Ο υπερθυρεοειδισμός (hyperthyroidism) είναι μια διαταραχή του θυρεοειδή κατά την οποία ο αδένας υπερλειτουργεί, δηλαδή εργάζεται περισσότερο σε σχέση με τις ανάγκες του οργανισμού. Μορφολογικά, ο θυρεοειδής μπορεί να είναι φυσιολογικός ή διογκωμένος (να παρουσιάζει δηλαδή βρογχοκήλη).
Ο θυρεοειδής αδένας βρίσκεται στο μπροστινό μέρος του λαιμού, κάτω από τον λάρυγγα (μήλο του Αδάμ). Είναι από τους σημαντικότερους ενδοκρινείς αδένες του ανθρώπινου σώματος και παράγει κυρίως τρεις σημαντικές ορμόνες: την Τ3 (τριιωδοθυρονίνη) και την Τ4 (θυροξίνη) που ρυθμίζουν το μεταβολισμό μας και την καλσιτονίνη που ρυθμίζει το μεταβολισμό του ασβεστίου).
Η ρύθμιση του θυρεοειδούς ξεκινάει από τον υποθάλαμο του εγκεφάλου. Όταν ο υποθάλαμος αντιληφθεί την ανάγκη για θυρεοειδικές ορμόνες, στέλνει σήμα στην υπόφυση η οποία εκλύει την θυρεοειδοτρόπο ορμόνη ή θερεοτροπίνη (TSH ή Thyroid Stimulating Hormone) στην κυκλοφορία του αίματος για να ειδοποιήσει το θυρεοειδή ότι πρέπει να αναλάβει δράση. Η TSH διεγείρει ένα ειδικό υποδοχέα (υποδοχέας TSH ή TSHr) επάνω στα θυρεοειδικά κύτταρα, μεταδίδοντας με τον τρόπο αυτό την εντολή για την παραγωγή ορμονών.
Οι βασικές διαταραχές του θυρεοειδή διαιρούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τις μορφολογικές και τις λειτουργικές. Στις πρώτες υπόκεινται οι ανατομικές διαταραχές, όπως οι βρογχοκήλες (κάθε διόγκωση του θυρεοειδή αδένα), οι όζοι του θυρεοειδή (τοπικές διογκώσεις του αδένα) και τα νεοπλάσματα του θυρεοειδή (καλοήθη και κακοήθη). Στις δεύτερες υπάγονται ο υποθυρεοειδισμός, και ο υπερθυρεοειδισμός (o υποθυρεοειδισμός έχει αιτία κυρίως τη θυρεοειδίτιδα Hashimoto ενώ αιτία του υπερθυρεοειδισμού είναι κυρίως η νόσος Graves).
Ο υπερθυρεοειδισμός προσβάλλει συχνότερα τις γυναίκες και οι κλινικές του εκδηλώσεις ποικίλουν ανάλογα με τη βαρύτητα και τη διάρκεια της νόσου. Προκαλείται επιτάχυνση του μεταβολισμού (πιο γρήγορες καύσεις).
Διάγνωση και συμπτώματα
Όταν υπάρχει υπερθυρεοειδισμός ανευρίσκονται στο αίμα υψηλές τιμές τριιωδοθυρονίνης (Τ3) και θυροξίνης (Τ4) ενώ οι τιμές της θυρεοειδοτρόπου ορμόνης (TSH) είναι χαμηλές. Η TSH είναι μειωμένη επειδή έχοντας ρόλο επιστάτη των θυρεοειδικών κυττάρων δεν πρέπει να διεγείρει άλλο την παραγωγή των θυρεοειδικών ορμονών αφού αυτές είναι ήδη υψηλές. Η εξέταση της TSH είναι ένας πολύ καλός δείκτης της θυρεοειδικής λειτουργίας διότι οι τιμές της ορμόνης αντανακλούν την απάντηση της υπόφησης στην ποσότητα της θυροξίνης και της τριιωδοθυρονίνης που παράγεται από το σώμα. Οι φυσιολογικές τιμές της TSH είναι μεταξύ 0,27 – 4,2 μU/ml.
Στον υπερθυρεοειδισμό συνήθως αυξάνεται το μέγεθος και διαφοροποιείται η υφή του αδένα κάτι που μπορεί να φθάσει μέχρι την οζώδη βρογχοκήλη, δηλαδή έναν μεγάλο θυρεοειδή με πολλούς διάσπαρτους όζους. Οι όζοι είναι διογκώσεις του αδένα, δηλαδή ογκίδια με διαφορετική σύσταση από τον υπόλοιπο ιστό, που αποτελούνται από συναθροίσεις θυρεοειδικών κυττάρων που έχουν χάσει τη ρύθμισή τους.
