Ο θυρεοειδής αδένας παράγει ορμόνες που επηρεάζουν τη λειτουργία πολλών και διαφόρων οργάνων στο ανθρώπινο σώμα. Συχνά, όμως, παρουσιάζονται διαταραχές στη λειτουργία του ή και το μέγεθός του. Αν προσέξετε ότι υπάρχει ένα πρήξιμο στο λαιμό σας, τότε πιθανόν να πρόκειται για βρογχοκήλη (goiter) του θυρεοειδούς αδένα η οποία υπήρχε για πολλά χρόνια και έφτασε πλέον σε ένα κρίσιμο μέγεθος. Συχνά, η βρογχοκήλη είναι περισσότερο εμφανής στη μία πλευρά του λαιμού.
Ο όρος βρογχοκήλη αναφέρεται σε κάθε διόγκωση του θυρεοειδούς αδένα που δεν οφείλεται σε φλεγμονή ή καρκίνο. Η παθολογική διόγκωση του θυρεοειδούς ποικίλει και κυμαίνεται από τόσο μικρή που να διαγιγνώσκεται μόνο με υπερηχογράφημα έως τόσο μεγάλη που να είναι ορατή δια γυμνού οφθαλμού.
Η βρογχοκήλη αποτελεί μία συχνή διαταραχή του θυρεοειδούς αδένα που οφείλεται σε διάφορες αιτίες και μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία προκαλώντας συμπτώματα που μπορεί να προκαλούν ήπια κοσμητικά προβλήματα ή σοβαρές επιπλοκές και παρενέργειες. Όσο πιο γρήγορα ανακαλυφθεί η βρογχοκήλη τόσο πιο εύκολη γίνεται η θεραπεία.
Θυρεοειδής και βρογχοκήλη
Ο θυρεοειδής αδένας είναι ο μεγαλύτερος αδένας του ανθρώπινου σώματος, βρίσκεται στο πρόσθιο μέρος του τραχήλου, έχει βάρος περίπου 15-25 γραμμάρια και αποτελείται από δύο λοβούς μήκους 5 εκατοστών, οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους με μια στενή λωρίδα ιστού, τον ισθμό. Στο 50% περίπου των φυσιολογικών αδένων υπάρχει και ένας ακόμα λοβός, ο πυραμιδοειδής, που ξεκινά από τον ισθμό.
Ο θυρεοειδής παράγει δύο βασικές θυροειδικές ορμόνες: την θυροξίνη (Τ4) και την τριιωδοθυρονίνη (Τ3), οι οποίες ρυθμίζουν τον μεταβολισμό των ιστών καθώς και την καλσιτονίνη που ελαττώνει τα επίπεδα του ασβεστίου του αίματος.
Η ρύθμιση του θυρεοειδούς ξεκινάει από τον εγκέφαλο και συγκεκριμένα τον υποθάλαμο. Μόλις ο υποθάλαμος αντιληφθεί την ανάγκη για θυρεοειδικές ορμόνες, στέλνει σήμα στην υπόφυση η οποία εκλύει την θυρεοειδοτρόπο ορμόνη (TSH ή Thyroid Stimulating Hormone) στην κυκλοφορία του αίματος για να ειδοποιήσει το θυρεοειδή ότι πρέπει να αναλάβει δράση. Η TSH διεγείρει ένα ειδικό υποδοχέα στα θυρεοειδικά κύτταρα, μεταδίδοντας με τον τρόπο αυτό την εντολή για την παραγωγή των θυρεοειδικών ορμονών.
Η βρογχοκήλη σε πολλές περιπτώσεις παραμένει χωρίς να προκαλεί συμπτώματα για αρκετά χρόνια, συχνά δε ανακαλύπτεται τυχαία, στα πλαίσια απεικονιστικού ελέγχου που διενεργείται για άλλο λόγο. Αν η βρογχοκήλη είναι μεγάλη, πιθανόν να παρουσιαστεί δυσκολία στην κατάποση ξηρής, συμπαγούς τροφής και, αν η τραχεία συμπιέζεται κατά οποιονδήποτε τρόπο, μπορεί να παρουσιαστεί δυσκολία στην αναπνοή. Oρισμένα άτομα, όπως για παράδειγμα οι τραγουδιστές, ίσως προσέξουν μια αλλαγή στη φωνή τους. O ενδροκρινολόγος πιθανόν να θελήσει να σας υποβάλει σε κάποια από τις ακόλουθες εξετάσεις: Ακτινοσκόπηση και τεστ αναπνοής. Oι εξετάσεις αυτές θα αποκαλύψουν αν η βρογχοκήλη πιέζει την τραχεία.
