Η θυρεοειδίτιδα Hashimoto (λέγεται και χρόνια λεμφοκυτταρική θυρεοειδίτιδα) είναι μια νόσος κατά την οποία ο θυρεοειδής αδένας καταστρέφεται από την επίθεση που δέχεται από το ανοσοποιητικό σύστημα. Δεν υπάρχει θεραπεία με την έννοια της ίασης για τη θυρεοειδίτιδα Χασιμότο, αλλά η ασθένεια είναι διαχειρίσιμη και συχνά ήπια. Αποτελεί την πιο συχνή αιτία για να εμφανιστεί υποθυρεοειδισμός.
Ο υποθυρεοειδισμός είναι η συχνότερη από τις θυρεοειδοπάθειες, πέντε φορές συχνότερη στις γυναίκες από ό,τι στους άντρες και ακόμη πιο συχνή σε ηλικιωμένα άτομα (4-8% συχνότητα στο γενικό πληθυσμό, που ανεβαίνει στο 9-16% μετά την ηλικία των 60 ετών).
Θυρεοειδής αδένας και αντισώματα
Ο θυρεοειδής αδένας μοιάζει με θυρεό (εξ’ ου και το όνομά του) ή με πεταλούδα. Βρίσκεται στο μπροστινό μέρος του λαιμού, ακριβώς κάτω από τον λάρυγγα (μήλο του Αδάμ). Παράγει τις θυρεοειδικές ορμόνες θυροξίνη (T4) και τριϊωδοθυρονίνη (Τ3) και παίζει σημαντικό ρόλο στον έλεγχο του μεταβολισμού του οργανισμού. Επίσης παράγει την ορμόνη καλσιτονίνη, η οποία παίζει σπουδαίο ρόλο στη ρύθμιση του μεταβολισμού του ασβεστίου.
Η ρύθμιση του θυρεοειδούς ξεκινάει από τον υποθάλαμο του εγκεφάλου. Όταν ο υποθάλαμος αντιληφθεί την ανάγκη για θυρεοειδικές ορμόνες, στέλνει σήμα στην υπόφυση η οποία εκλύει την θυρεοειδοτρόπο ορμόνη (TSH ή Thyroid Stimulating Hormone) στην κυκλοφορία του αίματος για να ειδοποιήσει το θυρεοειδή ότι πρέπει να αναλάβει δράση. Η TSH διεγείρει ένα ειδικό υποδοχέα στα θυρεοειδικά κύτταρα, μεταδίδοντας με τον τρόπο αυτό την εντολή για την παραγωγή των θυρεοειδικών ορμονών.
Στη θυρεοειδίτιδα Hashimoto (Χασιμότο) ορισμένα αντισώματα του ανοσοποιητικού συστήματος καταστρέφουν με αργό ρυθμό τον θυρεοειδή αδένα ο οποίος συχνά διογκώνεται, κάνει δηλαδή βρογχοκήλη, κάτι που συχνά (αλλά όχι πάντα) καταλήγει σε μόνιμο υποθυρεοειδισμό. Μία σπάνια επιπλοκή της νόσου είναι το λέμφωμα του θυρεοειδούς. Να σημειωθεί ότι αν και ο υποθυρεοειδισμός είναι συνήθως μόνιμος, ένα ποσοστό περίπου 11% των ασθενών εμφανίζει ύφεση μετά από αρκετά χρόνια, πιθανότατα λόγω κάποιας αυθόρμητης βελτίωσης της θυρεοειδίτιδας.
Το ανοσοποιητικό σύστημα κανονικά εξοντώνει τα βακτήρια και τους ιούς, (οι εχθροί αυτοί συνολικά ονομάζονται αντιγόνα) παράγοντας ουσίες που ονομάζονται αντισώματα. Τα κύρια κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος είναι τα λεμφοκύτταρα (Τ και Β) τα οποία έχουν στην επιφάνειά τους μόρια-υποδοχείς και ‘ψηλαφίζουν’ την επιφάνεια των λοιπών κυττάρων αναγνωρίζοντας αν αυτά ανήκουν στον οργανισμό ή είναι ‘εχθρικά’. Όταν “αντιληφθούν” ότι πρόκειται για ξένα σωματίδια, τα λεμφοκύτταρα παράγουν αντισώματα τα οποία του επιτίθενται. Αλλά μερικές φορές τα λεμφοκύτταρα κάνουν λάθος και στρέφονται εναντίον των οργάνων του σώματος αντί των μικροβίων. Τα αντισώματα αυτά ονομάζονται αυτοαντισώματα και η παρουσία τους στον οργανισμό μπορεί να είναι από αθώα μέχρι σημαντική για την υγεία μας, ανάλογα με τα κύτταρα εναντίον των οποίων στρέφονται.