Όχι σπάνια, μπορεί για μεγάλο χρονικό διάστημα να μην υπάρχει κανένα σύμπτωμα ή να προκαλούνται ελαφρά συμπτώματα τα οποία τις περισσότερες φορές δεν γίνονται εύκολα αντιληπτά από τον ασθενή και το γιατρό. Όμως στην τυπική του μορφή ο υπερθυρεοειδισμός χαρακτηρίζεται από συμπτώματα ιδιαίτερα έντονα και εμφανή, τόσο που ο γιατρός αντιλαμβάνεται ότι βρίσκεται μπροστά σε ασθενή που πάσχει από υπερθυρεοειδισμό βασιζόμενος μόνο στη συμπεριφορά του.
Οι ασθενείς παρουσιάζουν ευερεθιστότητα, υπερκινητικότητα, νευρικότητα και ευσυγκινησία, μυϊκή αδυναμία και εύκολη κόπωση. Μιλούν έντονα και εναλλάσσουν με ταχύτητα τα θέματα συζήτησης. Είναι ανήσυχοι, αντιδρούν γρήγορα στα ερεθίσματα και είναι ασταθείς συναισθηματικά. Μερικές φορές παθαίνουν κρίση πανικού και ξεσπούν σε λυγμούς χωρίς ιδιαίτερο λόγο. Μπορεί να συνυπάρχει αϋπνία, ελάττωση της ικανότητας συγκέντρωσης και της προσοχής, προβλήματα ελάττωσης μνήμης και αδυναμία αυτοσυγκέντρωσης. Υπάρχει ταχυκαρδία, εύκολο λαχάνιασμα ή καρδιακές αρρυθμίες που ο ασθενής τις περιγράφει σαν προκάρδιους κτύπους και σταμάτημα της ανάσας (οι καρδιακοί παλμοί κυμαίνονται μεταξύ 100 -120 σφυγμών το λεπτό). Η κούραση οφείλεται στην προσπάθεια που καταβάλλει το άτομο, προκειμένου να αντεπεξέλθει στους «γρήγορους ρυθμούς» που απαιτεί ο αυξημένος μεταβολισμός του.
Παράλληλα, ο ασθενής έχει εξάψεις και δεν ανέχεται τη ζέστη, η όρεξη του είναι αυξημένη και ενώ τρώει συνήθως αρκετά, χάνει βάρος και αδυνατίζει. Δεν είναι σπάνια και η διάρροια. Ένα άλλο σύμπτωμα είναι ο τρόμος των χεριών (τρέμουλο) και ιδιαίτερα των δακτύλων που γίνεται πιο εμφανής όταν τα δάκτυλα βρίσκονται σε υπερέκταση (τεντωμένα) ενώ οι παλάμες συνήθως είναι ζεστές και ιδρωμένες. Αρκετές φορές στον υπερθυρεοειδισμό το δέρμα είναι λείο, στιλπνό, θερμό και λεπτό ενώ τα μαλλιά λεπταίνουν και πέφτουν.
Ο υπερθυρεοειδισμός σχετίζεται επίσης με απότομη αύξηση της σεξουαλικής ορμής καθώς επιταχύνεται ο μεταβολισμός του οργανισμού (οι θυρεοειδικές ορμόνες εμπλέκονται στη φυσιολογία της εκσπερμάτισης). Στον άνδρα, η πάθηση έχει συνδεθεί με πρόωρη εκσπερμάτιση και στυτική δυσλειτουργία. Η στυτική δυσλειτουργία εμφανίζεται δευτερογενώς, ως αποτέλεσμα δυσλειτουργίας της εκσπερμάτισης (η πρόωρη και η καθυστερημένη εκσπερμάτιση είναι οι πρωταρχικές δυσλειτουργίες στον άνδρα που απορρέουν από τον υπερθυρεοειδισμό και τον υποθυρεοειδισμό, αντίστοιχα). Ο υπερθυρεοειδισμός έχει επιπλέον ενοχοποιηθεί για ολιγοσπερμία, στειρότητα και μη φυσιολογική μορφολογία σπέρματος, ακόμη και για γυναικομαστία.
Σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν πόνοι στα κόκαλα λόγω της προκαλούμενης οστεοπόρωσης και προπέτεια των οφθαλμών, ο λεγόμενος εξόφθαλμος (όταν η αιτία είναι η νόσος Graves). Να σημειωθεί ότι ποσοστό από τους ασθενείς που πάσχουν από τη νόσο Graves παρουσιάζει σοβαρού βαθμού οφθαλμοπάθεια, η οποία επειδή σχετίζεται με τον θυρεοειδή και ονομάζεται θυρεοειδική οφθαλμοπάθεια. Σ’ αυτή την περίπτωση τα μάτια είναι λαμπερά, αγριωπά και προτεταμένα (μια από τις σοβαρές περιπτώσεις ήταν ο ηθοποιός Marty Feldman).
