Το φολικό οξύ είναι ένα είδος βιταμίνης B (αποκαλείται επίσης φολασίνη ή βιταμίνη Β9). Στην πραγματικότητα είναι ένας γενικός όρος για μια ομάδα υδατοδιαλυτών βιταμινών του συμπλέγματος Β.
Η ημερήσια συνιστώμενη ποσότητα φολικού οξέος προς τους ενήλικες είναι περίπου 400 μg (μικρογραμμάρια, δηλαδή εκατομμυριοστά του γραμμαρίου). Η ποσότητα αυτή πρέπει να αυξάνεται κατά 50% κατά την εγκυμοσύνη και την περίοδο της γαλουχίας. Η ποσότητα που πρέπει να παίρνουν τα παιδιά καθημερινά είναι 200 μg.
Η ονομασία φολικό προέρχεται από το λατινικό folium (φύλλο) γιατί βρίσκεται στα πράσινα φυλλώδη λαχανικά. Το φολικό οξύ βρίσκεται επίσης σε πολλές άλλες τροφές όπως είναι η μαγιά μπύρας, τα εσπεριδοειδή (π.χ πορτοκάλια) τα όσπρια, τα αυγά και το μοσχαρίσιο συκώτι. Παρότι είναι μια υδατοδιαλυτή βιταμίνη, το σώμα μπορεί να αποθηκεύσει περίπου 20-70 mg στο συκώτι.
Ένας άλλος όρος που χρησιμοποιείται για το φολικό οξύ είναι φυλλικό οξύ. Παρότι οι δύο όροι χρησιμοποιούνται ως ταυτόσημοι, υπάρχει μια σημαντική διαφορά.
Φυσική και συνθετική βιταμίνη
Το φολικό οξύ (folate) είναι η βιταμίνη που υπάρχει φυσικά στις τροφές ενώ το φυλλικό οξύ (folic acid) είναι το συνθετικό μόριο που δημιουργήθηκε στο εργαστήριο, για πρώτη φορά το 1943. Το φυλλικό οξύ δεν υπάρχει εκ φύσεως στις τροφές αλλά βρίσκεται στα συμπληρώματα διατροφής και στα εμπλουτισμένα τρόφιμα.
Η φυσική βιταμίνη δεν είναι ακριβώς ίδια με τη συνθετική. Το φολικό οξύ, όταν εκτίθεται στον αέρα και τη ζέστη γίνεται ασταθές και διασπάται, συνεπώς καθίσταται άχρηστο για τον οργανισμό. Αλλά μια μικρή ποσότητα της φυσικής βιταμίνης μετατρέπεται με την οξείδωση (μια φυσική διαδικασία) σε φυλλικό οξύ που είναι μια πολύ πιο σταθερή μορφή και διαρκεί μεγάλο χρονικό διάστημα.
Τα ανθρώπινα κύτταρα δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν το φυλλικό οξύ αυτό καθεαυτό αλλά το μετατρέπουν (κυρίως στο συκώτι) στη φυσικές μορφές της βιταμίνης. Αυτός είναι ο λόγος που το φυλλικό οξύ, παρότι δεν βρίσκεται στις τροφές αποκαλείται βιταμίνη. Όμως καθώς ο άνθρωπος μεγαλώνει σε ηλικία, η μετατροπή του φυλλικού οξέος σε φολικό οξύ μέσα στο σώμα καθίσταται δυσκολότερη.
Ορισμένοι ερευνητές φοβούνται ότι η παρουσία του φυλλικού οξέος αντί για τη φυσική μορφή της βιταμίνης σε αφύσικα επίπεδα στο σώμα μπορεί να κάνει κακό στην υγεία και προτείνουν την πρόσληψη της βιταμίνης μόνο με φυσικό τρόπο, δηλαδή από τις τροφές και όχι από εμπλουτισμένα τρόφιμα ή συμπληρώματα διατροφής.
Τα οφέλη του φολικού οξέος
Ο ρόλος του φολικού οξέος στον οργανισμό είναι πολύ σημαντικός καθώς χρειάζεται για τη δημιουργία νέων κυττάρων, για τη σύνθεση του DNA και του RNA. Παράλληλα βοηθά τον οργανισμό να συνθέτει νέες πρωτεΐνες.