Στη θυρεοειδίτιδα Hashimoto υπάρχουν αυξημένα επίπεδα αντιθυροειδικών αντισωμάτων είτε κατά της θυρεοσφαιρίνης (Tg) είτε κατά της θυρεοειδικής υπεροξειδάσης (TPO) ή και των δύο.
Η θυρεοσφαιρίνη είναι μια πρωτείνη που συντίθεται αποκλειστικά στο θυρεοειδή αδένα και αποτελεί πρόδρομο μόριο των θυρεοειδικών ορμονών οι οποίες παράγονται από ιώδιο και και το αμινοξύ τυροσίνη. Η θυρεοειδική υπεροξειδάση είναι ένζυμο που καταλύει την ιωδίωση της τυροσίνης. Στη θυρεοειδίτιδα Hashimoto ανευρίσκονται υψηλές τιμές αντισωμάτων κατά της θυρεοσφαιρίνης (anti-TG) ή υψηλές τιμές αντισωμάτων κατά της υπεροξειδάσης (anti-TPO). Επίσης, ο θυρεοειδής κατακλύζεται από Τ και Β λεμφοκύτταρα που ‘μπλοκάρουν’ την ομαλή λειτουργία του και οδηγούν σε βρογχοκήλη με πολυοζώδη υφή (με πολλούς όζους).
Η θυρεοειδίτιδα Χασιμότο είναι 10-15 φορές συχνότερη στις γυναίκες από ότι στους άνδρες και η μέση ηλικία εμφάνισης είναι τα 30-50 έτη. Είναι μια από τις πιο συχνές θυρεοειδοπάθειες, συνήθως οικογενής (πιο συχνή μετάδοση αφορά μητέρα προς κόρη) και μπορεί να παρουσιαστεί από μικρή ηλικία. Αποτελεί την πιο συχνή αιτία για να εμφανιστεί υποθυρεοειδισμός και είναι πιο συχνή σε άτομα με σύνδρομο Turner και σύνδρομο Down αλλά και σε όσους έχουν ηπατίτιδα C. Οι ασθενείς κατά την πρώτη εξέταση συνήθως είναι ευθυρεοειδικοί (θυρεοειδικές ορμόνες εντός των φυσιολογικών ορίων) και όχι υποθυρεοειδικοί (χαμηλά επίπεδα T3 και Τ4 και αυξημένη TSH).
Η θυρεοειδίτιδα Hashimoto συχνά (αλλά όχι πάντα) εξελίσσεται σε υποθυρεοειδισμό που συνήθως είναι μόνιμος. Μεταξύ των ασθενών, υποθυρεοειδισμό είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν οι καπνιστές σε σχέση με τους μη καπνιστές, πιθανώς λόγω των θειοκυανικών που υπάρχουν στον καπνό των τσιγάρων. Επίσης είναι πιο πιθανό να συμβεί σε άτομα που έχουν και άλλο αυτοάνοσα νοσήματα, ιδιαίτερα διαβήτη τύπου 1 ή επινεφριδιακή ανεπάρκεια. Σε σπάνιες περιπτώσεις η θυρεοειδίτιδα Hashimoto μπορεί να προκαλέσει οξεία καταστροφή του θυρεοειδικού ιστού και απότομη απελευθέρωση των θυρεοειδικών ορμονών προκαλώντας θυρεοτοξίκωση (Hasitoxicosis).