Συνοπτικά, τα συχνότερα συμπτώματα του υπερθυρεοειδισμού περιλαμβάνουν:
- Αδυνάτισμα που δεν εξηγείται από τη σωματική άσκηση ή το λιγότερο φαγητό,
- Ταχυπαλμία (αίσθημα προκάρδιων παλμών με ταχυκαρδία) και άλλες ανωμαλίες του καρδιακού ρυθμού,
- Ιδρώτας και μείωση αντοχής της ζέστης (δυσανεξία στη ζέστη, εξάψεις)
- Νευρικότητα,
- Μυϊκή αδυναμία, κούραση, εύκολη κόπωση,
- Τρέμουλο,
- Εξώφθαλμος (τα μάτια βγαίνουν προς τα έξω, προεξέχουν). Το κάπνισμα αυξάνει κατά πολύ τον κίνδυνο πιο σοβαρών προβλημάτων σε ασθενείς που πάσχουν από την ασθένεια Graves,
- Διόγκωση του θυρεοειδούς αδένα (βρογχοκήλη).
Αιτίες
Ο υπερθυρεοειδισμός δεν οφείλεται πάντα στην ίδια αιτία. Πολλές ασθένειες προκαλούν υπερθυρεοειδισμό, όπως επίσης και διάφορα φάρμακα. Η πιο συχνή και σημαντική αιτία είναι η νόσος Graves (αποκαλείται και διάχυτη τοξική βρογχοκήλη) η οποία οφείλεται σε αυτοάνοση διαταραχή. Η νόσος Graves αποτελεί την αιτία για το το 70% των περιπτώσεων υπερθυρεοειδισμού.
Η δεύτερη κυριότερη μορφή υπερθυρεοειδισμού είναι η οζώδης τοξική βρογχοκήλη όπου στο θυρεοειδή αναπτύσσεται ένας ή περισσότεροι όζοι (ογκίδια) που έχουν ως αποτέλεσμα να παράγουν τις θυρεοειδικές ορμόνες με μεγαλύτερη από το κανονικό ποσότητα. Ανάλογα με τον αριθμό των όζων, η μορφή αυτή του υπερθυρεοειδισμού διακρίνεται σε πολυοζώδη όπου πάνω στο θυρεοειδή αναπτύσσονται πολλοί όζοι και στο μονήρες τοξικό αδένωμα (μονήρες όζος σημαίνει ότι υπάρχει μόνο ένας όζος). Ο μονήρης όζος πρόκειται αρχικά για ένα καλοήθες ογκίδιο (αδένωμα) που καθώς μεγαλώνει, εκκρίνει προοδευτικά μεγάλες ποσότητες θυροξίνης, περνώντας έτσι από την ασυμπτωματική φάση (αυτόνομο αδένωμα) μέχρι την πλήρη εκδήλωση του υπερθυρεοειδισμού (τοξικό αδένωμα).
Ο υπερθυρεοειδισμός λόγω όζων στον θυρεοειδή που παράγουν περισσότερη θυροξίνη μπορεί να συμβεί ακόμα και μετά από χρήση ιωδιούχων σκευασμάτων ή σκιαγραφικών για αξονική τομογραφία, λόγω της υπερφόρτωσης του οργανισμού με ιώδιο. Πρέπει να ξέρετε ότι οι ορμόνες του θυρεοειδούς περιέχουν ιώδιο σε υψηλή συγκέντρωση (σχεδόν το 80 τοις εκατό του ιωδίου του σώματος βρίσκεται μέσα στο θυρεοειδή αδένα). Το ιώδιο είναι απαραίτητο για την παραγωγή της Τ3 (τριιωδοθυρονίνης) και της Τ4 (θυροξίνης) και αν λείπει από τη διατροφή οι θυροειδικές ορμόνες δεν μπορούν να παραχθούν. Στα μικρά παιδιά, η έλλειψη ιωδίου μπορεί να εμποδίσει την παραγωγή ορμονών, καθυστερώντας έτσι τη σωματική, διανοητική και σεξουαλική ανάπτυξη—μια κατάσταση που ονομάζεται κρετινισμός. Η ανεπαρκής πρόσληψη ιωδίου από τη διατροφή είναι πιθανό να προκαλέσει βρογχοκήλη.
Ο υπερθυρεοειδισμός μπορεί να συμβεί μετά από φλεγμονή ή ίωση που συνήθως οφείλεται σε ιούς. Η θυρεοειδίτιδα της λοχείας (κατά την εγκυμοσύνη) είναι ένας άλλος λόγος. Μια άλλη αιτία είναι η υποξεία θυρεοειδίτιδα στην οξεία της φάση (θυρεοειδίτιδα De Quervain).