Η βρογχοκήλη διακρίνεται σε απλή και οζώδη καθώς επίσης και σε τοξική και μη-τοξική.
Στην απλή βρογχοκήλη οι διαστάσεις του θυρεοειδούς είναι αυξημένες, χωρίς να εντοπίζονται όζοι στον αδένα. Αυτού του είδους οι βρογχοκήλες ονομάζονται απλές παρόλο που είναι σχεδόν σίγουρο ότι οι λόγοι της εκδήλωσής τους είναι αρκετά περίπλοκοι. Επειδή η λειτουργία του θυρεοειδούς στην απλή βρογχοκήλη είναι φυσιολογική δεν πρόκειται να αντιληφθείτε κάποια συμπτώματα παρά μόνο ένα φούσκωμα στο λαιμό στο μέρος του θυρεοειδούς. Αντίθετα, με τον όρο «οζώδη βρογχοκήλη» περιγράφεται ο αυξημένος σε διαστάσεις θυρεοειδής όπου αναπτύσσονται ταυτόχρονα μικρά ή μεγαλύτερα οζίδια. Η οζώδης βρογχοκήλη χαρακτηρίζεται ακόμη και η παρουσία ενός και μόνο όζου (μονήρης όζος) που μπορεί να είναι καλοήθης, κακοήθης ή απλώς μια κύστη.
Ο χαρακτηρισμός μίας βρογχοκήλης ως «τοξική» υποδηλώνει ότι ο διογκωμένος θυρεοειδής παράγει υψηλές ποσότητες θυρεοειδικών ορμονών, με αποτέλεσμα να υπάρχει υπερθυρεοειδισμός (πάντως, η βρογχοκήλη μπορεί να συνοδεύεται είτε από υπερθυρεοειδισμό είτε τον υποθυρεοειδισμό). Αντίθετα, στις περιπτώσεις της «μη-τοξικής» βρογχοκήλης, ο θυρεοειδής αδένας μολονότι έχει μεγεθυνθεί δεν υπερπαράγει θυροξίνη (Τ4) και τριιωδοθυρονίνη (Τ3). Όταν ο θυρεοειδής αδένας διογκώνεται αλλά συνεχίζει να παράγει φυσιολογικές ποσότητες ορμονών και ο ασθενής χαρακτηρίζεται ‘ευθυρεοειδικός’ (ως αντίθετο του ‘υπερθυρεοειδικός’ ή ‘υποθυρεοειδικός’).
Αρχικά, στους εφήβους και τους νεαρούς ενηλίκους, η βρογχοκήλη διογκώνεται ομοιόμορφα ή διάχυτα. Τα περισσότερα άτομα που έχουν απλή διάχυτη βρογχοκήλη είναι νεαρές γυναίκες μεταξύ 15 και 25 ετών. Αν ανήκετε σ’ αυτά τα άτομα, ίσως έχετε μία συμμετρική, ήπια διόγκωση στο μπροστινό τμήμα του λαιμού σας. Μπορεί να την έχετε για αρκετά χρόνια και να νομίζατε ότι επρόκειτο απλά για ‘παχάκια της παιδικής ηλικίας’. Κάθε φορά που καταπίνετε, η βρογχοκήλη ανεβοκατεβαίνει. Δεν είναι, ωστόσο, ευαίσθητη και δεν προκαλεί συνήθως δυσκολία στην κατάποση, αν και πιθανόν να αισθάνεστε ότι κάτι στον λαιμό σας σφίγγει. Η βρογχοκήλη μπορεί να ποικίλλει ελαφρά σε μέγεθος και να είναι πιο εμφανής τις ημέρες της περιόδου ή στην εγκυμοσύνη. Κατά τη διάρκεια των επόμενων 15-25 ετών, αν το αίτιο που προκάλεσε εξ αρχής τη μη φυσιολογική ανάπτυξη του θυρεοειδούς εξακολουθεί να υφίσταται, ο θυρεοειδής συνεχίζει να μεγαλώνει και γεμίζει οζίδια. Μέχρι να φτάσει το άτομο στη μέση ηλικία, η βρογχοκήλη θα έχει γίνει ‘πολυοζιδιακή’.
