Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι πολύ συχνός καθώς περισσότερα από 6.000 κρούσματα καταγράφονται στην χώρα μας (αντιπροσωπεύει το 13% όλων των καρκίνων) κάθε χρόνο. Περίπου 6% των ανθρώπων θα παρουσιάσουν καρκίνο του παχέος εντέρου κάποια στιγμή στην ζωή τους ενώ οι μισοί από αυτούς θα πεθάνουν από τη νόσο. Προσβάλλει κυρίως άτομα ηλικίας 50-60 ετών και ελαφρώς συχνότερα άνδρες. Σχεδόν όλοι οι καρκίνοι του παχέος εντέρου δημιουργούνται από πολύποδες.
Σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, 7,3 άντρες και 6,6 γυναίκες ανά 100.000 πληθυσμού χάνουν κάθε χρόνο τη ζωή τους στην Ελλάδα από καρκίνο του παχέος εντέρου, τον τρίτο συχνότερο καρκίνο στη χώρα ύστερα από αυτόν του πνεύμονα στους άντρες και του μαστού στις γυναίκες. Η μεγάλη συχνότητα της νόσου οφείλεται στο γεγονός ότι οι πολύποδες παχέος εντέρου είναι συχνό φαινόμενο καθώς αυξάνεται η ηλικία. Ο μισοί άνθρωποι έχουν πολύποδα στην ηλικία των 70 ετών. Πάντως, τα τελευταία χρόνια η θνησιμότητα από τον καρκίνο του παχέος εντέρου ελαττώνεται προοδευτικά κάτι που οφείλεται στην πρώϊμη διάγνωση μέσω του πληθυσμιακού ελέγχου και στη βελτίωση της θεραπείας.
Παχύ έντερο και καρκίνος
Το παχύ έντερο αποτελεί το τελικό τμήμα του πεπτικού συστήματος και είναι υπεύθυνο για την απορρόφηση κάποιον ουσιών αλλά κυρίως νερού και ηλεκτρολυτών. Σε αυτό γίνεται ο σχηματισμός των κοπράνων και η αποβολή τους. Το μήκος του είναι 1,5-2 μέτρα ενώ τα τελευταία 15-20 εκατοστά αποτελούν τον αποθηκευτικό χώρο του εντέρου που ονομάζεται ορθό.
Το παχύ έντερο βρίσκεται μέσα στην κοιλιακή χώρα και κρέμεται από μια «μεμβράνη» λίπους το μεσόκολο το οποίο περιέχει το λίπος, τα αγγεία (αρτηρίες, φλέβες) και τους λεμφαδένες (αδένες μεγέθους λίγων χιλιοστών οι οποίοι υπεύθυνοι για την άμυνα του οργανισμού). Είναι επίσης σημαντικό να γνωρίζουμε ότι το κόλον χωρίζεται σε τμήματα και κάθε ένα από αυτά έχει αντίστοιχη περιοχή στο μεσόκολο. Τα τμήματα του παχέος εντέρου είναι το ανιόν (δεξιό) κόλον, εγκάρσιο, κατιόν (αριστερό) και σιγμοειδές κόλον.
Ο καρκίνος αναπτύσσεται σε πολύποδες του εντέρου, οι οποίοι με τον χρόνο γίνονται κακοήθεις όμως η διαδικασία είναι αργή ώστε να προλαμβάνονται με την κολονοσκόπηση και να αφαιρούνται. Υπολογίζεται ότι χρειάζονται 5-10 έτη για να εξελιχθεί ο πολύποδας σε καρκίνο οπότε ξεκινώντας την κολονοσκόπηση στην ηλικία των 45-50 ετών και επαναλαμβάνοντας ανά 5 έτη (όταν είναι φυσιολογική), προλαμβάνουμε τη νόσο και αποφεύγουμε την χειρουργική αντιμετώπιση. Οι πολύποδες μπορούν να αφαιρεθούν με εύκολο τρόπο, ενδοσκοπικά, κατά την διάρκεια κολονοσκόπησης, χωρίς χειρουργική επέμβαση. Αυτή η θεραπεία είναι πλήρης.
