Η θερμοπληξία (heatstroke) είναι η υπερθέρμανση (υπερθερμία) του σώματος, δηλαδή αύξηση της θερμοκρασίας του η οποία μπορεί να ανέβει σε υψηλά και επικίνδυνα επίπεδα. Η θερμοπληξία είναι μια βαριά και επείγουσα κλινική κατάσταση που εμφανίζεται συνήθως σε περιόδους καύσωνα και προσβάλλει κυρίως ηλικιωμένα και εξασθενημένα άτομα.
Τα συμπτώματα της θερμοπληξίας μπορεί να μοιάζουν με αυτά της καρδιακής προσβολής ή του εγκεφαλικού επεισοδίου. Η αντιμετώπιση της θερμοπληξίας απαιτεί γρήγορο δρόσισμα του σώματος για να χαμηλώσει η υψηλή θερμοκρασία του. Ο πάσχων πρέπει να μεταφερθεί σε δροσερό μέρος και να του ριχθεί άφθονο νερό ή να δροσιστεί με ένα πανί βουτηγμένο σε κρύο νερό.
Τα θηλαστικά (άνθρωπος, σκύλος, γάτα κλπ) έχουν ένα θερμορυθμιστικό μηχανισμό που τους επιτρέπει να ζουν σε μεγάλες διακυμάνσεις της εξωτερικής θερμοκρασίας διατηρώντας τη θερμοκρασία του σώματός τους σταθερή. Μπορεί το εξωτερικό περιβάλλον να είναι στους +40 ή -40 βαθμούς Κελσίου και το ανθρώπινο δέρμα να παίρνει την θερμοκρασία του περιβάλλοντος αλλά οι εσωτερικοί ιστοί του σώματος διατηρούνται στον άνθρωπο σε θερμοκρασία 36,6-37,1 βαθμών. Όταν το περιβάλλον είναι κρύο, το σώμα παράγει θερμότητα για να παραμένει ζεστό ενώ όταν το περιβάλλον είναι θερμό το σώμα αποβάλει θερμότητα για να μην ανέβει η θερμοκρασία του (το σώμα αποβάλλει θερμότητα περιορίζοντας τις καύσεις του, διευρύνοντας τα μικρά αγγεία, αυξάνοντας την εφίδρωση (ιδρώτα) και επιταχύνοντας την αναπνοή.
Ο θερμορυθμιστικός μηχανισμός έχει έδρα τον εγκέφαλο και μερικές φορές αποκαλείται απλά «θερμοστάτης». Κάποιες φορές όμως αυτός ο ομοιοστατικός μηχανισμός μπορεί να μπλοκάρει και να υπάρξει υπερθερμία (ή υποθερμία). Ένας τρόπος που μπορεί να συμβεί αυτό είναι η παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο (ηλίαση). Το τρίπτυχο υψηλή θερμοκρασία (καύσωνας), υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία και άπνοια συνιστά την προϋπόθεση της θερμοπληξίας. Η άπνοια και η υψηλή υγρασία (πάνω από 70%) παρεμποδίζουν την εξάτμιση του ιδρώτα, η οποία είναι υπεύθυνη για την πτώση της θερμοκρασίας στο δέρμα και στο σώμα.
Από τη δεκαετία του 1980 και μετά, τα μέσα ενημέρωσης υιοθέτησαν τον όρο καύσωνας, υπονοώντας θερμοκρασίες που μπορούν να προκαλέσουν θερμοπληξία. Ετσι κάθε φορά που η μετεωρολογική υπηρεσία προαναγγέλλει αύξηση της θερμοκρασίας άνω των 35 βαθμών Κελσίου, τα μέσα ενημέρωσης προαναγγέλλουν καύσωνα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Το υπουργείο Υγείας κινητοποιείται, θέτει το ΕΚΑΒ και τα νοσοκομεία σε συναγερμό και εκδίδονται έκτακτες ανακοινώσεις.