Διάγνωση
Η βρογχοκήλη διαγιγνώσκεται εύκολα, κατ’αρχήν με τη βοήθεια της κλινικής εξέτασης και του ελέγχου της περιοχής του λαιμού με υπερηχογράφημα. Σε σπανιότερες περιπτώσεις ίσως χρειαστεί να διενεργηθεί σπινθηρογράφημα για την εκτίμηση της λειτουργίας του αδένα. Τέλος, αξονική τομογραφία συστήνεται στις περιπτώσεις πολύ μεγάλης βρογχοκήλης που καταδύεται μέσα στο θώρακα.
Υπερηχογράφημα. O γιατρός περνά πάνω από το δέρμα, στο εμπρόσθιο τμήμα του λαιμού σας, μια κεφαλή υπερήχων σε μέγεθος μικρού φακού και η εικόνα της βρογχοκήλης σας εμφανίζεται σε μία οθόνη. Η εξέταση αυτή αποκαλύπτει το μέγεθος και την έκταση της βρογχοκήλης σας, καθώς και οποιεσδήποτε κύστεις ή οζίδια δεν αντιλήφθηκε ο γιατρός κατά τη διάρκεια της ψηλάφησης.
Σπινθηρογράφημα. Η τεχνική αυτή παρέχει μία εικόνα διαφορετικού τύπου, η οποία δείχνει αν τα οζίδια της βρογχοκήλης παράγουν θυρεοειδικές ορμόνες. Σε περίπτωση που συμβαίνει κάτι τέτοιο, έχετε περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσετε υπερθυρεοειδισμό μέσα στα επόμενα χρόνια.
Αιτίες
Η βρογχοκήλη αποτελεί ουσιαστικά μια προσαρμογή του θυρεοειδούς αδένα σε κάποιο έλλειμμα στη σύνθεση των ορμονών του. Η έλλειψη ιωδίου είναι το σπουδαιότερο αίτιο της νόσου (ιωδοπενική βρογχοκήλη). Ο θυρεοειδής χρειάζεται γύρω στα 200 μg κάθε μέρα ιωδίου για να «δουλέψει» σωστά. Οταν δεν υπάρχει επαρκής ποσότητα ιωδίου στο αίμα δεν μπορεί να παραχθεί αρκετή Τ4, οπότε η υπόφυση αυξάνει την παραγωγή TSH, μια διαδικασία που θα αυξήσει όχι μόνο την Τ4 αλλά και το μέγεθος του θυρεοειδούς. Εκτός από την έλλειψη ιωδίου, άλλες αιτίες μπορεί να είναι η πλήρης έλλειψη σεληνίου στη διατροφή. Τα συχνότερα αίτια βρογχοκήλης είναι: η θυρεοειδίτιδα Hashimoto, η νόσος Graves και η πολυοζώδης βρογχοκήλη. Το κάπνισμα μπορεί επίσης να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης και των δυο διαταραχών. Επιπλέον, η έκθεση σε υψηλά επίπεδα νιτρικών αλάτων (για παράδειγμα, μέσω του πόσιμου νερού) μπορεί επίσης να προωθήσει το σχηματισμό μίας βρογχοκήλης.
Θεραπεία
Η θεραπεία της βρογχοκήλης εξαρτάται από την αιτία, που την προκάλεσε. Αλλά μετά την αντιμετώπιση δεν είναι αυτονόητο ότι η βρογχοκήλη θα υποχωρήσει πλήρως διότι σχηματίζεται ουλώδης ιστός που δύσκολα υποχωρεί (εκτός από την νόσο του Graves, όπου εφαρμόστηκε θεραπεία με ραδιενεργό ιώδιο).
