Πλατυποδία (flat feet) είναι η απουσία καμάρας στο πέλμα του ποδιού. Εμφανίζεται σε μικρά παιδιά αλλά μπορεί να εμφανιστεί και σε ενήλικες. Μπορεί να υπάρχει στο ένα ή και στα δύο πόδια. Η πλατυποδία συνδυάζεται όχι μόνο με την μείωση ή την εξαφάνιση της ποδικής καμάρας αλλά και με την σε κάποιο βαθμό λοξή θέση της φτέρνας. Πρόκειται για μία μεγαλύτερη παραμόρφωση, τη βλαισοπλατυποδία, δηλαδή την ύπαρξη πλατυποδίας μαζί με βλαισότητα (προς τα έξω απόκλιση του ποδιού).
Η πλατυποδία δεν είναι σπάνιο φαινόµενο. Έρευνες δείχνουν πως αφορά περίπου το 10% των παιδιών. Πολλοί είναι οι ενήλικες που αναρωτιούνται αν θα μπορούσαν να είχαν κάνει κάτι από την παιδική τους ηλικία για την πλατυποδία τους. Από την άλλη, πολλοί γονείς επίσης αναρωτιούνται εάν αυτό που παρατηρούν στο παιδί τους είναι φυσιολογικό και αν τελικά «θα το ξεπεράσει» στο μέλλον. Και ανήσυχοι, επισκέπτονται το γιατρό, ζητώντας διορθωτικά υποδήματα.
Όμως αρχικά όλα τα βρέφη φαίνεται να έχουν πλατυποδία διότι η καμάρα του πέλματος των ποδιών τους, δεν έχει ακόμη διαμορφωθεί. Η πλατυποδία στα παιδιά προκαλείται από χαλαρούς συνδέσμους μεταξύ των αρθρώσεων και λόγω του ότι στην παιδική ηλικία υπάρχει λίπος μεταξύ των οστών του ποδιού. Οι καμάρες στα πόδια των παιδιών σχηματίζονται στις ηλικίες μεταξύ 2 και 3 ετών καθώς μέχρι τότε οι μυϊκοί ιστοί της περιοχής είναι χαλαροί. Έτσι η πλατυποδία είναι παρούσα σε όλα σχεδόν τα μωρά μέχρι την ηλικία των 2 ετών αλλά και σε πολλά παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας. Μετά την ηλικία των 10 ετών, όταν η καμάρα του ποδιού έχει διαμορφωθεί πλήρως, περιορίζεται στο 4-15% του πληθυσμού.
Όταν η πλατυποδία εμφανίζεται σε ενήλικες, θα πρέπει πάντοτε να διερευνάται η αιτία της αφού δεν είναι αναμενόμενη. Σύμφωνα με τους ερευνητές ο κίνδυνος για εμφάνιση πλατυποδίας είναι αυξημένος σε γυναίκες που φορούν ψηλοτάκουνα παπούτσια και σε περιπτώσεις παρατεταμένης ορθοστασίας. Όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες αυτό που προκαλεί την πλατυποδία στην ουσία είναι η χαλάρωση των τενόντων του ποδιού. Όταν οι τένοντες χαλαρώνουν, η καμάρα του ποδιού πέφτει με συνέπεια να προκαλούνται πόνοι στα πόδια, αστάθεια και πρήξιμο. Τα ψηλοτάκουνα παπούτσια αλλάζουν τη στάση του σώματος κατά τρόπο ώστε να ασκείται πολύ μεγαλύτερη πίεση στην πατούσα. Όταν μια γυναίκα φορά καθημερινά ψηλά τακούνια καταπονεί γόνατα, γοφούς, μηρούς και πλάτη ενώ παράλληλα αυξάνεται ο κίνδυνος για οστεοαρθρίτιδα, δημιουργίας κάλων και πλατυποδίας.
Η διάγνωση και τύποι
Η διάγνωση της πλατυποδίας είναι εύκολη. Όταν το παιδί ή ο ενήλικας που έχει πλατυποδία στέκονται όρθιοι, το πέλμα είναι επίπεδο και απουσιάζει η φυσιολογική καμάρα που υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους. Η πλατυποδία μπορεί να διαγνωστεί από οποιονδήποτε εξετάσει το ίχνος που αφήνει το γυμνό πέλμα στην άμμο. Στο φυσιολογικό πόδι το μεσαίο τμήμα του δεν φορτίζεται και επομένως δεν αφήνει ίχνος. Έτσι ένας τρόπος για να διαπιστώσετε εάν το παιδί σας έχει πλατυποδία είναι να το βάλετε να περπατήσει πάνω στην άμμο (ή σε στεγνή χρωµατιστή επιφάνεια µε βρεγµένα πόδια) και να παρατηρήσετε το αποτύπωµα.