Πρέπει ωστόσο να υπάρχει και προδιάθεση. Επιρρεπείς σε θερμοπληξία, εκτός από τα ηλικιωμένα άτομα, είναι οι ασθενείς που παίρνουν αγγειοδιασταλτικά και διουρητικά φάρμακα, δηλαδή τα άτομα που πάσχουν από υπέρταση (πίεση) ή καρδιακή ανεπάρκεια ή σακχαρώδη διαβήτη.
Προδιαθεσικοί παράγοντες
- Ηλικία άνω των 65 ετών.
- Καρδιακή ανεπάρκεια, χρόνια ασθένεια των νεφρών ή του ήπατος.
- Χρήση αλκοόλ και άλλων κατασταλτικών φαρμάκων.
- Χρήση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, φαινοθειαζινών, αντιπαρκινσονικών. ορισμένων αντιαλλεργικών κ.λ.π..
- Ιστορικό παλαιότερης θερμοπληξίας.
- Εξασθενημένα άτομα.
- Υπέρβαρα άτομα.
- Απροπόνητοι αθλητές σε κοπιώδεις αθλητικές δραστηριότητες (π.χ. σε μαραθώνιο).
- Εργασία κάτω από πολύ υψηλή θερμοκρασία περιβάλλοντος.
Τα συμπτώματα
Πρώτο σύμπτωμα της θερμοπληξίας είναι, συνήθως, οι κράμπες των μυών λόγω της απώλειας αλάτων. Εκτός από τις κράμπες μπορεί να εμφανιστεί ζαλάδα, σύγχυση, πονοκέφαλος, ναυτία και εμετός. Αν νιώσετε οποιοδήποτε από αυτά τα συμπτώματα, εκτός από το να απομακρυνθείτε αμέσως από τον ήλιο και να αναζητήσετε ιατρική βοήθεια.
Μπορεί να παρατηρηθεί παραλήρημα, διανοητική σύγχυση, σπασμοί και καμιά φορά πλήρης απώλεια αισθήσεων. Ο πάσχων μπορεί να έχει σκοτοδίνη και να μη μπορεί να σταθεί. Το δέρμα είναι καυτό, ερυθρό και ξηρό. Ο πυρετός φτάνει στους 41 βαθμούς Κελσίου. H αναπνοή είναι γρήγορη ενώ ο σφυγμός εξασθενεί προοδευτικά.
Σε βαριά θερμοπληξία ο ασθενής γορα παθαίνει μαζική καταστροφή των μυών, νεφρική και αναπνευστική ανεπάρκεια που εκδηλώνονται με αναστολή της αποβολής ούρων και με πνευμονικό οίδημα. Οι αρρυθμίες από την καρδιά είναι παρούσες ενώ βλάπτεται και η πήξη του αίματος. Σε προχωρημένα στάδια θερμοπληξίας μπορεί να παρατηρηθεί εγκεφαλοπάθεια, η οποία να οδηγήσει τελικά σε κώμα. Ο θάνατος υπό αυτές τις συνθήκες είναι πολύ πιθανός. Γενικά το 25% των πασχόντων πεθαίνουν.
Θα πρέπει να διακρίνουμε την θερμοπληξία από την θερμική εξάντληση. Η τελευταία οφείλεται σε μεγάλη απώλεια υγρών από τη ζέστη και δεν απουσιάζει η εφίδρωση ενώ ο πυρετός είναι χαμηλός ή απών. Τα συμπτώματα και η όλη εικόνα της θερμικής εξάντλησης είναι λιγότερο δραματικά. Η εξάντληση λόγω ζέστης αργεί να εκδηλωθεί ενώ η θερμοπληξία εκδηλώνεται απότομα και σχεδόν χωρίς προειδοποίηση.
