Τερηδόνα (dental caries) είναι η φθορά της επιφάνειας των δοντιών από τα οξέα που παράγουν συγκεκριμένα είδη μικροβίων.
Η φθορά αυτή έχει σχέση με τον τρόπο ζωής: τι τρώμε πόσο καλά φροντίζουμε τα δόντια μας, αν στο νερό που πίνουμε έχει φθόριο. Η ασθένεια εμφανίζεται πολύ πιο έντονα στους ανθρώπους που καταναλώνουν πολλά γλυκά, ζάχαρη, σοκολάτες, παγωτά καραμέλες και ζαχαρούχα ποτά. Η κληρονομικότητα παίζει επίσης ρόλο στον ρυθμό φθοράς των δοντιών. Τελευταίες μελέτες έχουν δείξει ότι το παθητικό κάπνισμα αυξάνει το κίνδυνο στα παιδιά.
Από τα πρώτα σημεία που προσβάλλονται είναι οι σχισμές και οι αύλακες της μασητικής επιφάνειας των δοντιών. Εκεί που το δόντι αλλάζει χρώμα (σκουραίνει) έχει προσβληθεί από τερηδόνα. Εκτός τις μασητικές επιφάνειες, η τερηδόνα ξεκινάει και από τις μεσοδόντιες επιφάνειες των δοντιών, εκεί όπου τα δόντια εφάπτονται. Αρχικά δεν υπάρχουν συμπτώματα. Σταδιακά όμως αρχίζουν να εμφανίζονται τα συμπτώματα, όπως ένας ελαφρύς πόνος κατά τη μάσηση ή πόνος όταν το δόντι έρχεται σε επαφή με θερμικά ερεθίσματα (ζεστά ή κρύα ροφήματα και φαγητά).
Η αντιμετώπιση των τερηδονικών βλαβών πρέπει να γίνεται το συντομότερο, γιατί η εξέλιξη της νόσου μπορεί να είναι ταχεία σε ορισμένα παιδιά, αναλόγως την εντόπιση και την ηλικία, και μπορεί να οδηγήσει σε πρόωρη απώλεια των νεογιλών δοντιών.
Η ασθένεια αναπτύσσεται κάτω από την επιφάνεια των δοντιών. Αν τρώτε τροφές που περιέχουν υδατάνθρακες (ζάχαρη και άμυλο), οι τροφές αυτές τροφοδοτούν τα βακτηρίδια της πλάκας, τα οποία παράγουν οξέα και καταστρέφουν τα δόντια από μέσα. Με το χρόνο καταστρέφεται το σμάλτο κάτω από την επιφάνεια του δοντιού, ενώ η επιφάνεια παραμένει άθικτη. Όταν το σμάλτο που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια διαβρωθεί, τότε καταρρέει η επιφάνεια και δημιουργείται μια κοιλότητα.
Η διατροφή
Οι οδοντίατροι θεωρούν την συγκέντρωση οδοντικής πλάκας στα δόντια ως την κύρια αιτία για την τερηδόνα και την ουλίτιδα. Η πλάκα είναι ένα λεπτό στρώμα από μικρόβια που αναπτύσσεται στην επιφάνεια των δοντιών και ειδικά γύρω από την γραμμή των ούλων και στα αυλάκια και τις σχισμές της μασητικής επιφάνειας τους.
Κατά την διάρκεια των γευμάτων, παράγονται επικίνδυνα οξέα για τα δόντια, εξ΄αιτίας του μεταβολισμού των υδατανθράκων που υπάρχουν στις τροφές και της παρουσίας ορισμένων μικροβίων στο στόμα. Τα βακτήρια χρησιμοποιούν τα σάκχαρα, όπως γλυκόζη, σουκρόζη, φρουκτόζη και λακτόζη που περιέχονται στα τρόφιμα που καταναλώνουμε. Αν δεν είχαμε τη ζάχαρη στη διατροφή μας, τα βακτήρια της πλάκας δεν θα ήταν σε θέση να προκαλέσουν μεγάλη ζημιά. Να σημειωθεί ότι η πιο γρήγορη και εκτεταμένη καταστροφή των νεογιλών δοντιών από τερηδόνα παρουσιάζεται σε παιδιά που χρησιμοποιούν, μπιμπερό με γάλα ή άλλα γλυκά ροφήματα κυρίως κατά τη διάρκεια του νυκτερινού ύπνου, αλλά και σε παιδιά τα οποία μασούν πολύ αργά το φαγητό τους!
