Όπως είναι γνωστό, ο οργανισμός έχει τη δυνατότητα να ενεργοποιεί τη διαδικασία της πήξης του αίματος σε περιπτώσεις τραύματος. Αν δεν υπήρχε αυτός ο μηχανισμός, η ζωή θα τελείωνε από συνεχή αιμορραγία. Στη διαδικασία της πήξης του αίματος συμμετέχουν διάφοροι «παράγοντες πήξης» (ουσιαστικά πρόκειται για πρωτεΐνες) που φτιάχνει το συκώτι. Σε 4 από τις 13 αυτές πρωτείνες συμμετέχει η βιταμίνη Κ.
Τα αντιπηκτικά φάρμακα
Όμως σε ορισμένες περιπτώσεις δεν θα θέλαμε να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός πήξης του αίματος και να σχηματίσει θρόμβους, όπως για παράδειγμα συμβαίνει όταν ραγίσει η αθηρωματική πλάκα. Οι θρόμβοι εισέρχονται στην κυκλοφορία του αίματος, προκαλώντας ελάττωση ή και πλήρη διακοπή της αιμάτωσης ορισμένων οργάνων. Μπορούν να προκαλέσουν αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, έμφραγμα του μυοκαρδίου (καρδιακή προσβολή), πνευμονική εμβολή (απόφραξη των πνευμονικών αρτηριών) και φλεβική θρόμβωση κάτω άκρων (απόφραξη των φλεβών).
Γι’ αυτούς του επικίνδυνους θρόμβους υπάρχουν τα αντιπηκτικά φάρμακα (αναφέρονται και «αιμολυτικά» αλλά στην πραγματικότητα δεν αραιώνουν το αίμα, απλώς μεταβάλλουν τις πρωτεΐνες του αίματος που είναι υπεύθυνες για τη θρόμβωση, με αποτέλεσμα να μειώνουν την ικανότητα πήξης του αίματος).
Αντιπηκτικά φάρμακα που κυκλοφορούν από τη δεκαετία του 1950 μέχρι σήμερα είναι τα κουμαρινικά αντιπηκτικά (ακενοκουμαρόλη, βαρφαρίνη). Τα κουμαρινικά είναι ποικιλία αντιπηκτικών που χορηγούνται από το στόμα για καταστάσεις που χρήζουν μακροχρόνια αγωγή. Πρόκειται για είναι ανταγωνιστές της βιταμίνης Κ. Φυσιολογικά η βιταμίνη Κ συμμετέχει στην σύνθεση και στην ενεργοποίηση των βασικών παραγόντων πήξης (II, VII, IX και X), καθώς και των πρωτεϊνών της πήξης C και S. Η χορήγηση ανταγωνιστών της βιταμίνης Κ ελαττώνει την παραγωγή των παραγόντων αυτών προκαλώντας έτσι αντιπηκτική δράση. Στην Ελλάδα τα πιο κοινά κουμαρινικά είναι η ασενοκουμαρόλη (Sintrom που δίνεται σε δοσολογία συνήθως 1-8 mg / την ημέρα) και πιο σπάνια η ουαρφαρίνη (Parwarfarin που δίνεται σε δοσολογία συνήθως 1-10 mg / την ημέρα). Ας σημειωθεί ότι η βαρφαρίνη είναι ένα από τα βασικά συστατικά σε ορισμένα ποντικοφάρμακα.
Η χρήση των κουμαρινικών αντιπηκτικών έχει συγκεκριμένες ενδείξεις. Οι κύριες ενδείξεις τους αφορούν την πρόληψη ισχαιμικών αγγειακών επεισοδίων σε ασθενείς με κολπική μαρμαρυγή (μια εξαιρετικά συνηθισμένη καρδιακή αρρυθμία), βαλβιδοπάθειες, την πρόληψη πνευμονικής εμβολής, εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης, αλλά και αρτηριακής θρόμβωσης
Η ασπιρίνη είναι επίσης ένα χρήσιμο φάρμακο που προλαμβάνει θρομβώσεις οι οποίες προκαλούνται από την αθηρωματική πλάκα που οδηγούν σε έμφραγμα ή εγκεφαλικό.
Άλλη ομάδα αντιαιμοπεταλιακών-αντιθρομβωτικών φαρμάκων σε ευρεία χρήση από το 2000 και εντεύθεν είναι η κλοπιδογρέλη, η πρασουγρέλη, η τικλοδιπίνη κ.ά. που χορηγούνται συχνά αντί της ασπιρίνης ή και σπανιότερα σε συνδυασμό με ασπιρίνη. Ο συνδυασμός αυτός γίνεται συνήθως μετά από διάνοιξη στενωμένης αρτηρίας με μπαλόνι και τοποθέτηση στεντ.
Χρόνος προθρομβίνης και INR
Τα αντιπηκτικά φάρμακα αυξάνουν τον χρόνο που απαιτείται για την δημιουργία θρόμβων αλλά το πρόβλημα με τα κουμαρινικά αντιπηκτικά, είναι ότι πρέπει να ελέγχεται συχνά ο χρόνος προθρομβίνης (PT) και το INR (International Normalized Ratio). Αυτές είναι δύο πολύ σημαντικές εργαστηριακές εξετάσεις που μετρούν τον χρόνο που απαιτείται για το σχηματισμό μιας θρόμβωσης. Ο χρόνος προθρομβίνης είναι ο χρόνος που χρειάζεται για να δημιουργηθεί ο θρόμβος σε συγκεκριμμένο δείγμα αίματος.
