Τα αίτια του καρκίνου είναι ποικίλα, όπως εξάλλου ποικίλες είναι και οι μορφές της νόσου που εμφανίζονται στον άνθρωπο. Ωστόσο ένα πράγμα είναι σίγουρο, και ισχύει πάντα σε οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη κι αν βρισκόμαστε: ότι το κάπνισμα, με όλες του τις μορφές, αποτελεί το κύριο, το πρώτο αίτιο του καρκίνου.
Κάπνισμα
Ο καπνός αποτελεί το αίτιο για το 30% των καρκίνων στις βιομηχανοποιημένες χώρες. Με οποιαδήποτε μορφή κι αν χρησιμοποιείται, προκαλεί καρκίνο, είτε με το κάπνισμα είτε με τη μάσηση, με τη μορφή του τσιγάρου ή της πίπας, με τα πουράκια ή με τα τσιγάρα φίλτρου, ελαφρά ή όχι. Προκαλεί καρκίνο στα χείλη, στο στόμα, στο λάρυγγα, στους βρόγχους, στους πνεύμονες, στον οισοφάγο, στο στομάχι, στο πάγκρεας, στα νεφρά και στην ουροδόχο κύστη. Τα ποσοστά ποικίλλουν ανάλογα με τις διάφορες μορφές καρκίνου, ωστόσο στις περιπτώσεις του καρκίνου των πνευμόνων και της τραχείας τα ποσοστά ανέρχονται στο 70%.
Το κάπνισμα είναι ένας απειλητικός παράγοντας της καρκινοποίησης των κυττάρων είτε από μόνος του είτε σε συνδυασμό με άλλους καρκινογόνους παράγοντες. Τα προϊόντα της καύσης του καπνού, τα οποία εισχωρούν στο σώμα μας μέσω της εισπνοής ή της κατάποσης, θα βρουν με φυσικό τρόπο το δρόμο που θα τα οδηγήσει στο εσωτερικό των πιο ευαίσθητων κυττάρων μας, εκεί όπου με τη χημική τους δράση πάνω στο DNA, δηλαδή στα γονίδια μας που βρίσκονται στα χρωμοσώματα, θα προκαλέσουν πολλές μεταλλάξεις, με αποτέλεσμα αυτές με τη σειρά τους να δημιουργήσουν κακοήθεις κυτταρικές εξαλλαγές και την εμφάνιση καρκίνου.
Πρέπει επίσης να γνωρίζετε ότι το ίδιο ισχύει και με τα προϊόντα καύσης και των άλλων φυτών που μπορεί κάποιος να καπνίζει, όπως, για παράδειγμα, τη μαριχουάνα. Είναι γνωστό, επιπλέον, ότι δεν αλλάζει ο δείκτης επικινδυνότητας για τον καρκίνο από το γεγονός ότι ορισμένα τσιγάρα είναι πιο ελαφρά από άλλα. Το μόνο σίγουρο που μπορεί να συμβεί σε αυτή την περίπτωση, εφόσον ο καπνιστής εισπνέει πιο βαθιά τον καπνό του τσιγάρου του, είναι να εκδηλώσει καρκίνο μάλλον στην περιφέρεια των πνευμόνων, ένα φαινόμενο που έχει διαπιστωθεί.
Αυτοί που καπνίζουν πρέπει να καταλάβουν ότι είναι άσκοπο να ισχυρίζονται πως στη διατροφή τους επιλέγουν «βιολογικά» προϊόντα ή να μιλούν για οποιαδήποτε άλλη μορφή υγιεινής διατροφής. Οποιαδήποτε εναλλακτική μορφή πρόληψης κι αν χρησιμοποιήσουν ενάντια στον άμεσο και κρίσιμο ρόλο του καπνού στην πρόκληση των περισσότερων μορφών καρκίνου, η προσπάθεια τους αυτή θα παραμένει στο χώρο της ουτοπίας, χωρίς θετικά αποτελέσματα, εφόσον τα άτομα συνεχίζουν το κάπνισμα.
Συνεπώς ο πρώτος κανόνας πρόληψης κατά του καρκίνου είναι η διακοπή του καπνίσματος. Αυτοί λοιπόν που επιθυμούν να υιοθετήσουν προληπτικά μέτρα κατά του καρκίνου και οι οποίοι συνεχίζουν να καπνίζουν ας ξεκινήσουν από ένα απλό πράγμα: να κόψουν το κάπνισμα. Ή, ακόμα καλύτερα (και αυτό απευθύνεται στους νέους), ας μην αρχίσουν ποτέ το κάπνισμα.
Στην εποχή μας, σχεδόν σε όλα τα νοσοκομεία, υπάρχουν συμβουλευτικοί σταθμοί που προσφέρουν βοήθεια για τη διακοπή του καπνίσματος. Όσον αφορά όλους αυτούς που χρειάζονται αυτή τη βοήθεια, θα πρέπει να γνωρίζουν ότι τα περισσότερα νικοτινικά υποκατάστατα προσφέρονται συνήθως δωρεάν ή μέσω του ασφαλιστικού ταμείου.