Διάγνωση
Η θυρεοειδίτιδα Χασιμότο διαπιστώνεται εύκολα. Τα αυξημένα αντισώματα είναι η κυριότερη μέθοδος διάγνωσης. Η τυπική μορφή της χαρακτηρίζεται από μικρή έως και πολύ μεγάλη διόγκωση του θυρεοειδούς που έχει πολύ σκληρότερη σύσταση από ένα φυσιολογικό αδένα, φυσιολογικές ή χαμηλές τιμές θυροξίνης (T4) και τριϊωδοθυρονίνης (Τ3), υψηλή ή φυσιολογική ή λίγο αυξημένη TSH, αύξηση των αντιθυρεοειδικών αντισωμάτων κατά της υπεροξειδάσης (anti-ΤΡΟ) και κατά της θυρεοσφαιρίνης (anti-TG).
Μερικές φορές είναι αυξημένα και τα αντισώματα TRab (Thyrotropin Receptor Antibodies, παλαιότερα γνωστά ως TSI) αν και συνήθως αυτό συμβαίνει σε μια άλλη αυτοάνοση διαταραχή του θυρεοειδούς, τη νόσο Graves η είναι η κύρια αιτία για να εμφανιστεί υπερθυρεοειδισμός.
Εξετάσεις ορμονών και αντισωμάτων για τον θυρεοειδή (φυσιολογικές τιμές).
| ΟΝΟΜΑΣΙΑ | ΑΝΔΡΕΣ | ΓΥΝΑΙΚΕΣ | ΜΟΝΑΔΑ | |
| Τ3 | Τριιωδοθυρονίνη | 0,7 – 2,0 | 0,7 – 2,0 | ng/ml |
| T4 | Θυροξίνη | 4,5 – 12,5 | 4,5 – 12,5 | μg/dl |
| TSH | Θυρεοειδοτρόπος ορμόνη | 0,3 – 4,5 | 0,3 – 4,5 | mIU/lt |
| FT3 | Ελεύθερη Τριιωδοθυρονίνη | 1,5 – 5,0 | 1,5 – 5,0 | pg/ml |
| FT4 | Ελεύθερη Θυροξίνη | 0,7 – 2,0 | 0,7 – 2,0 | ng/dl |
| ABTPO | Αντίσωμα θυρ. υπεροξειδάσης | < 60 | < 60 | IU/ml |
| Anti-Tg | Αντίσωμα κατά θυρεοσφαιρίνης | < 60 | < 60 | IU/ml |
| Anti-M | Αντίσωμα μικροσωμιακά θυρ. | < 60 | < 60 | IU/ml |
Το υπερηχογράφημα του θυρεοειδούς επίσης βοηθάει στη διάγνωση της νόσου Χασιμότο, γιατί μπορεί πολύ νωρίς να δείξει αρχόμενη διαταραχή στο μέγεθος και τη σύσταση του θυρεοειδούς αδένα, να δείξει δηλαδή διόγκωση, ανομοιογένεια, υποηχωγένεια, όζους καθώς και αυξημένη αγγείωση του αδένα. Ο πρώτος έλεγχος των παιδιών για τη θυρεοειδίτιδα Χασιμότο καλό είναι να γίνεται στην περίοδο της εφηβείας (12-15 ετών).
Αρχικά, η νόσος δεν έχει συμπτώματα, δηλαδή δεν υπάρχει πόνος, πυρετός ή πρήξιμο. Οι ασθενείς μπορεί να παραπονεθούν για «σφίξιμο» στο λαιμό, αλλά αντικειμενικά πόνος και ευαισθησία δεν υπάρχουν. Σημειώστε ότι ο υποθυρεοειδισμός που δεν προκαλεί εμφανή κλινικά συμπτώματα ονομάζεται υποκλινικός υποθυρεοειδισμός.
Στον υποκλινικό υποθυρεοειδισμό η θυροξίνη είναι σε κανονικά όρια ενώ η TSH βρίσκεται σε λίγο μεγαλύτερη συγκέντρωση από τις φυσιολογικές τιμές. Όμως, ο θυρεοειδής μπορεί στη συνέχεια να διογκωθεί (βρογχοκήλη) και να υπάρχουν πολλές διηθήσεις από λεμφοκύτταρα.