Στον οργανισμό μας, η διαδικασία της θρόμβωσης περιλαμβάνει μια σειρά από διαδοχικές χημικές αντιδράσεις. Από τα τελευταία βήματα είναι και η μετατροπή της προθρομβίνης σε θρομβίνη. Η προθρομβίνη είναι ένας από τους πολλούς παράγοντες της πήξης, οι οποίοι παράγονται στο συκώτι μας. Η τιμή του PT χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό του ΙΝR, ενός πρακτικού και τυποποιημένου τρόπου εκτίμησης της αντιπηκτικής δράσης.
Επειδή η αντίδραση του κάθε ανθρώπου στα κουμαρινικά αντιπηκτικά δεν είναι προβλέψιμη, τα άτομα που παίρνουν το φάρμακο πρέπει να κάνουν συχνές αιματολογικές εξετάσεις για τον καθορισμό του χρόνου προθρομβίνης. Η δοσολογία των φαρμάκων δεν είναι σταθερή και προκαθορισμένη, αλλά διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο και κυρίως ανάλογα με την αιτία χορήγησής τους. Το επιθυμητό INR για άτομα με κολπική μαρμαρυγή, με προηγούμενο ιστορικό περιφερειακού φλεβικού εμβολισμού ή αρτηριακού εμβολισμού ή με ιστορικό μειωμένης καρδιακής λειτουργίας είναι συνήθως 2,0-3,0. Το επιθυμητό INR για άτομα με μηχανικές τεχνητές καρδιακές βαλβίδες είναι συνήθως 3,0-4,0.
Ο θεράπων ιατρός πρέπει να μετράει περίπου σε μηνιαία βάση το λόγο INR/PT σε όσους παίρνουν κουμαρινικά αντιπηκτικά, για να μπορεί να ελέγχει αν αυτός παραμένει στα επιθυμητά επίπεδα. Κάθε φορά που θα τροποποιηθεί η δόση του αντιπηκτικού, ο ασθενής θα πρέπει να κάνει εργαστηριακό έλεγχο σε συχνά διαστήματα, γιατί αν ο ασθενής λαμβάνει μεγαλύτερη δόση προκαλείται αύξηση του INR και εμφανίζεται έντονη τάση για αιμορραγία, όπου το μοναδικό «αντίδοτο» είναι η βιταμίνη Κ (σε ενέσιμη μορφή), ώστε να επανέλθει η πηκτικότητα στα φυσιολογικά επίπεδα.
Αντιπηκτικά, διατροφή και βιταμίνη Κ
Αν λαμβάνετε Sintrom για τη ρύθμιση του χρόνου προθρομβίνης (INR) θα πρέπει να έχετε μια ισορροπημένη διατροφή. Μην αλλάξετε ξαφνικά την πρόληψη της βιταμίνης Κ. Σημειώστε ότι η κύρια παρενέργεια των αντιπηκτικών που λαμβάνονται από το στόμα είναι οι αιμορραγίες. Mε την αντιπηκτική αγωγή ο σκοπός είναι να μειωθεί η ικανότητα του αίματος να πήζει αλλά δεν πρέπει να προκληθεί αιμορραγία.
Τα τρόφιμα που είναι πλούσια σε βιταμίνη Κ μπορούν να μειώσουν την αποτελεσματικότητα της αντιπηκτικής αγωγής που λαμβάνετε. Όσο μεγαλύτερη ποσότητα βιταμίνης Κ προσλαμβάνετε από τις τροφές, τόσο πιο μεγάλη είναι ή παραγωγή παραγόντων από το συκώτι πού ευνοούν την πήξη του αίματος. Για το λόγο αυτό ή κατανάλωση τροφίμων πλουσίων σε βιταμίνη Κ θα πρέπει να είναι ισορροπημένη, έτσι ώστε ή δοσολογία του αντιπηκτικού φαρμάκου να είναι σταθερή.
Τροφές πλούσιες σε βιταμίνη Κ είναι η μαγιονέζα, το σογιέλαιο, το χοιρινό και μοσχαρίσιο συκώτι, το μπρόκολο, το κουνουπίδι, το σπανάκι, το σέλινο, το μαρούλι, το πράσινο λάχανο, και ο μαϊντανός (όταν η δόση πάνω από 150 γραμμάρια). Είναι εξάλλου σημαντικό να τονίσουμε ότι ή λήψη του αντιπηκτικού φαρμάκου θα πρέπει να γίνεται σε σταθερή ώρα κάθε μέρα, περίπου 3 ώρες μετά από τα κύρια φαγητά και έτσι παραδοσιακά έχει καθιερωθεί ή λήψη των αντιπηκτικών φαρμάκων να γίνεται κατά τις 6 το απόγευμα.
Γι’ αυτούς που παίρνουν αντιπηκτικά φάρμακα ο νόμος της σταθερότητας είναι πρωταγωνιστικός: σταθερή ώρα λήψης αντιπηκτικού φαρμάκου, σταθερή όσο γίνεται ώρα φαγητών, σταθερή κατανάλωση τροφίμων που περιέχουν βιταμίνη Κ (όχι για παράδειγμα μία εβδομάδα να κάνουμε χορτοφαγία και μία εβδομάδα να τρώμε μόνο κρέας ή ζυμαρικά). Όλα αυτά είναι θέμα συνήθειας, ισορροπημένης διατροφής και πειθαρχίας στις συμβουλές του ιατρού.
Προσοχή, τέλος, στην κατανάλωση του αλκοόλ, καθώς δεν θα πρέπει να γίνεται σε καθημερινή βάση και δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 1-2 ποτά. Σε μεγαλύτερη κατανάλωση αλκοόλ παρατηρείται παράταση της αντιπηκτικής δράσης. Αυτός είναι ο κύριος λόγος που το αλκοόλ προλαμβάνει τα εμφράγματα: μειώνει τον χρόνο δημιουργίας των θρόμβων.