Συνοπτικά, τα πρώτα συμπτώματα της θερμοπληξίας περιλαμβάνονται:
- Δυνατός πονοκέφαλος
- Ατονία
- Αίσθημα καταβολής δυνάμεων
- Τάση για λιποθυμία,
- Πτώση της αρτηριακής πίεσης,
- Ταχύς αλλά αδύναμος σφυγμός
- Δυσκολία στην αναπνοή
- Έντονη εφίδρωση
- Κράμπες κυρίως στους μύες της κοιλίας και των κάτω άκρων
- Παράξενη συμπεριφορά
- Ψευδαισθήσεις
- Σύγχυση
- Διέγερση
- Αποπροσανατολισμός
- Ναυτία
- Εμετοί.
Σε σοβαρότερες περιπτώσεις εμφανίζονται:
- Πολύ υψηλός πυρετός (>39 βαθμούς Κελσίου)
- Απουσία εφίδρωσης με δέρμα καυτό, ερυθρό και ξηρό
- Εμετοί
- Διάρροιες
- Ταχύπνοια και προοδευτική εξασθένιση των σφυγμών.
Αν ο ασθενής δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα παρατηρούνται:
- Διαταραχές της πηκτικότητας του αίματος
- Έμφραγμα του μυοκαρδίου ή αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο
- Νεφρική και αναπνευστική ανεπάρκεια που εκδηλώνονται με αναστολή της αποβολής ούρων και πνευμονικό οίδημα
- Σπασμοί
- Απώλεια αισθήσεων και σε ακραίες περιπτώσεις
- Κώμα ακόμα και θάνατος
Πρόληψη
Η θερμοπληξία, παρόλο που μπορεί να αποβεί μοιραία ή να προκαλέσει μόνιμες βλάβες, είναι δυνατό να προληφθεί σχετικά εύκολα. Αυτοί που είναι ασυνήθιστοι στη μεγάλη ζέστη ή αφυδατώνονται εύκολα, λόγω υπερβολικής εφίδρωσης ή ανεπαρκούς κατανάλωσης υγρών (ή από το συνδυασμό και των δύο), έχουν περισσότερες πιθανότητες να πάθουν κράμπες. Αντίθετα, αποφεύγουμε να πάθουμε κράμπα λόγω της ζέστης, όταν πίνουμε αρκετά υγρά, τρώμε πολλά φρούτα όπως μπανάνες και πορτοκάλια, φρέσκες σαλάτες, καθώς και όταν καταναλώνουμε περισσότερο αλάτι με το φαγητό.
Η αντικατάσταση του νερού, των αλάτων και του καλίου στον οργανισμό μας θα βοηθήσει να αποφύγουμε τυχόν επιπλοκές λόγω της ζέστης. Για κάθε λίτρο νερού που χάνουμε, η θερμοκρασία του σώματός μας αυξάνεται, οι καρδιακός ρυθμός επιταχύνεται κατά 8 παλμούς το λεπτό και η απόδοση της καρδιάς μας μειώνεται.
Η χρήση οινοπνεύματος μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο, ενώ η αφυδάτωση που είναι αποτέλεσμα εμετού ή διάρροιας μπορεί, επίσης, να αυξήσει κατακόρυφα τις πιθανότητες θερμοπληξίας, σε περιόδους μεγάλης ζέστης.
Για να είστε σίγουροι ότι δεν θα πάθετε θερμοπληξία, το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι η πρόληψη. Εκτός από το ότι ιδανικά πρέπει να αποφεύγετε την απευθείας έκθεση στον ήλιο (ειδικά μεταξύ 10 π.μ. και 4.00 μ.μ.), κάθε φορά που θα νιώθετε ότι ζεσταίνεστε υπερβολικά θα πρέπει να δροσίζετε το σώμα σας πίνοντας κάτι κρύο και δροσιστικό.
