Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση είναι μια παθολογική κατάσταση κατά την οποία το όξινο γαστρικό περιεχόμενο αντί να συνεχίσει τη φυσιολογική του ροή από το στόμαχο προς το λεπτό έντερο για την ολοκλήρωση της πέψης, επιστρέφει (παλινδρομεί) στον οισοφάγο. Τα όξινα αυτά γαστρικά υγρά προκαλούν βλάβες στο βλεννογόνο του οισοφάγου. Η πιο συχνή από αυτές είναι η φλεγμονή του οισοφάγου, η οποία ονομάζεται οισοφαγίτιδα.
Στη συμβολή μεταξύ οισοφάγου με το στομάχι μας υπάρχει ένας μυϊκός σφιγκτήρας (μια βαλβίδα), ο οποίος επιτρέπει τη διέλευση τροφής από τον οισοφάγο στο στομάχι αλλά παρεμποδίζει την παλινδρόμηση της τροφής από το στομάχι στον οισοφάγο. Μετά την κατάποση, η βαλβίδα ανοίγει για να επιτρέψει την είσοδο της τροφής και στη συνέχεια κλείνει για να εμποδίσει την παλινδρόμηση του περιεχομένου του στομάχου στον οισοφάγο. Αυτός ο μηχανισμός δεν λειτουργεί στην γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση με αποτέλεσμα να επιστρέφει γαστρικό περιεχόμενο στον οισοφάγο και να προκαλεί συμπτώματα.
Ενώ το στομάχι είναι προστατευμένο από το γαστρικό οξύ, ο οισοφάγος δεν έχει καμία προστασία από αυτό και ερεθίζεται όταν έρχεται σε επαφή με το οξύ. Έτσι εμφανίζεται το κλασικό σύμπτωμα του οπισθοστερνικού καύσου (κοινώς η καούρα που ανεβαίνει από το στομάχι στο λαιμό). Καθώς το εσωτερικό τοίχωμα του οισοφάγου δεν είναι σχεδιασμένο για να αντέχει την επίμονη, μακροχρόνια έκθεση στα οξέα του στομάχου μπορεί να υποστεί σημαντικές βλάβες. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα χρόνια φλεγμονή ή οισοφαγίτιδα, που μπορεί να οδηγήσει σε οισοφάγο Barrett. Σε σοβαρές περιπτώσεις, ο οισοφάγος Barrett μπορεί να είναι απειλητικός για τη ζωή. Από τη στιγμή που θα παρουσιαστεί μπορεί να προκαλέσει κακοήθεια, αυξάνοντας τον κίνδυνο εξέλιξης σε καρκίνο του οισοφάγου κατά 30 έως 125 φορές. Ο καρκίνος του οισοφάγου είναι από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους καρκίνους του πεπτικού συστήματος.
Η πιο συχνή αιτία χαλάρωσης του σφιγκτήρα είναι η διαφραγματοκήλη, περίπτωση στην οποία το στομάχι ανεβαίνει πάνω από το διάφραγμα. Το διάφραγμα είναι μεγάλος θολωτός μυς που διαχωρίζει τον θώρακα από την κοιλιά και εμποδίζει το στομάχι να εισχωρήσει στον θώρακα. Όταν αυτό δεν επιτυγχάνεται, τότε και ο καρδιοοισοφαγικός σφιγκτήρας δεν μπορεί να εκτελέσει σωστά τη λειτουργία του και να εμποδίσει την είσοδο γαστρικών υγρών προς τον οισοφάγο .
Οι συνήθεις εξετάσεις για τη διάγνωση της οισοφαγίτιδας είναι (όπως στη γαστρίτιδα και στο έλκος του στομάχου) η γαστροσκόπηση. Οι βλαπτικές συνέπειες και τα συμπτώματα της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης επιδεινώνονται προοδευτικά, όταν δεν γίνεται η σωστή αντιμετώπιση.
Συμπτώματα
Συμπτώματα γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης έχει το 30% των ενηλίκων (μπορεί να συμβεί και στα βρέφη) Πρόκειται για τη δεύτερη συνηθέστερη νόσο του πεπτικού συστήματος μετά το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (σπαστική κολίτιδα). Υπάρχει σχεδόν ίση αναλογία όσον αφορά την προσβολή ανδρών και γυναικών. Υπάρχουν ενδείξεις ότι το κάπνισμα και η παχυσαρκία οδηγούν σε παρόξυνση των συμπτωμάτων.
Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση και η οισοφαγίτιδα χαρακτηρίζονται από τα πιο κάτω κύρια συμπτώματα:
Το οπισθοστερνικό κάψιμο (καούρες). Το πιο συχνό και χαρακτηριστικό σύμπτωμα της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης είναι ο οπισθοστερνικός καύσος (καούρες). Το σύμπτωμα αυτό οφείλεται στην παλινδρόμηση του υδροχλωρικού οξέος από το στομάχι προς τον οισοφάγο. Το αίσθημα του καψίματος εντοπίζεται στο πάνω μέρος της κοιλιάς και πίσω από το στέρνο (οπισθοστερνικά). Επεκτείνεται δε προς τον τράχηλο και ακτινοβολεί προς τη ράχη.Το αίσθημα του καψίματος μπορεί να διαρκέσει για πολλές ώρες και συνήθως εμφανίζεται μετά το φαγητό. Τα συμπτώματα έχουν τη μεγαλύτερη ένταση μια ώρα μετά το φαγητό και επιδεινώνονται με το κάπνισμα, με ορισμένα φαγητά και ποτά. Τα συμπτώματα επίσης χειροτερεύουν όταν ο ασθενής σκύβει, όταν σηκώνει βάρος, μετά από κούραση και όταν ξαπλώνει.
Μεγάλος αριθμός ανθρώπων έχουν το αίσθημα του οπισθοστερνικού καψίματος πολύ συχνά, οπότε τότε γίνεται σοβαρό πρόβλημα. Έχει υπολογισθεί ότι το ένα τρίτο του πληθυσμού παρουσιάζει μια φορά το μήνα οπισθοστερνικό κάψιμο, ενώ το ένα πέμπτο περισσότερες από μια φορές. Επίσης, 5-7% του πληθυσμού έχουν το αίσθημα του καψίματος σε καθημερινή βάση. Η νόσος προσβάλλει όλες τις ομάδες ηλικιών και συχνότερα τα άτομα με ηλικία πάνω από 50 έτη.
Όξινες ερυγές (ξινίλες). Ο καθένας από μας γνωρίζει το δυσάρεστο συναίσθημα, όταν ξαφνικά το όξινο γαστρικό υγρό ή και ακόμα τροφές που βρίσκονται στο στομάχι παλινδρομούν μέχρι το στόμα. Το φαινόμενο αυτό λέγεται: “αναγωγή γαστρικού περιεχομένου” και αποτελεί ένα άλλο τυπικό σύμπτωμα της νόσου της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης.
Πόνος κατά την κατάποση (οδυνοφαγία). Ο πόνος κατά την κατάποση μπορεί να οφείλεται είτε σε διαταραχές της λειτουργίας της κατάποσης, είτε σε ένα μηχανικό κώλυμα κατά το πέρασμα των υγρών και των στερεών τροφών δια του οισοφάγου. Η αιτία μπορεί να είναι μια στένωση του οισοφάγου, ως αποτέλεσμα της φλεγμονής (οισοφαγίτιδα). Οι διαταραχές της κατάποσης και ειδικότερα ο πόνος θεωρούνται ως ένα σοβαρό σύμπτωμα, το οποίο απαιτεί την επείγουσα ιατρική διερεύνηση, ακόμα και στην πιο ελαφριά μορφή.
Το καυστικό αυτό άλγος μπορεί να είναι ελαφρύ ή πολύ έντονο και συχνά συνοδεύεται με επιστροφή όξινου γαστρικού περιεχομένου στο στόμα. Σε μικρή ομάδα ασθενών υπάρχει θωρακικός πόνος, ο οποίος μπορεί να μιμηθεί τον πόνο του εμφράγματος και συχνά δημιουργεί σύγχυση και άγχος όχι μόνο στους ασθενείς αλλά και στον γιατρό που καλείται να το διαγνώσει. Μερικές φορές η παλινδρόμηση μπορεί να προκαλέσει αίσθηση κόμπου στο λαιμό, βήχα, αλλοίωση της φωνής (βράγχος φωνής), λαρυγγίτιδα.