Μπορείτε επίσης να ζητήσετε από το παιδί σας να σταθεί στις μύτες με γυμνά ποδαράκια. Προσέξτε εάν θα εμφανιστεί η καμάρα και εάν θα εξαφανιστεί μόλις το παιδάκι πατήσει πάλι με γυμνό το πέλμα. Η καμάρες των ποδιών χάνονται όταν το παιδί έχει πλατυποδία και στέκεται όρθιο γιατί τα πόδια παίρνουν βάρος. Όταν όμως το παιδί κάθεται οι καμάρες του ποδιού φαίνονται να υπάρχουν.
Η πλατυποδία χωρίζεται σε δύο βασικούς τύπους:
● Εύκαμπτη ή εύπλαστη ή χαλαρή: Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων πλατυποδίας μιλάμε για τη λεγόμενη εύκαμπτη πλατυποδία, μια αθώα μορφή που δεν προκαλεί συμπτώματα και εξαφανίζεται αν σταθούμε στις μύτες των ποδιών. Η κατάσταση αυτή συνδέεται με θετικό οικογενειακό ιστορικό και είναι πιο συχνή σε υπέρβαρα παιδιά και ανθρώπους με χαλαρές αρθρώσεις. Στην εύπλαστη ή εύκαµπτη πλατυποδία τίποτα δεν εµποδίζει τα παιδιά στην κίνηση, το βάδισµα ή τα σπορ. Η χαλαρή πλατυποδία είναι εμφανής μόνο κατά την όρθια στάση και κατά την βάδιση.
● Δύσκαμπτη ή σκληρή: Τα πράγµατα εδώ είναι περισσότερο περίπλοκα και δεν αποκλείεται η πλατυποδία να οφείλεται σε συνένωση των οστών της περιοχής. Επίσης, είναι εύκολα ορατή και µε το µάτι, καθώς δε διαγράφεται καθόλου καµάρα στο πέλµα, ακόµη και όταν το παιδί σηκωθεί στις µύτες. Η δύσκαμπτη πλατυποδία είναι σπάνια, επώδυνη και πάντοτε οφείλεται σε κάποιο άλλο πρόβλημα, που μπορεί να είναι ανατομικής ή νευρολογικής φύσης . Στη περίπτωση συνένωσης των οστών απαιτείται χειρουργική επέμβαση για το διαχωρισμό των οστών, ενώ στις άλλες περιπτώσεις ακολουθείται θεραπεία, που περιορίζει τα συμπτώματα της πάθησης και ανακουφίζει το παιδί από τον πόνο.
Στην βιβλιογραφία αναφέρεται επίσης και η αντισταθμιστική πλατυποδία. Πρόκειται για δευτεροπαθή παραμόρφωση, οφείλεται δηλαδή σε κάποια άλλη διαταραχή, όπως βράχυνση αχίλλειου τένοντα.
Ένα συχνό φαινόμενο
Μια μελέτη 835 παιδιών ηλικίας 3-6 ετών κατέγραψε τη συχνότητα εμφάνισης πλατυποδίας στα μικρά παιδιά. Από αυτά, τα 7, δηλαδή το 1%, παρουσίαζε δύσκαμπτη πλατυποδία, ενώ το 44% του συνόλου παρουσίαζε εύκαμπτη πλατυποδία. Η πλατυποδία ήταν πιο σπάνια όσο αυξανόταν η ηλικία των παιδιών. Στην ηλικία των 3 ετών, το 54% παρουσίαζε πλατυποδία, ενώ στην ηλικία των 6 ετών μόλις το 24%.
Τα αγόρια, μάλιστα, είχαν διπλάσιες πιθανότητες εμφάνισης πλατυποδίας σε σύγκριση με τα κορίτσια. Στο 10% των παιδιών που είχαν πλατυποδία, οι γονείς παρείχαν θεραπευτική αντιμετώπιση με ειδικά στηρίγματα και παπούτσια, όμως, όπως έδειξαν τα ευρήματα της μελέτης, δεν ήταν αναγκαία.