Μια εκδήλωση της έλλειψης φολικού οξέος είναι η μεγαλοβλαστική αναιμία. Η ανεπάρκεια φολικού οξέος επιβραδύνει τη διαίρεση των κυττάρων στο μυελό των οστών, με αποτέλεσμα την παραγωγή λιγότερων αλλά μεγαλύτερων, ανώριμων ερυθρών αιμοσφαιρίων. Αυτά τα ανώμαλα ερυθροκύτταρα είναι πιο αδύναμα να μεταφέρουν οξυγόνο στους ιστούς, και ο πάσχων αισθάνεται κουρασμένος και αδύναμος.
Ειδικά κατά την εγκυμοσύνη είναι σημαντική η λήψη επαρκούς ποσότητας της βιταμίνης Β9 για την πρόληψη γενετικών προβλημάτων στο μωρό. Το φολικό οξύ μειώνει τον κίνδυνο γεννητικών ανωμαλιών της σπονδυλικής στήλης και του εγκεφάλου, που ονομάζονται ανωμαλίες του νευρικού σωλήνα, όπως η δισχιδής ράχη η οποία συμβαίνει όταν το προστατευτικό κάλυμμα που αναπτύσσεται γύρω από το νωτιαίο μυελό ενός αγέννητου μωρού δεν κλείνει σωστά κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμη βλάβη των νεύρων. Εκτιμάται ότι σε ποσοστό 75% των περιπτώσεων, η διασχιδής ράχη θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί, αν η μητέρα είχε λάβει φολικό ή φυλλικό οξύ στη σωστή δόση και αρκετά νωρίς. Σημειώστε ότι κάθε χρόνο, περισσότερες από 4.500 κυήσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση πλήττονται από τη διασχιδή ράχη και τις διαταραχές που είναι γνωστές συλλογικά ως ατέλειες του νευρικού σωλήνα.
Η ανεπάρκεια φολικού οξέος συνδέεται επίσης με υψηλά επίπεδα του αμινοξέος ομοκυστεΐνη στο αίμα, κάτι που φαίνεται να αποτελεί παράγοντα κινδύνου για καρδιακές παθήσεις και εγκεφαλικά περιστατικά. Τέλος, τα υψηλά επίπεδα φολικού οξέως στο αίμα και στη διατροφή, έχουν συσχετιστεί με χαμηλότερο κίνδυνο για αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο.
Φυλλικό οξύ και ενδεχόμενες παρενέργειες
Τα συμπληρώματα φυλλικού οξέος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχουν καθιερωθεί σε πολλές χώρες.
Επειδή οι περισσότερες εγκυμοσύνες σήμερα είναι απρογραμμάτιστες και η κρίσιμη χρονική περίοδος για τη λήψη του φολικού οξέος είναι το πρώτο τρίμηνο της κύησης, εδώ και μερικά χρόνια ορισμένες τροφές (κυρίως το αλεύρι) εμπλουτίζονται με τη βιταμίνη. Οι τροφές που είναι εμπλουτισμένες με φολικό οξύ εμφανίζουν ένα στρογγυλό σύμβολο με το γράμμα F στο κέντρο.
Στις ΗΠΑ εμπλουτίζονται όλα τα αλεύρια με τη βιταμίνη σε συγκέντρωση 140 μg ανά 100 γραμμάρια αλευριού ενώ στην Βρετανία ο εμπλουτισμός φτάνει τα 240 μg ανά 100 γραμμάρια. Με τον τρόπο αυτό, οι γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, που αποτελούν την ομάδα-στόχο του πληθυσμού, λαμβάνουν την ποσότητα της βιταμίνης Β9 που χρειάζονται.
Όμως το φυλλικό οξύ που χρησιμοποιείται στα εμπλουτισμένα τρόφιμα (και στα περισσότερα συμπληρώματα διατροφής) εγείρει κάποια ερωτήματα.Πρώτον, διότι περιέργως, η συνθετική μορφή της βιταμίνης απορροφάται καλύτερα από το σώμα από τη φυσική μορφή (χρειάζονται π.χ. 60 μg φυλλικού οξέας για να πάρετε το όφελος των 100 μg της φυσικής βιταμίνης). Και δεύτερον επειδή κάποιοι άνθρωποι ίσως δεν μεταβολίζουν εύκολα το φυλλικό οξύ στη φυσική του μορφή.