Οι ορμόνες (οιστρογόνα και τεστοστερόνη)
Το κάπνισμα είναι η πρωταρχική αιτία της εμφάνισης καρκίνου σε όλα τα μέρη του κόσμου, υπεύθυνο για την εκδήλωση του ενός τρίτου των περιπτώσεων καρκίνου. Ποια είναι όμως τα αίτια των υπόλοιπων περιπτώσεων καρκίνου, που είναι τα υπόλοιπα δύο τρίτα;
Άλλο ένα 30% των περιστατικών καρκίνου συνδέεται με την καρκινογόνο δράση, των φυσικών ή των τεχνητών ορμονών (όπως, π.χ., οι ορμόνες που χρησιμοποιούνται ως θεραπευτικά υποκατάστατα μετά την εμμηνόπαυση). Η δράση αυτή προέρχεται από τα οιστρογόνα, τις ορμόνες των γυναικών που αφορούν τον καρκίνο του μαστού και της μήτρας, και από την τεστοστερόνη, την ανδρική ορμόνη που προκαλεί καρκίνο του προστάτη. Οι ορμόνες αυτές αυξάνουν την πιθανότητα καρκίνου σε ορισμένα ευαίσθητα όργανα του σώματος, προκαλώντας στη γυναίκα καρκίνο του μαστού και στον άνδρα καρκίνο του προστάτη.
Υπάρχει κάποια δυνατότητα πρόληψης; Και ναι και όχι. Για να γίνει κατανοητή αυτή η απάντηση πρέπει να αναφέρουμε ότι ο κίνδυνος για καρκίνο στις γυναίκες είναι μεγαλύτερος στις εξής περιπτώσεις:
- Όταν η μητέρα ή κάποια αδερφή είχαν εμφανίσει καρκίνο.
- Όταν η εφηβεία ήταν πρόωρη.
- Όταν η πρώτη κύηση συνέβη με καθυστέρηση.
- Όταν υπάρχει μικρός αριθμός τέκνων.
- Όταν δεν έγινε θηλασμός.
- Όταν η εμμηνόπαυση άρχισε σε προχωρημένη ηλικία.
- Όταν γίνεται μακρόχρονη χρήση μιας θεραπείας ορμονικής υποκατάστατης μετά την εμμηνόπαυση.
Είναι φανερό ότι δεν υπάρχει κάτι άλλο που μπορούμε να κάνουμε παρά μόνο να μην εφαρμοστεί η θεραπεία ορμονικής υποκατάστατης κατά την εμμηνόπαυση, όταν αυτή είναι φυσιολογική και κανονική. Ειδάλλως δεν μπορούμε να αποφασίσουμε για την ηλικία της εφηβείας ή της εμμηνόπαυσης.
Θνησιμότητα και επίπτωση καρκίνων ανά φύλο στην Ελλάδα
Πηγή: Ferlay J, Soerjomataram I, Ervik M, Dikshit R, Eser S, Mathers C, Rebelo M, Parkin DM, Forman D, Bray, F. GLOBOCAN 2012 v1.0, Cancer Incidence and Mortality Worldwide: IARC Cancer Base No. 11 [Internet]. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer; 2013. Available from: http://globocan.iarc.fr, accessed on 17/12/2013.
Ιοί και βακτήρια
Τουλάχιστον ένα άλλο 5% των περιστατικών καρκίνου έχει αιτία τη μόλυνση του περιβάλλοντος καθώς και με ορισμένα βακτήρια και ιούς. Το τελευταίο ισχύει για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, του ήπατος, του στομάχου, της στοματικής κοιλότητας, το πέους, του πρωκτού, της ουροδόχου κύστης, των λεμφαδένων. Στην πραγματικότητα, η βελτίωση των μεθόδων ανίχνευσης ενός ιού σε κάποιους καρκινικούς όγκους μάς βοηθά να ανακαλύπτουμε συνεχώς καινούριες μορφές καρκίνου που συνδέονται με την παρουσία των ιών.
Ενώ ήταν ήδη γνωστό εδώ και χρόνια ότι ο καρκίνος του ήπατος είναι αποτέλεσμα του ιού που προκαλεί την ηπατίτιδα, μόνο πολύ πρόσφατα, στα τέλη του 2006, ανακαλύφθηκε ότι στην πλειονότητα τους οι καρκίνοι της στοματικής κοιλότητας είναι και αυτοί αποτέλεσμα ενός ιού, του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων ή HPV, δηλαδή του ίδιου ιού που προκαλεί και τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, ο οποίος μεταδίδεται με τις πρώτες στοματικές σεξουαλικές επαφές.