Ο καρκίνος του παχέος εντέρου κατατάσσεται στα ακόλουθα στάδια:
- Στάδιο 0. Ο καρκίνος είναι πρώιμος και εντοπίζεται μόνο στο εσωτερικό του επιθηλίου του εντέρου.
- Στάδιο Ι. Ο καρκίνος περιλαμβάνει περισσότερα στρώματα του επιθηλίου του εντέρου
- Στάδιο ΙΙ. Ο καρκίνος έχει επεκταθεί έξω από το τοίχωμα του εντέρου αλλά δεν έχει προσβάλλει λεμφαδένες.
- Στάδιο ΙΙΙ. Εχουν προσβληθεί λεμφαδένες αλλά όχι άλλες απομεμακρυσμένες εστίες.
- Στάδιο ΙV. Υπάρχουν απομεμακρυσμένες μεταστάσεις.
Η παχυσαρκία, το κάπνισμα και η καθιστική ζωή ευνοούν την εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου. Ο ρόλος που παίζει το αλκοόλ είναι υπό διερεύνηση.
Μεγάλο κίνδυνο διατρέχουν όσοι έχουν περισσότερο από ένα άμεσο συγγενή με καρκίνο του παχέος εντέρου ή πολύποδες. Επίσης εάν ο καρκίνος στο συγγενικό πρόσωπο παρουσιάσθηκε σε μικρή ηλικία. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι γυναίκες με ιστορικό καρκίνου των ωοθηκών, μήτρας ή μαστού έχουν αυξημένη πιθανότητα να αναπτύξουν καρκίνο του παχέος εντέρου.
H διατροφή
Η δημιουργία καρκίνου στο παχύ έντερο είναι μια μακρά διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει αρκετές δεκαετίες, με τα αρχικά στάδια της καρκινογένεσης να εμφανίζονται σε νεαρές ηλικίες. Μεταξύ των διαφόρων μορφών καρκίνου, ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι αυτός που επηρεάζεται περισσότερο από τη διατροφή.
Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι ο κίνδυνος είναι χαμηλότερος σε πληθυσμούς με αυξημένη πρόσληψη φρούτων και λαχανικών. Σχετικά με τον ρόλο των φυτικών ινών υπάρχει πληθώρα ερευνών με αντικρουόμενα αποτελέσματα. Μελέτες σε ζώα υποδεικνύουν ότι μόνο οι αδιάλυτες φυτικές ίνες παρέχουν προστασία.
Τα πλούσια σε ω-3 λιπαρά οξέα έλαια (ιχθυέλαια) καθώς και το ελαιόλαδο ασκούν προστατευτική δράση. Άλλα συμπληρώματα διατροφής όπως οι βιταμίνες A, C, E, και β-καροτίνη δεν φαίνεται ότι παρέχουν προστασία. Όμως το ασβέστιο, η βιταμίνη D και το φολικό οξύ φαίνεται μπορεί να μειώνει την εμφάνιση καρκίνου και πολυπόδων του παχέος εντέρου. Τέλος, κλινικές μελέτες των τελευταίων ετών επιβεβαιώνουν τον προστατευτικό ρόλο που παίζει η ασπιρίνη.
Η υπερβολική κατανάλωση κόκκινου κρέατος φαίνεται ότι σχετίζεται με την εμφάνιση του καρκίνου του παχέος εντέρου. Αντίστοιχη σχέση ίσως υπάρχει και με το ψήσιμο του κρέατος στα κάρβουνα και στο τηγάνι.
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα του καρκίνου του παχέος εντέρου είναι πολυάριθμα και μη ειδικά. Πολλές φορές διαφέρουν ανάλογα με το που εντοπίζεται ο όγκος μέσα στο έντερο. Τα πιο συχνά είναι η αλλαγή στις συνήθειες του εντέρου, δηλαδή διάρροια ή δυσκοιλιότητα ή εναλλαγή τους, αίμα στα κόπρανα ή απώλεια αίματος από τον πρωκτό, η απώλεια βάρους, τα άτυπα κοιλιακά άλγη, κωλικοί του εντέρου, καθώς και το κοινό «φούσκωμα» της κοιλιάς. Επειδή το αριστερό κόλον είναι πιο στενό από το δεξιό, οι καρκίνοι που εντοπίζονται στο αριστερό τμήμα είναι πιο επιρρεπείς στο να προκαλέσουν ατελή ή και πλήρη απόφραξη του εντέρου.