Η τερηδόνα χαρακτηρίζεται ως ασθένεια του πολιτισμού γιατί η ζάχαρη δεν υπήρχε πάντα στη διατροφή του ανθρώπου. Τροφές που περιέχουν ζάχαρη είναι τα μπισκότα, οι σοκολάτες, τα γλυκά, τα αναψυκτικά και τα γλυκά. Ωστόσο, αρκετές άλλες τροφές με υδατάνθρακες, όπως κράκερς, ψωμί, σάλτες, δημητριακά ή πατατάκια μπορεί να παράγουν σάκχαρα στο στόμα κάτω από την επίδραση των ενζύμων του σάλιου. Τα ζαχαρούχα και αμυλούχα τρόφιμα και ποτά, όπως σταφίδες, κέικ, μέλι, αναψυκτικά, και χυμοί, είναι οι μεγαλύτεροι τροφοδότες της πλάκας και των μικροβίων.
Εκτός από τη ζάχαρη, και τα όξινα τρόφιμα, όπως τα λεμόνια, οι χυμοί εσπεριδοειδών ή τα αναψυκτικά μπορεί να θέσουν το σμάλτο των δοντιών σε κίνδυνο. Τα οξέα μπορούν να καταστρέψουν το σμάλτο και να αποδυναμώσουν τα δόντια. Στην περίπτωση αυτή, τα δόντια είναι πιο επιρρεπή στην τερηδόνα. Έτσι η συχνή κατανάλωση αναψυκτικών που περιέχουν φωσφορικό και κιτρικό οξύ είναι μια άλλη αιτία τερηδόνας καθώς δημιουργούν ένα όξινο περιβάλλον στο στόμα που και επιδρά αρνητικά στην αδαμαντίνη και προάγει την ανάπτυξη μικροβιακής πλάκας.
Πρόληψη
Το μεγαλύτερο μέρος των οξέων (κυρίως το γαλακτικό οξύ) εξουδετερώνονται από το σάλιο στο στόμα μειώνοντας την επικινδυνότητα τους. Αλλά αν βακτηριακή πλάκα δεν απομακρύνεται σωστά αυξάνεται σε πάχος, γεγονός που καθιστά δύσκολο για το σάλιο να φθάσει και να εξουδετερώσει τα οξέα που παράγονται.
Με το συνδυασμό σωστής καθημερινής στοματικής υγιεινής με μια προσεκτική διατροφή και σωστό έλεγχο της κατανάλωσης υδατανθράκων, μπορούμε να εξαλείψουμε τις κύριες αιτίες δημιουργίας τερηδόνας παρέχοντας ένα ασφαλέστερο περιβάλλον για τα δόντια μας. Εάν τα δόντια βουρτσίζονται τουλάχιστον δύο φορές την ημέρα ή ακόμα καλύτερα μετά από κάθε γεύμα και χρησιμοποιούμε οδοντικό νήμα, τα βακτήρια δεν έχουν το χρόνο να σχηματίσουν αρκετή οδοντική πλάκα για να προκαλέσουν τερηδόνα.
- Βουρτσίζετε τα δόντια σας μετά από τα τρία κύρια γεύματα της ημέρας και καθαρίζετε τα με οδοντικό νήμα για να απομακρύνετε την πλάκα που παγιδεύεται ανάμεσα στα δόντια και κάτω από την παρυφή των ούλων.
- Κάνετε συχνούς οδοντιατρικούς ελέγχους. Η προληπτική φροντίδα σας απαλλάσσει από προβλήματα και αποτρέπει την επιδείνωσή τους.
- Κάνετε ισορροπημένη διατροφή χωρίς πολύ ζάχαρη και άλλους υδατάνθρακες. Όταν τρώτε αμυλώδεις ή ζαχαρώδεις τροφές προτιμήστε να τις τρώτε μαζί με τα κυρίως γεύματα, για να μειώνετε την έκθεση των δοντιών στα οξέα.
Τέλος φαίνεται πως το τσάι (χωρίς ζάχαρη) προστατεύει από την τερηδόνα.
Να σημειωθεί ότι μια μέθοδος πρόληψης της τερηδόνας στα παιδιά είναι οι προληπτικές εμφράξεις (sealants). Εφαρμόζονται για να καταπολεμηθεί η πρόωρη τερηδόνα των δοντιών των παιδιών. Αυτό γίνεται καλύπτοντας τις μασητικές επιφάνειες των δοντιών με ένα ειδικό υλικό. Πρόκειται για ένα υλικό, το οποίο συνήθως είναι διαφανές και τοποθετείται στις μασητικές επιφάνειες των οπισθίων κυρίως, είτε των νεογιλών είτε των μόνιμων, με σκοπό την προστασία τους. Κυρίως εφαρμόζεται σε παιδιά 6-7 ετών και σε άτομα με ειδικές ανάγκες που δεν τους επιτρέπεται να εφαρμόζουν σωστή στοματική υγιεινή. Η όλη διαδικασία είναι εντελώς ανώδυνη και δεν απαιτεί τρόχισμα του δοντιού. Οι εμφράξεις έχουν χρόνο ζωής μέχρι πέντε χρόνια και χρειάζονται επανέλεγχο μία φορά το χρόνο.