Αν η βρογχοκήλη μεγαλώσει τόσο πολύ που γίνει αντιαισθητική ή πιέζει την τραχεία, η πιο αποτελεσματική θεραπεία είναι η χειρουργική επέμβαση για την αφαίρεση του μεγαλύτερου μέρους του θυρεοειδούς αδένα.
Στους ασθενείς που δεν βρίσκονται σε αρκετά καλή βιολογική κατάσταση ώστε να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση ή που δεν επιθυμούν να υποβληθούν σε επέμβαση, είναι δυνατόν να χορηγηθεί ραδιενεργό ιώδιο – το οποίο μπορεί να μειώσει τη βρογχοκήλη μέχρι και κατά 50%. Απαιτείται μία μεγάλη δόση και ίσως να χρειαστεί να εισαχθείτε στο νοσοκομείο για ένα με δύο εικοσιτετράωρα. Με την ραδιοιωδιοθεραπεία, μια θεραπεία της Πυρηνικής Ιατρικής μπορούν να καταστραφούν επιλεκτικά και ριζικά παθολογικά κύτταρα του θυρεοειδή αδένα. Η δράση της ραδιοιωδιοθεραπείας βασίζεται στην αποκλειστική ιδιαιτερότητα των θυρεοειδικών κυττάρων, καθώς από όλο τον οργανισμό του ανθρωπίνου σώματος μόνο ο θυρεοειδής αδένας μπορεί να προσλάβει, να κατακρατήσει και να μεταβολίσει το ιώδιο σε θυρεοειδικές ορμόνες.
Η θεραπεία γίνεται με ένα χάπι ραδιενεργού ιωδίου (Ι131) και μάλιστα μόνο μια φορά (συνήθως). Η μόνη διαφορά αυτού του ιωδίου από το ιώδιο που καταναλώνουμε από τις τροφές είναι πως αυτό είναι ραδιενεργό, δηλαδή εκπέμπει ακτινοβολία που καταστρέφει τα κύτταρα του θυρεοειδή στα οποία κατακρατείται. Πρόκειται για εκπομπή ηλεκτρονίων με μέση ακτίνα μόνο 0.44 χιλιοστά του μέτρου. Έτσι, μετά τη λήψη του ραδιενεργού ιωδίου από το στόμα, αυτό προσλαμβάνεται σύντομα από τα κύτταρα του θυρεοειδούς αδένα όπου και καθηλώνεται. Στις λίγες ημέρες που το ραδιενεργό ιώδιο 131 παραμένει στον θυρεοειδή, δηλαδή έως ότου εξασθενήσει η αποβληθεί από τον οργανισμό, μεταδίδει την ενέργειά του στα κύτταρα που πρέπει να καταστραφούν.
Η καταστροφή των κυττάρων γίνεται αργά και σταθερά μέσα σε εβδομάδες ή ακόμα και μήνες. Με την καταστροφή των θυρεοειδικών κυττάρων επιτυγχάνεται συρρίκνωση της βρογχοκήλης.
Η απλή διάχυτη βρογχοκήλη δεν χρειάζεται θεραπεία. Πολλά άτομα διαπιστώνουν ότι η βρογχοκήλη τους γίνεται λιγότερο εμφανής ή ακόμα εξαφανίζεται ύστερα από μία περίοδο 2-3 ετών.
Στην περίπτωση που υπάρχει πολυοζώδης βρογχοκήλη, η θεραπεία σπάνια είναι εφικτή με φάρμακα. Σε σοβαρές περιπτώσεις μη-τοξικής οζώδους βρογχοκήλης, οι θεραπευτικές επιλογές που προτείνονται είναι η χορήγηση χαπιών θυροξίνης (Τ4), η χρήση ραδιενεργού ιωδίου και φυσικά η χειρουργική διόρθωση της νόσου. Σε ασθενείς με τοξική οζώδη βρογχοκήλη, πρώτη επιλογή αποτελεί η θυρεοειδεκτομή, σπανιότερα όμως μπορεί να επιλεγεί και το ραδιενεργό ιώδιο.