Βέβαια, πολλά από τα παραπάνω συμπτώματα μπορούν να υπάρξουν σε πολλές άλλες καλοήθεις παθολογικές καταστάσεις, όπως στα σύνδρομα ευερέθιστου εντέρου (σπαστική κολίτιδα), στην ελκώδη κολίτιδα, στην παρουσία εκκολπωμάτων στο παχύ έντερο και στο έλκος στομάχου.
Η αναιμία είναι βασικό σύμπτωμα του καρκίνου του παχέος εντέρου (εμφανίζεται στο 20% των ασθενών) και μπορεί να είναι μοναδικό σύμπτωμα σε καρκίνους εντοπιζόμενους στο δεξιό τμήμα (ανιόν και τυφλό). Η αναιμία από έλλειψη σιδήρου οφείλεται σε μικροσκοπική απώλεια αίματος από το πεπτικό σύστημα. Επειδή η απώλεια αίματος μπορεί να οφείλεται σε καρκίνο, όλοι οι ασθενείς πρέπει να ελέγχονται με κολονοσκόπηση και γαστροσκόπηση σε περίπτωση απώλειας αίματος (η αναιμία συχνά δεν οφείλεται σε κακή διατροφή). Σημειώστε ότι η χορήγηση σκευασμάτων σιδήρου σε ασθενή με σιδηροπενική αναιμία χωρίς να γίνει κολονοσκόπηση είναι κλασικό σφάλμα.
Η αιμορραγία (ορατή αποβολή αίματος από το έντερο) είναι βασικό σύμπτωμα του καρκίνου του αριστερού τμήματος του παχέος εντέρου. Εάv κάπoιoς παρατηρήσει αίμα στα κόπραvα ή από τov πρωκτό, πρέπει vα επισκεφθεί τον γιατρό για vα διευκριvίσει τo θέμα. Θα πρέπει απαραίτητα να γίνει ενδοσκόπηση.
Διάγνωση
Ο έλεγχος του πληθυσμού που δεν παρουσιάζει συμπτώματα για καρκίνο παχέος εντέρου, γίνεται με ανίχνευση αιμοσφαιρίνης κοπράνων, ενδοσκόπηση (σιγμοειδοσκόπηση ή κολονοσκόπηση καθώς και με νεότερες τεχνολογικά εξελιγμένες μεθόδους.
Η δοκιμασία ανίχνευσης αιμοσφαιρίνης στα κόπρανα γίνεται εύκολα στο σπίτι. Αγοράζουμε από το φαρμακείο το κατάλληλο αντιδραστήριο και για τρεις συνεχείς ημέρες, συλλέγουμε μία μικρή ποσότητα κοπράνων και την τοποθετούμε στο ειδικό στέλεχος του αντιδραστηρίου. Από τη δοκιμασία πρέπει υποχρεωτικά να προηγηθεί αποφυγή κάποιων συνηθειών (βούρτσισμα δοντιών κλπ) καθώς και τριήμερη ειδική δίαιτα σύμφωνα με τις οδηγίες του ιατρού. Η δοκιμασία αυτή ανιχνεύει αόρατη ποσότητα αίματος στα κόπρανα και αν είναι θετική θέτει την υποψία για περαιτέρω έλεγχο. Στα άτομα με θετική την δοκιμασία κοπράνων συνιστάται κολονοσκόπησης για τον έλεγχο όλου του παχέος εντέρου και η αφαίρεση των ανευρεθέντων πολυπόδων. Άτομα μεγαλύτερα των 50 ετών (έστω και χωρίς συμπτώματα) θα πρέπει να υποβάλλονται σε δοκιμασία ανίχνευσης αιμοσφαιρίνης στα κόπρανα.