Παράλληλα με τα τρία κύρια συμπτώματα που αναφέρθηκαν, μπορεί να υπάρχουν και άλλες άτυπες εκδηλώσεις. Ένας αριθμός ασθενών παραπονείται για πόνο στο θώρακα, βραχνάδα, ναυτία και συμπτώματα από το αναπνευστικό όπως το άσθμα, νυχτερινό ξηρό βήχα, δύσπνοια, φαρυγγίτιδα και λαρυγγίτιδα. Πραγματικά, η παλινδρομική νόσος προκαλεί συχνά ενοχλήματα από το αναπνευστικό σύστημα και την περιοχή του λαιμού, της μύτης και των αυτιών. Οι μικροεισροφήσεις γαστρικού περιεχομένου κατά την εισπνοή, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της νύχτας, μπορεί να είναι η αιτία της χρόνιας βρογχίτιδας. Πολύ συχνά, οι ξινίλες είναι η αιτία της κακοσμίας του στόματος.
Προληπτική αντιμετώπιση: Αποφύγετε τα οξέα στη διατροφή
Υπάρχουν μη φαρμακευτικά μέσα όπως η αλλαγή τρόπου ζωής η οποία είναι πολύ σημαντική για την αποφυγή της παλινδρόμησης. Αυτά τα μέτρα είναι τα εξής:
• Κατανάλωση γευμάτων τα οποία δεν περιέχουν πολλά οξέα. Αποφύγετε τα τρόφιμα και τα ροφήματα με pH χαμηλότερο από 5 (όσο χαμηλότερο είναι το pH τόσο υψηλότερη είναι η οξύτητα). Στα όξινα τρόφιμα συμπεριλαμβάνονται τα αναψυκτικά διαίτης (pH από 2,9 έως 3,7). Το «κλειδί» για την αντιμετώπιση της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης, υποστηρίζουν ορισμένοι ερευνητές είναι να η κατάλληλη ισορροπία όξινων και αλκαλικών τροφίμων και ροφημάτων στη διατροφή, η οποία επιτυγχάνεται με κατανάλωση περισσότερων λαχανικών. Τα επεξεργασμένα και εμφιαλωμένα τρόφιμα είναι πολύ όξινα επειδή οι ισχύουσες οδηγίες απαιτούν να έχουν υψηλή οξύτητα ως συντηρητικό. Τα φρούτα επίσης έχουν πολλά οξέα (εκτός από τις μπανάνες και το πεπόνι). Κατάλληλες τροφές είναι τα δημητριακά ολικής αλέσεως (όπως το πίτουρο βρώμης), τα ψάρια και τα πουλερικά.
• Αποφυγή κατάκλισης μετά το γεύμα για 2-3 ώρες.
• Αποφυγή γευμάτων αργά το βράδυ
• Αποφυγή ορισμένων τροφών όπως: τηγανητά, χυμοί φρούτων (πορτοκάλι, κίτρο, λεμόνι), καρυκεύματα, σιροπιαστά γλυκά, σοκολάτα, μέντα, δυόσμος, σκόρδο, κρεμμύδι. Ορισμένες τροφές και ουσίες (νικοτίνη, αλκοόλ, καφεΐνη, cola) προκαλούν χαλάρωση του μυικού σφιγκτήρα που επιτρέπει τη διέλευση τροφής από τον οισοφάγο στο στομάχι.
• Μείωση κατανάλωσης καφέ, τσαγιού, αεριούχων και αλκοολούχων ποτών (κυρίως μπύρας). Μετά τα γεύματα να γίνεται χρήση μαστίχας με σκοπό την διέγερση και την κατάποση σιέλου που δρα προστατευτικά.
• Καταπολέμηση της παχυσαρκίας. Στους παχύσαρκους ανθρώπους συγκεντρώνεται λίπος μέσα στην κοιλιά, το οποίο, αφενός πιέζει το στομάχι και αφετέρου περιορίζει τον ελεύθερο χώρο, με αποτέλεσμα να μη μπορεί να εκπτυχθεί το στομάχι κατά τη λήψη φαγητού. Ως αποτέλεσμα το γαστρικό περιεχόμενο βρίσκεται υπό συνεχή πίεση και εξαναγκάζεται να παλινδρομήσει προς τον οισοφάγο.
• Ανύψωση της κεφαλής από την κλίνη κατά 20 εκατοστά.
• Αποφυγή στενών ενδυμάτων, σφικτών ζωνών. Τα στενά ρούχα και η σφιχτή ζώνη πιέζουν το στομάχι και εξαναγκάζουν τα γαστρικά υγρά να παλινδρομήσουν προς τον οισοφάγο.