Θεραπεία
Η απαλλαγή του ασθενούς από τον υπερθυρεοειδισμό αποτελεί τον κύριο στόχο της θεραπείας η οποία βέβαια εξαρτάται από την αιτία. Τα θεραπευτικά όπλα περιλαμβάνουν φάρμακα (τα αντιθυρεοειδικά φάρμακα προπυλθειουρακίλη, μεθιμαζόλη και καρβιμαζόλη) που καταστέλλουν τη λειτουργία του θυρεοειδούς αδένα, το ραδιενεργές ιώδιο και τη χειρουργική επέμβαση για αφαίρεση του αδένα.
Νόσος Graves. Σ’ αυτή την αυτοάνοση διαταραχή, η συντηρητική θεραπεία με αντιθυρεοειδικά φάρμακα είναι η ενδεδειγμένη αντιμετώπιση στην αρχική φάση για την ρύθμιση του υπερθυρεοειδισμού. Όμως η μακροχρόνια παράταση της θεραπείας θα μπορούσε να είναι η αιτία εμφάνισης διαφόρων ανεπιθύμητων παρενεργειών των φαρμάκων αυτών. Η καυτηρίαση του θυρεοειδούς με ραδιενεργό ιώδιο συνήθως είναι αποτελεσματική, όμως οι παρενέργειες της ακτινοβολίας στον οργανισμό ιδίως σε νέα άτομα σε αναπαραγωγική ηλικία μπορεί να είναι σοβαρές.
Η εμπειρία έχει αποδείξει ότι η συχνότητα εμφάνισης καθυστερημένου υπερθυρεοειδισμού μετά τη θεραπεία με ραδιενεργό ιώδιο είναι υψηλή και το ποσοστό ίασης μετά τη θεραπεία με αντιθυρεοειδικά φάρμακα είναι χαμηλό. Η χειρουργική επέμβαση (ολική θυρεοειδεκτομή) προτιμάται τελευταία όλο και περισσότερο λόγω των προβλεπόμενων καλών αποτελεσμάτων και το εξαιρετικά χαμηλό ποσοστό παρενεργειών όταν, διενεργείται από έμπειρα χέρια.
Η θυρεοειδεκτομή κρίνεται ιδανική συγκριτικά με τις άλλες θεραπείες για τους εξής λόγους: 1) Αποτελεί οριστική θεραπεία του υπερθυρεοειδισμού. 2) Μετεγχειρητικά ο ασθενής παραμένει με έναν υγιή λοβό, με φυσιολογική λειτουργία. 3) Πρόκειται για μια επέμβαση, που όταν διενεργείται από έμπειρα χέρια, είναι σύντομη και ασφαλής. 4) Δίνεται η δυνατότητα ανακάλυψης και θεραπείας ενός συνυπάρχοντος, μη ανιχνεύσιμου ή λανθάνοντος καρκινώματος του θυρεοειδούς (οι πιθανότητες είναι 10-16%). Συνήθως αυτά είναι μικρά καρκινώματα, που τις περισσότερες φορές η ανακάλυψή τους είναι ανέφικτη με το σπινθηρογράφημα, και πολύ δύσκολη με το υπερηχογράφημα.
Τοξική πολυοζώδη βρογχοκήλη. Αυτή η περίπτωση υπερθυρεοειδισμού προκαλείται από την παρουσία ενός ή πολλαπλών καλοήθων όζων με αυτόνομη υπερλειτουργία. Οι θεραπευτικές επιλογές για την τοξική πολυοζώδη βρογχοκήλη είναι μεταξύ της μακροχρόνιας αγωγής με αντιθυρεοειδικά φάρμακα, του ραδιενεργού ιωδίου και της θυρεοειδεκτομής.
Η φαρμακευτική αντιμετώπιση δυσχεραίνεται λόγω της μεταβλητής έκκρισης θυροξίνης από τους όζους, ενώ τα αντιθυρεοειδικά φάρμακα προκαλούν αύξηση του συνολικού όγκου του θυρεοειδούς και των θυρεοειδικών αγγείων. Οι αλλαγές αυτές επιδεινώνουν μερικές φορές την κατάσταση, διότι οι βρογχοκήλες συνήθως είναι ήδη μεγάλες και μερικές φορές καταδυόμενες στην είσοδο του θώρακος, προξενώντας πιεστικά φαινόμενα στην τραχεία.
Η θεραπεία με ραδιενεργό ιώδιο είναι συνήθως αναποτελεσματική λόγω του μεγάλου μεγέθους της βρογχοκήλης και της χαμηλής πρόσληψης του ιωδίου στους όζους.
Η χειρουργική θεραπεία (ολική ή σχεδόν ολική θυρεοειδεκτομή) είναι οριστική και απαλλάσσει τον ασθενή από τον υπερθυρεοειδισμό και από τις πιθανές υποτροπές.