Τα άτομα που πάσχουν από τη θυρεοειδίτιδα Hashimoto πιθανόν να μην εμφανίσουν κανένα σύμπτωμα για αρκετά χρόνια, αλλά τελικά οι περισσότεροι θα αντιμετωπίσουν, σε κάποιο βαθμό, υποθυρεοειδισμό ο οποίος θα επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου.
Στους πάσχοντες από θυρεοειδίτιδα Hashimoto ο θυρεοειδής είναι διάχυτα αυξημένος, σταθερός και με μικροπολυοζώδη υφή. Σπάνια μπορεί να είναι αυξημένος μόνο ο ένας λοβός, δημιουργώντας υποψίες για καρκίνο. Να σημειωθεί ότι η πιο συχνή αιτία που οι Έλληνες παρουσιάζουν βρογχοκήλη σήμερα είναι τα αυτοαντισώματα και όχι η έλλειψη ιωδίου, που ήταν συχνή αιτία βρογχοκήλης τα παλιότερα χρόνια.
Να σημειωθεί στον υποθυρεοειδισμό, η TSH είναι αυξημένη επειδή έχοντας ρόλο επιστάτη των θυρεοειδικών κυττάρων πρέπει να διεγείρει την παραγωγή των θυρεοειδικών ορμονών αφού αυτές είναι χαμηλές. Η εξέταση της TSH είναι ένας πολύ καλός δείκτης της θυρεοειδικής λειτουργίας διότι οι τιμές της ορμόνης αντανακλούν την απάντηση της υπόφησης στην ποσότητα της θυροξίνης και της τριιωδοθυρονίνης που παράγεται από το σώμα. Οι φυσιολογικές τιμές της TSH είναι μεταξύ 0,27 – 4,2 μU/ml.
Συμπτώματα
Τα πιο συχνά συμπτώματα στους υποθυρεοειδικούς ασθενείς είναι κατάθλιψη και χρόνια κόπωση. Στα προχωρημένα στάδια της νόσου εμφανίζονται πιο έντονα τα συμπτώματα υποθυρεοειδισμού. Το δέρμα γίνεται ξηρό και λεπτό με μειωμένη εφίδρωση. Συχνά υπάρχει ωχρότητα με μια κίτρινη απόχρωση του δέρματος που οφείλεται σε συσσώρευση καροτίνης. Τα μαλλιά είναι ξηρά και εύθραυστα και συχνά πέφτουν. Άλλα συνήθη χαρακτηριστικά είναι η αύξηση του βάρους (που οφείλεται συνήθως στην κατακράτηση υγρών), η δυσκοιλιότητα, η μείωση της libido (ερωτικής επιθυμίας), οι μηνορραγίες και η μειωμένη γονιμότητα που πιθανότατα οφείλονται στην αυξημένη προλακτίνη που παρατηρείται στον υποθυρεοειδισμό.
Η μετάπτωση σε υποθυρεοειδισμό γίνεται συνήθως με βραδείς ρυθμούς. Πολλές φορές τα αντισώματα μπορεί να παραμένουν θετικά επί σειρά ετών και το άτομο με θυρεοειδίτιδα Χασιμότο να μην αναπτύξει υποθυρεοειδισμό ποτέ στη διάρκεια της ζωής του. Να σημειωθεί ότι παρά τις έρευνες και συζητήσεις δεν έχει αποδειχθεί ότι τα αντισώματα αυτά προξενούν βλάβες κάπου αλλού στον οργανισμό εκτός απο τον θυρεοειδή.
Πάντως, ότι η παρουσία των αντισωμάτων μπορεί να συνοδεύεται και από άλλη διαταραχή, την υπερλειτουργία του θυρεοειδούς, η οποία ωστόσο είναι πιο σπάνια από τον υποθυρεοειδισμό. Δηλαδή, ενώ συνήθως τα αντισώματα είναι καταστροφικά για τα κύτταρα του θυρεοειδούς και προκαλείται υποθυρεοειδισμός, μερικές φορές τα αντισώματα είναι διεγερτικά και προκαλείται υπερθυρεοειδισμός. Επίσης, κάθε άτομο με αυξημένα αντιθυρεοειδικά αντισώματα δεν έχει απαραίτητα θυρεοειδίτιδα Hashimoto.