Αντιμετώπιση – πρώτες βοήθειες
Είναι ζωτικής σημασίας να μειωθεί η θερμοκρασία του ατόμου που έχει πάθει θερμοπληξία και έτσι πρέπει να του κάνουμε αέρα με και να του βάλουμε κρύες κομπρέσες. Κάνοντας μασάζ στα χέρια, τα πόδια και τοποθετώντας, παράλληλα, θήκες με πάγο στο λαιμό, τη βουβωνική χώρα και τις μασχάλες, επιταχύνουμε την απώλεια θερμότητας από το σώμα. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η τοποθέτηση των ασθενών μέσα σε κρύο νερό είναι λιγότερο αποτελεσματική. Σύμφωνα όμως με τον δρ Gabe Mirkin του Ινστιτούτου Αθλητικής Ιατρικής, η πιο αποτελεσματική θεραπεία για τη θερμοπληξία είναι να τοποθετήσουμε το θύμα μέσα σε κρύο νερό. Ο Mirkin αναφέρει σαν παράδειγμα έναν αγώνα δρόμου στη Μασαχουσέτη, στη διάρκεια του οποίου 22 δρομείς λιποθύμησαν, εξαιτίας της ζέστης. Οι μισοί από αυτούς μπήκαν μέσα σε κρύο νερό, ενώ οι υπόλοιποι τυλίχθηκαν με υγρές πετσέτες.
Όταν υποψιάζεστε ότι κάποιο άτομο εμφανίζει συμπτώματα θερμοπληξίας πρέπει να:
- Μεταφέρετε τον ασθενή, άμεσα, σε μέρος δροσερό, ευάερο και σκιερό ή αν είναι δυνατό σε αεριζόμενο χώρο.
- Τοποθετείτε τον ασθενή σε ύπτια θέση.
- Αφαιρείτε τα βαριά ρούχα, για να αερίζεται το σώμα του,
- Αερίζετε τον ασθενή με ότι πρόχειρο μέσο διαθέτετε (βεντάλιες, χαρτόνια κ.α)
- Βρέχετε το πρόσωπο του, το λαιμό, το στήθος και γενικά το σώμα του με κρύο ή παγωμένο νερό.
- Τοποθετείτε ψυχρά επιθέματα στο πρόσωπο και το κεφάλι του.
- Τοποθετείτε, παράλληλα, θήκες με πάγο στο λαιμό, τη βουβωνική χώρα και τις μασχάλες, επιταχύνοντας με αυτόν τον τρόπο την απώλεια θερμότητας από το σώμα του
- Ελέγχετε διαρκώς τη θερμοκρασία του σώματός του και συνεχίζετε τις προσπάθειες ψύξης μέχρι η θερμοκρασία του σώματός του να πέσει στους 38 βαθμούς Κελσίου. Αντιπυρετικά (π.χ., Acetaminophen, ασπιρίνη και άλλα στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα) δεν έχουν κανένα ρόλο στη θεραπεία της υπερθερμίας.
- Κάνετε εντριβές στα άκρα του με κατεύθυνση από κάτω προς τα πάνω.
- Αν είναι εφικτό, χορηγείτε άφθονα υγρά με μικρές ποσότητες αλατιού για να αναπληρώσει αυτά που έχασε ο οργανισμός του εξαιτίας της μεγάλης εφίδρωσης.
- Σε περιπτώσεις σπασμών προστατέψετε τον από πιθανό αυτοτραυματισμό, χωρίς ωστόσο να τοποθετήσετε κάτι στο στόμα του και να του δώσετε υγρά.
- Σε περίπτωση εμετού σιγουρευτείτε ότι η αεροφόρος οδός παραμένει ανοιχτή γυρίζοντας τον στο πλάι.
- Καλείτε το ΕΚΑΒ για την μεταφορά του σε νοσοκομείο και περαιτέρω αντιμετώπιση. Ο θερμόπληκτος πολλές φορές χρειάζεται νοσηλεία σε εντατική μονάδα. Η έγκαιρη παρέμβαση ελαττώνει την θνητότητα.