Η μεγάλη συχνότητα της πλατυποδίας χρειάζεται μια εξήγηση. Στην εξέλιξη του είδους, όταν ο άνθρωπος εισήχθη στη διποδική στήριξη, τα πόδια και τα πέλματα του προορίζονταν να κινούνται πάνω σε ημι-άκαμπτες επιφάνειες όπως χώμα, άμμο, βότσαλα κλπ. Εικάζεται ότι το μεγάλο ποσοστό εμφάνισης πλατυποδίας οφείλεται στην εξέλιξη πολιτισμού και σχετίζεται με την επίδραση της όρθιας στάση πάνω σε άκαμπτες επιφάνειες για τα ανθρώπινα πέλματα (πλακόστρωτα, μάρμαρα, πλακάκια, ξύλινα δάπεδα).
Πρόκειται για μια «κακή» εξέλιξη του ανθρώπου στην όρθια στήριξη. Για αυτό στα βασικά 5 πρώτα χρόνια, της μυοσκελετικής ωρίμανσης του παιδιού, είναι βασικό οι γονείς να επιλέγουν παπουτσάκια με όσο το δυνατόν περισσότερη υποστήριξη της καμάρας και επίσης να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να βαδίζουν ξυπόλητα σε μαλακές επιφάνειες (π.χ. χοντρά χαλιά, μαλακό δάπεδο στο παιδικό δωμάτιο, μαλακά στρώματα, αμμουδιά ή λεπτό βότσαλο στη παραλία, γρασίδι κλπ).
Συμπτώματα και συνέπειες
Κατ’ αρχήν είναι μύθος ότι η πλατυποδία σχετίζεται με πόνο και πρόωρη κόπωση κατά τη βάδιση (εφόσον μιλάμε για την εύκαμπτη πλατυποδία που αποτελεί την πλειονότητα των περιπτώσεων). Επίσης είναι λάθος είναι και η αντίληψη ότι οι άντρες με πλατυποδία θα έχουν πρόβλημα με τον στρατό διότι δεν θα ανταπεξέλθουν στις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις.
Τη µεγαλύτερη επιβάρυνση από την έλλειψη της καµάρας του πέλµατος την υφίσταται το γόνατο, το οποίο σε σηµαντικές πλατυποδίες µπορεί να εµφανίσει διάφορες παθήσεις όπως είναι η χονδροπάθεια της επιγονατίδας. Αυτό συµβαίνει, γιατί εξαιτίας της πλατυποδίας το έσω µέρος του ποδιού παρασύρει και τα γόνατα τα οποία έρχονται και αυτά µε τη σειρά τους προς τα µέσα.
Προβλήµατα στον αχίλλειο τένοντα και τα γόνατα µπορούν να εµφανίσουν παιδιά µε πολύ έντονη αθλητική δραστηριότητα, δηλαδή κυρίως παιδιά που κάνουν πρωταθλητισµό σε κάποιο σπορ και καταπονούνται σωµατικά. Οι δροµείς µε πλατυποδία, για παράδειγµα, είναι ευάλωτοι. Αυτό όµως δε σηµαίνει πως η ιδιαιτερότητα αυτή πρέπει ν’ αποµακρύνει ένα παιδί από το στίβο ή το αγαπηµένο του άθληµα (για παράδειγμα ο δροµέας µεγάλων αποστάσεων και παγκόσµιος πρωταθλητής Σαίντ Αουίτα είχε σοβαρή πλατυποδια). Σε κάθε περίπτωση, όµως, όταν το παιδί κάνει έντονη προπόνηση, πρέπει να δώσουμε σηµασία σε κάποια συμπτώματα, όταν εμφανιστούν, όπως:
- Πόνο στο πόδι που μπορεί να αντανακλά και στην έσω επιφάνεια της γάμπας,
- Κλίση της φτέρνας προς τα έξω (βλαισότητα),
- Στροφή αστραγάλου προς τα μέσα.
Θεραπεία
Στα περισσότερα παιδιά η πλατυποδία διορθώνεται με τον χρόνο χωρίς καμία αντιμετώπιση. Σπανιότερα, είναι δυνατό η παραμόρφωση να γίνει μόνιμη, ωστόσο τα παιδιά που έχουν χαλαρή πλατυποδία, χωρίς συμπτώματα, δεν χρειάζονται καμία θεραπεία. Το μόνο που χρειάζεται είναι να αφιερώσει ο γιατρός λίγο χρόνο για να καθησυχάσει τους γονείς λέγοντάς τους ότι είναι απίθανο να προκαλέσει οποιοδήποτε πρόβλημα στο μέλλον.