Η υπόθεση ότι οι διάφορες μορφές καρκίνου έχουν προέλευση ιική, δηλαδή μολυσματική (από βακτήρια, ιούς, παράσιτα κλπ) γίνεται αποδεκτή όλο και περισσότερο από τους ογκολόγους, και θα μπορούσε να είναι η πραγματική αιτία, για παράδειγμα, για την εκρηκτική αύξηση του καρκίνου του πνεύμονα στις γυναίκες που δεν καπνίζουν (+250% σε 15 χρόνια). Θα μπορούσε επίσης να εξηγήσει την αύξηση μιας σπάνιας, μέχρι πρότινος, μορφής καρκίνου του οισοφάγου (του αδενοκαρκινώματος). Να σημειωθεί ότι ορισμένοι από αυτούς τους μολυσματικούς καρκινογόνους παράγοντες μεταδίδονται με τη διατροφή και κυρίως μέσω της κατανάλωσης ποτών. Μερικοί επιστήμονες σήμερα πιστεύουν ότι το ποσοστό των καρκίνων που προκαλούνται από μολυσματικούς παράγοντες να είναι 30-40% και όχι μόνο 5% όπως πιστεύεται μέχρι σήμερα.
Μόλυνση του περιβάλλοντος
Ένα άλλο 5% των καρκίνων αποδίδεται στη μόλυνση του περιβάλλοντος. Πρόκειται κυρίως για τους ρυπαντές αγροτικής προέλευσης που ευθύνονται για την εμφάνιση διαφόρων μορφών λευχαιμίας και ορισμένων συχνών μορφών καρκίνου των αγροτών τους οποίους οι κάτοικοι των πόλεων, μπορούν να προσλάβουμε μέσω της διατροφής τους με τα φρούτα και λαχανικά, καθώς και για τους βιομηχανικούς ρυπαντές. Η επαφή με παρόμοιους ρυπαντές μπορεί να συνδέεται με εργασιακές σχέσεις: αυτό ισχύει για τους εργαζόμενους στη βιομηχανία των πλαστικών, των χρωστικών, του πετρελαίου, του αμίαντου, της ατομικής ενέργειας, αλλά και του ξύλου και των διαλυτικών υλικών. Οι ρυπαντές αυτοί μπορεί να ανιχνευθούν και στο νερό (θαλασσών, ποταμών, λιμνών, μεταλλικών νερών) ή και στη διατροφή. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει με τα βαρέα μέταλλα (υδράργυρο, μόλυβδο, κλπ), με τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCB) και με τις παραβένες των καλλυντικών.
Ακτινοβολία
Για ένα άλλο ποσοστό σχεδόν 5% των καρκίνων ευθύνεται ένας άλλος περιβαλλοντικός παράγοντας: οι φυσικοί παράγοντες. Πρόκειται για τις ακτινοβολίες που προέρχονται είτε από τον ήλιο όπως για παράδειγμα οι υπεριώδεις ακτίνες) είτε από τη φυσική ραδιενέργεια του πλανήτη (ακτινοβολία που συνδέεται με το ευρισκόμενο στο φλοιό της Γης ραδόνιο). Στην κατηγορία αυτή συγκαταλέγεται η ραδιενέργεια που προέρχεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα (πυρηνικές εκρήξεις, ατυχήματα πυρηνικών σταθμών), της οποίας η παρουσία στην ατμόσφαιρα και κατόπιν, λόγω των βροχοπτώσεων και της ροής των υδάτων, στη Γη, καθώς και στα προϊόντα της (όπως στο γάλα, στα μανιτάρια, στα άγρια μούρα κλπ), μπορεί να έχει μεγάλη διάρκεια ζωής. Οι ακτινογραφίες επίσης μπορεί να κάνουν μια σημαντική ζημιά.
Γονίδια
Τέλος, ένα ποσοστό 5% των μορφών καρκίνου έχει κληρονομική αιτία. Αυτές οι μορφές καρκίνου κατατάσσονται όντως στα πραγματικά «κληρονομικά νοσήματα». Ακόμα κι αν αυτά τα άτομα που φέρουν τα «κακά» γονίδια διάγουν μια εξαιρετικά υγιεινή ζωή, έχουν πολλές πιθανότητες να αναπτύξουν κάποια μορφή καρκίνου κατά τη διάρκεια της ζωής τους και συχνά σε νεαρή ηλικία.
Διατροφή
Φτάσαμε λοιπόν στο 80% του ποσοστού του καρκίνου που τα αίτια τους μας είναι γνωστά. Και το ερώτημα είναι αν η διατροφή μας, δηλαδή το φαγητό και τα ποτά μας όπως είναι το αλκοόλ, ευθύνονται για το 20% των μορφών καρκίνου. Πολλοί πιστεύουν ότι στην πραγματικότητα, το συγκεκριμένο ποσοστό είναι σίγουρα μεγαλύτερο και ότι το 30-35% των μορφών καρκίνου συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με τη διατροφή.