Μια αναδυόμενη τεχνολογία είναι το DNA test των κοπράνων. Καταδεικνύει DNA κυττάρων προερχόμενων από πολύποδες και καρκινώματα. Τα πλεονεκτήματα είναι η υψηλή ευαισθησία και ειδικότητα. Δεν απαιτείται εντερική προετοιμασία. Ελέγχει ολόκληρο το παχύ έντερο.
Πάντως, ο καρκίνος του παχέος εντέρου, συνήθως διαγιγνώσκεται μετά από κολονοσκόπηση, η οποία εντοπίζει την ακριβή του θέση. Σημειώστε ότι ενώ η πλειονότητα των πολυπόδων που αφαιρούνται με την κολονοσκόπηση είναι καλοήθεις, πολλοί είναι προκαρκινικοί.
Πρόγνωση
Η πρόγνωση εξαρτάται από την ηλικία, την έκταση, τη διαφοροποίηση, την εντόπιση του όγκου, την παρουσία ή απουσία λεμφικών μεταστάσεων, τη συνύπαρξη άλλων νόσων (ελκώδης κολίτιδα) και τη ριζικότητα της εγχειρήσεως.
Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι πλέον ιάσιμος σε ποσοστό από 95-100% στην περίπτωση που θα διαγνωστεί στο πρώτο στάδιο. Αλλά με την κατάλληλη χειρουργική και θεραπευτική αντιμετώπιση ακόμη και στο δεύτερο στάδιο το ποσοστό ίασης κυμαίνεται από 75-80%, στο 3ο στάδιο από 60-70% ενώ στο 4ο μεταστατικό στάδιο το 40% των ασθενών που υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση έχει 5ετή επιβίωση. Εξάλλου χάρη σε στοχευμένα φάρμακα επιτυγχάνεται η επιβίωση 22 μηνών σε ασθενείς με πολύ προχωρημένο καρκίνο του παχέος εντέρου.
Οι γυναίκες εμφανίζουν ελαφρώς καλύτερη πρόγνωση σε όλες τις ομάδες ηλικιών. Μεγάλοι καρκίνοι σε νέους (κάτω των 40 ετών) ασθενείς έχουν κακή πρόγνωση.
Θεραπεία
Η αντιμετώπιση της νόσου, όταν εκδηλωθεί, είναι χειρουργική. Σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να απαιτηθεί παρά φύση έδρα.
Η ανεύρεση καρκίνου στο παχύ έντερο απαιτεί επέμβαση (κολεκτομή) εκτός κι αν υπάρχουν ήδη μεταστάσεις. Σε περιπτώσεις μεταστάσεων, που εμφανίζονται συνήθως στο συκώτι αλλά και αλλού, ριζική επέμβαση δικαιολογείται μόνο σε οξεία περιτονίτιδα λόγω διάτρησης του εντέρου από τον καρκίνο, ή σε περιτονίτιδα από ειλεό.
Όπως και σε κάθε μορφή καρκίνου, έτσι κι εδώ η μη ανεύρεση μεταστάσεων στις αξονικές τομογραφίες και τα σπινθηρογραφήματα, δεν σημαίνει υποχρεωτικά πως δεν υπάρχουν. Μπορεί απλώς να είναι πολύ μικρές και να μην φαίνονται ακόμα. Έτσι εξηγείται γιατί μερικοί ασθενείς εμφανίζουν μεταστάσεις χρόνια μετά την επέμβαση.
Η λαπαροσκοπική κολεκτομή σήμερα, είναι μία μέθοδος που επιτρέπει στο χειρουργό να κάνει την επέμβαση με πολύ μικρές τομές. Εδώ και μερικά χρόνια εφαρμόζεται και η ρομποτική μέθοδος. Είναι μία μέθοδος που μοιάζει με τη λαπαροσκοπική, μόνο που είναι πιο εξελιγμένη, δίνει τρισδιάστατη εικόνα και παρέχει στο χειρουργό τη δυνατότητα να χειρίζεται τις λαβίδες με τη βοήθεια μίας κονσόλας.
Η μετεγχειρητική παραμονή του ασθενούς στο νοσοκομείο είναι από πέντε μέχρι οκτώ ημέρες κατά μέσον όρο και συνήθως απαιτείται μία περίοδος ανάρρωσης έξι εβδομάδων.