Γι’ αυτούς τους λόγους ο εμπλουτισμός των τροφών και τα συμπληρώματα διατροφής έχει θεωρηθεί ύποπτος για παρενέργειες στην υγεία των ανθρώπων. Αυτό έχει δημιουργήσει μια διαμάχη στους ιατρικούς κύκλους σχετικά με τη χρήση του φυλλικού οξέος. Κάποιοι ερευνητές έχουν συνδέσει την κατανάλωση του φυλλικού οξέος με τον καρκίνο του παχέος εντέρου και το άσθμα.
Καρκίνος και άσθμα
Σύμφωνα με δεδομένα από τον Καναδά και τις ΗΠΑ, όπου έχει εφαρμοστεί ο υποχρεωτικός εμπλουτισμός του ψωμιού με φυλλικό οξύ, παρατηρήθηκε μια αύξηση των ποσοστών καρκίνου τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα του παχέος εντέρου. Ωστόσο μια νέα μελέτη σε 50.000 ανθρώπους, η οποία δημοσιεύθηκε στο ιατρικό περιοδικό The Lancet, το 2013, δεν φαίνεται να επιβεβαιώνει τους φόβους ότι το φυλλικό οξύ μπορεί να είναι η αιτία της αύξησης αυτών των καρκίνων.
Η μελέτη στο The Lancet ανέλυσε τα ποσοστά καρκίνων σε 50.000 ανθρώπους σε διάφορες χώρες για μια πενταετή περίοδο, κάνοντας σύγκριση ανάμεσα σε αυτούς που έπαιρναν φυλλικό οξύ ως διατροφικό συμπλήρωμα και σε όσους έπαιρναν ένα εικονικό χάπι (placebo). Στην πρώτη ομάδα υπήρχε μια οριακή αύξηση στην εμφάνιση καρκίνων (7,7% έναντι 7,3% της δεύτερης ομάδας) η οποία όμως μπορεί να θεωρηθεί τυχαία. Από την άλλη μεριά όμως, οι ερευνητές της μελέτης είπαν ότι, για προληπτικούς λόγους, δεν πρέπει να λαμβάνεται αυξημένη δοσολογία φυλλικού οξέος.
Όσον αφορά το άσθμα, μελέτες που έγιναν σε ποντίκια έδειξαν ότι το φυλλικό οξύ αυξάνει την γονιδιακή δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και προκαλεί αλλεργικό άσθμα στους απογόνους.
Επίσης, σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, τα παιδιά των μητέρων που είχαν πάρει συμπληρώματα φυλλικού οξέος κατά τη διάρκεια του πρώτου τριμήνου της κύησης φαίνεται ότι έχουν υψηλότερη συχνότητα συριγμού και λοιμώξεις του κατώτερου αναπνευστικού τους πρώτους 18 μήνες της ζωής τους. Μια άλλη μελέτη έδειξε ότι τα παιδιά των γυναικών που λαμβάνουν συμπληρώματα φυλλικού οξέος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχουν 30% περισσότερες πιθανότητες να εμφανίζουν άσθμα στα 3,5 χρόνια τους. Ορισμένοι ερευνητές είπαν ότι τα ευρήματα αυτά μπορεί να εξηγούν εν μέρει το λόγο για τον οποίο τα τελευταία χρόνια αυξάνονται οι ασθματικές κρίσεις στα παιδιά.
Κάποιοι επιστήμονες θεωρούν ασφαλές το φυλλικό οξύ μόνο στα πρώτα στάδια της εγκυμοσύνης. Συνιστούν στις γυναίκες να λαμβάνουν τη βιταμίνη Β9 πριν συλλάβουν και στο πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης αλλά όχι αργότερα γιατί ενδεχομένως να δημιουργηθούν προβλήματα στο παιδί. Θεωρούν ωστόσο πως όταν το φολικό οξύ λαμβάνεται από τις τροφές είναι απόλυτα ασφαλές.