Παλαιότερα, οι γιατροί συμβούλευαν τη χρήση ειδικών ανατομικών παπουτσιών για όλες τις περιπτώσεις πλατυποδίας. Τα τελευταία χρόνια, πολλές έρευνες έχουν αποδείξει την αναποτελεσματικότητα αυτών των μεθόδων. Μόνο σε σπάνιες και σοβαρές περιπτώσεις, είναι αναγκαίο το παιδί να φορά ειδικά ορθοπεδικά παπούτσια και να παρακολουθείται από ορθοπεδικό. Σύμφωνα με μελέτη της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Βιέννης, που δημοσιεύτηκε το 2006 στην επιστημονική επιθεώρηση «Pediatrics», τα παιδιά με τυπική πλατυποδία δεν πρέπει να χρησιμοποιούν στηρίγματα καμάρας ή ειδικά διορθωτικά παπούτσια, γιατί επιβαρύνεται η κατάστασή τους.
Η θεραπεία θα χρειαστεί όταν το παιδί παρουσιάζει συμπτώματα, δηλαδή πόνο και εύκολη κόπωση του άκρου. Συνήθως συνιστώνται ασκήσεις διάτασης του αχίλλειου τένοντα, ένθετα στο υπόδημα καισπανιότερα εξειδικευμένη φυσικοθεραπεία ή τοποθέτηση γύψου εάν η πλατυποδία συνδυάζεται με ρίκνωση του αχίλλειου τένοντα. Χειρουργική θεραπεία συνίσταται σπάνια σε έφηβους οι οποίοι έχουν έντονα συμπτώματα.
Ο παιδίατρος είναι αρμόδιος να αποφασίσει αν, εκτός από εκείνον, θα πρέπει να εξετάσει το παιδί σας και παιδοορθοπεδικός, προκειμένου να εκτιμήσει τη σοβαρότητα της πλατυποδίας που έχει. Το σίγουρο είναι ότι θα σας παραπέμψει σε αυτόν εάν:
- Η πλατυποδία είναι δύσκαμπτη.
- Είναι εύκαμπτη και “επιμένει” και μετά την ηλικία των 10 ετών.
- Το παιδί παραπονιέται για πόνους ή “κάψιμο” στα πέλματα ή στη φτέρνα.
- Η φτέρνα του παιδιού γέρνει προς τα μέσα (βλαισότητα).
- Το παιδί δεν θέλει να γυμναστεί.
Πρέπει να ξέρετε επίσης ότι κάθε πλατυποδία είναι µοναδική και η αντιμετώπιση που πρέπει να δοθεί οφείλει να είναι εξατοµικευµένη. Είναι απαραίτητο να γίνει σωστή και ακριβής πελµατογραφία και ανάλυση βάδισης με σύγχρονα µηχανήµατα τα οποία θα αποτυπώσουν τον τρόπο µε τον οποίο στέκεται, περπατάει ή τρέχει ένα παιδί. Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται και οι εταιρείες αθλητικών ειδών οι οποίες παρέχουν πλέον τους πελάτες τους διαφορετικό µοντέλο καθώς αντιλαµβάνονται ότι τα ίδια αθλητικά παπούτσια δεν είναι κατάλληλα για όλους τους ανθρώπους.
Θα πρέπει να τονισθεί ότι η επιτυχία της οποιασδήποτε θεραπείας αυτές εξαρτάται από την εφαρμογή της στην κατάλληλη ηλικία όπως 1,5-5 χρονών όπου και γίνονται οι δραστικές αλλαγές στο πόδι.
Τέλος, πρέπει να ξέρετε ότι δεν υπάρχουν δραστηριότητες που θα κάνουν το πόδι του παιδιού να χειροτερεύσει. Γι’ αυτό δεν πρέπει να το περιορίσετε ή να του στερήσετε κάτι. Εάν λόγω υπερβολικής δραστηριότητας, τα πόδια με πλατυποδία προκαλούν πόνο τότε ίσως η καλύτερη αντιμετώπιση είναι η ξεκούραση.