• Αποφυγή επικύψεων και ανύψωση βαρέων αντικειμένων.
• Διακοπή καπνίσματος.
• Αποφυγή ασπιρίνης.
Θεραπεία με φάρμακα
Στις ελαφρές μορφές της παλινδρομικής νόσου και της οισοφαγίτιδας, η θεραπεία προσανατολίζεται αποκλειστικά και μόνο στα συμπτώματα. Τα πιο συνήθη και αποτελεσματικά φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης και τη θεραπεία της οισοφαγίτιδας είναι τα παρακάτω:
Αντιόξινα. Τα φάρμακα που εξουδετερώνουν τα γαστρικά οξέα ονομάζονται αvτιόξιvα. Ανακουφίζουν προσωρινά από τις καούρες, αλλά δεν έχουν καμία δράση στην ελάττωση της παραγωγής του υδροχλωρικού οξέος από το στομάχι. Τα ανrιόξινα αγοράζονται από τα φαρμακεία χωρίς ιατρική συνταγή και από πολλούς ανθρώπους λαμβάνονται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επειδή η δράση τους είναι παροδική καταναλώνονται σε μεγάλες ποσότητες. Ωστόσο, η αλόγιστη χρήση τους μπορεί να προκαλέσει ορισμένες παρενέργειες.Τα πιο γνωστά αντιόξινα φάρμακα που κυκλοφορούν στα φαρμακεία, με τις εμπορικές ονομασίες είναι: Aludrox, Simeco, Milk of Magnesia, Maalox, Riopan κ.ά.
Φάρμακα που βελτιώνουν την κινητικότητα του οισοφάγου και τη λειτουργία του κάτω οισοφαγικού σφιγκτήρα.Οι καούρες συνδυάζονται συχνά με διαταραχές στην κινητικότητα του οισοφάγου και με μια ανεπάρκεια στη λειτουργία του κάτω οισοφαγικού σφιγκτήρα. Για το λόγο αυτό η χορήγηση φαρμάκων που προάγουν την ομαλή κινητικότητα του οισοφάγου είναι ωφέλιμη. Τα φάρμακα αυτά (ονομάζονται και προκιvητικά) επιταχύνουν την κένωση του στομάχου και έτσι απαλλάσσουν τον ασθενή από το μετεωρισμό. Τα πιο γνωστά φάρμακα της κατηγορίας αυτής είναι: Alimix, Ibutin, Cilroton, Primperan.
Φάρμακα που ελαττώνουν την παραγωγή οξέος στο στομάχι. Με τα σύγχρονα φάρμακα αναστέλλεται αποτελεσματικά η υπέρμετρη παραγωγή υδροχλωρικού οξέος στο στομάχι. Με την ελάττωση της γαστρικής οξύτητας απαλλάσσεται ο ασθενής από το αίσθημα του οπισθοστερνικού καψίματος, τις όξινες ερυγές και τον πόνο κατά την κατάποση. Η δράση τους είναι πάρα πολύ γρήγορη και θεωρούνται ως τα καλύτερα φάρμακα για την παλινδρομική νόσο και την οισοφαγίτιδα. Η χορήγησή τους ενδείκνυται τόσο για τις βαριές μορφές, όσο και για τις ήπιες μορφές της νόσου. Η δόση τους καθορίζεται από τα συμπτώματα. Τα φάρμακα αυτά δεν έχουν σοβαρές παρενέργειες και είναι αρκετά ασφαλή. Λαμβάνονται συνήθως μία φορά την ημέρα και έτσι βοηθούν στη συμμόρφωση του ασθενούς να ακολουθήσει πιστά τη θεραπεία. Τα πιο γνωστά φάρμακα της κατηγορίας αυτής, με τα εμπορικά τους ονόματα, είναι: Losec, Laprazol, Zurcazol, Controloc.
Οι ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται καλά στη συντηρητική (αλλαγές του τρόπου ζωής) και στην φαρμακευτική αγωγή μπορούν να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση. Η χειρουργική επέμβαση είναι αποτελεσματική για την θεραπεία της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης. Κατά τη χειρουργική αντιμετώπιση διορθώνεται η διαφραγματοκήλη και ενδυναμώνεται ο μυϊκός σφιγκτήρας που υπάρχει στη συμβολή μεταξύ οισοφάγου και στομάχου.
