακοπές στον φυσιολογικό κύκλο ύπνου-ξύπνιου» σημείωσε ο Τζουν Λι, καθηγητής Ανθρώπινης Γενετικής στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν και επικεφαλής της νέας μελέτης.
Η γονιδιακή δραστηριότητα και ο κύκλος ημέρας-νύχτας
Ο καθένας μας γεννιέται με ένα συγκεκριμένο γενετικό προφίλ το οποίο αποτελεί το «αποτύπωμά» μας για την παραγωγή των πρωτεϊνών που «χτίζουν» το σώμα. Ωστόσο τα γονίδιά μας δεν αποτελούν σταθερές «μηχανές» παραγωγής πρωτεϊνών. Η δραστηριότητά τους εμφανίζει διαφοροποιήσεις ανάλογα με διαφορετικές συνθήκες. Ενας από τους παράγοντες που επηρεάζουν τη γονιδιακή έκφραση είναι ο κύκλος ημέρας-νύχτας.
Συγκεκριμένα κύτταρα σε μια περιοχή που βρίσκεται βαθιά στον εγκέφαλο και ονομάζεται υποθάλαμος λειτουργούν ως «βηματοδότες» ρυθμίζοντας το βιολογικό ρολόι του οργανισμού και βοηθώντας τα υπόλοιπα κύτταρα του σώματος να ακολουθούν έναν σχεδόν 24ωρο κύκλο. Αυτά τα κύτταρα – «βηματοδότες» δίνουν και την εξήγηση στο γιατί το τζετ λαγκ είναι τόσο ενοχλητικό: το βιολογικό ρολόι μας χρειάζεται χρόνο ώστε να καταφέρει να προσαρμοστεί σε μια νέα χρονική ζώνη.
Προκειμένου να κατανοήσουν καλύτερα πώς διαφοροποιείται η γονιδιακή έκφραση στα άτομα με κατάθλιψη οι ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν μελέτησαν τον εγκέφαλο 35 ατόμων με μείζονα κατάθλιψη καθώς και 55 ατόμων χωρίς πρόβλημα ψυχικής υγείας – όλα τα άτομα είχαν πεθάνει σε διαφορετικές ώρες της ημέρας. Οι εγκέφαλοι των εθελοντών έφεραν το αποτύπωμα της γονιδιακής έκφρασης ανάλογα με τη στιγμή του θανάτου τους. Οι επιστήμονες εξέτασαν τη γονιδιακή αυτή έκφραση σε έξι μεγάλες περιοχές του εγκεφάλου: στον έξω ραχιαίο προμετωπιαίο φλοιό, στην αμυγδαλή, στην παρεγκεφαλίδα, στον πρόσθιο φλοιό του προσαγωγίου, στον επικληνή πυρήνα και στον ιππόκαμπο.
Σύμφωνα με τα ευρήματα, στα υγιή άτομα εμφανίστηκε ένας σαφής κύκλος δραστηριότητας – τα άτομα που είχαν πεθάνει περίπου την ίδια ώρα της ημέρας εμφάνισαν παρόμοια μοτίβα γονιδιακής δραστηριότητας στον εγκέφαλο. Μάλιστα τα μοτίβα αυτά ήταν τόσο καθαρά ώστε οι ερευνητές ήταν σε θέση μέσω της γονιδιακής έκφρασης στον εγκέφαλο να προσδιορίσουν την ώρα θανάτου. Αυτό ωστόσο αφορούσε μόνο τους υγιείς εγκεφάλους και όχι αυτούς των ατόμων με κατάθλιψη στους οποίους δεν εντοπίστηκαν φυσιολογικά μοτίβα γονιδιακής έκφρασης.
Για παράδειγμα στα υγιή άτομα, από τα 16 γονίδια που εμφάνιζαν τα πιο σαφή κυκλικά μοτίβα δραστηριότητας, τα 11 ακολουθούσαν τον κύκλο της δραστηριότητάς τους με βάση το βιολογικό ρολόι σε τέσσερις ή και περισσότερες περιοχές του εγκεφάλου. Την ίδια στιγμή όμως στα άτομα με μείζονα κατάθλιψη μόνο δύο από τα γονίδια παρουσίαζαν κυκλικό μοτίβο δραστηριότητας σε περισσότερες από μια περιοχές του εγκεφάλου, ενώ κανένα γονίδιο δεν είχε τέτοια κυκλική δραστηριότητα σε περισσότερες από τρεις περιοχές.
Διακοπή της φυσιολογικής λειτουργίας
Περαιτέρω πειράματα στους «καταθλιπτικούς» εγκεφάλους έδειξαν ότι το βιολογικό ρολόι εμφάνιζε τόσο διακοπή στη φυσιολογική λειτουργία του όσο και μετάθεση κατά αρκετές ώρες. «Τα άτομα αυτά φαίνεται να κοιμούνται τη λάθος ώρα μέσα στην ημέρα ενώ παράλληλα και η ποιότητα του ύπνου τους είναι διαφορετική από εκείνη των υγιών ατόμων» εξήγησε ο καθηγητής Λι.
Ηδη τα προβλήματα ύπνου που αντιμετωπίζουν τα άτομα με κατάθλιψη έχουν οδηγήσει στην ανάπτυξη θεραπειών όπως η φωτοθεραπεία με στόχο την επαναφορά σε φυσιολογική λειτουργία του βιολογικού ρολογιού, σημείωσε ο καθηγητής. Προσέθεσε ότι τα νέα ευρήματα επιβεβαιώνουν ότι τέτοιου είδους θεραπευτικές προσεγγίσεις μπορούν να είναι αποτελεσματικές καθώς και να οδηγήσουν σε νέα φάρμακα για την «επιδιόρθωση» του… ξεκούρδιστου βιολογικού ρολογιού των ασθενών με κατάθλιψη.