Αιτίες
Για ποιον λόγο δημιουργούνται τα αντισώματα του θυρεοειδούς σε ορισμένους ανθρώπους; Δεν υπάρχει μέχρι σήμερα απάντηση στο ερώτημα αυτό. Το βέβαιο είναι ότι την ανάπτυξη των αντισωμάτων την ευνοεί ένας συνδυασμός παραγόντων, οι οποίοι είναι τα γονίδια προδιάθεσης και κάποιοι παράγοντες από το περιβάλλον. Ελάχιστα είναι γνωστά για το ποια ακριβώς είναι τα γονίδια που προδιαθέτουν για την θυρεοειδίτιδα Hashimoto. Οι μελέτες δείχνουν ότι οι πανομοιότυποι δίδυμοι έχουν πιο συχνά και οι δυο αντισώματα για τον θυρεοειδή, σε σχέση με τους μη πανομοιότυπους διδύμους.
Η μόνη επίσημα αναγνωρισμένη αιτία που αφορά το περιβάλλον είναι η αυξημένη πρόσληψη ιωδίου. Σε όλα τα μέρη του κόσμου που έχουν γίνει τέτοιες μελέτες, η επίπτωση των αντισωμάτων είναι μεγαλύτερη στις περιοχές με επάρκεια ιωδίου και σπανιότερη στις περιοχές με έλλειψη ιωδίου. Η Ελλάδα ανήκει σήμερα στις χώρες με επάρκεια ιωδίου και δεν αποκλείεται να είναι αυτή μια αιτία που και στη χώρα μας η θυρεοειδίτιδα Χασιμότο εμφανίζεται σήμερα συχνότερα από ότι παλιά.
Μια άλλη αιτία που έχει διερευνηθεί είναι η έκθεση σε ιονίζουσες ακτινοβολίες. Έχουν γίνει μελέτες σε άτομα που εργάζονται κοντά σε πηγές ακτινοβολίας και ενδεχομένως εκτίθενται χρόνια σε μικρές δόσεις, καθώς και σε άτομα που εκτέθηκαν σε μεγάλες δόσεις, π.χ. σε ατομική βόμβα ή σε πυρηνικά ατυχήματα (όπως το Τσερνόμπιλ). Μερικές από αυτές τις μελέτες, αλλά όχι όλες, έδειξαν αύξηση της επίπτωσης των αντισωμάτων του θυρεοειδούς. Φαίνεται επίσης ότι αυτό συμβαίνει κυρίως σε άτομα με έλλειψη ιωδίου και περισσότερο στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες.
Θεραπεία
Κατ’ αρχήν δεν υπάρχει ίαση για τη θυρεοειδίτιδα Χασιμότο, αλλά η νόσος είναι είναι συχνά ήπια.
Αν έχετε θυρεοειδίτιδα Χασιμότο αλλά η λειτουργία του θυρεοειδούς σας είναι φυσιολογική, δεν χρειάζεται θεραπεία υποκατάστασης με ορμόνη του θυρεοειδούς (θυροξίνη). Στην περίπτωση αυτή χρειάζεται παρακολούθηση της λειτουργίας του θυρεοειδούς σε τακτά διαστήματα, μια φορά το χρόνο, καθώς ο υποθυρεοειδισμός μπορεί να αναπτυχθεί με την πάροδο του χρόνου. Ο ενδοκρινολόγος μπορεί αν σας συστήσει κάποια συμπληρώματα διατροφής, όπως το σελήνιο, που μπορούν να βοηθήσουν τη λειτουργία του θυρεοειδούς σας.
Όταν η θυρεοειδίτιδα Hashimoto χρειάζεται αντιμετώπιση, αυτή γίνεται σχεδόν πάντα με φάρμακα. Η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης του θυρεοειδούς αδένα είναι απαραίτητη μόνο όταν η παραγωγή ορμονών μειωθεί σημαντικά και τα συμπτώματα αρχίσουν να εμφανίζονται ή να επιδεινώνονται. Η θεραπεία γίνεται με θυροξίνη επί μακρόν και σε περίπτωση μόνιμου υποθυρεοειδισμού εφ’ όρου ζωής. Σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να προκαλούνται πιεστικά φαινόμενα, οπότε αντιμετωπίζεται χειρουργικά.
