Η σήψη (sepsis) είναι μια επείγουσα ιατρική κατάσταση (χαρακτηρίζεται ορισμένες φορές ως σύνδρομο) που συμβαίνει όταν η “απάντηση” του οργανισμού σε μία λοίμωξη αρχίζει να καταστρέφει τα όργανα του σώματος. Αν δεν υπάρξει έγκαιρη αναγνώριση και αντιμετώπιση της πάθησης, η σήψη μπορεί να εξαπλωθεί στο σώμα και να οδηγήσει σε οργανική ανεπάρκεια και θάνατο. Πρόκειται για μια από τις σημαντικότερες αιτίες θανάτου παγκοσμίως. Εάν εγκατασταθεί σηπτικό σοκ η θνησιμότητα ξεπερνά το 50%. Η γρήγορη και κατάλληλη θεραπεία, τις πρώτες ώρες από την εγκατάσταση της σήψης, επηρεάζουν σημαντικά την πρόγνωση.
Να σημειωθεί ότι στη σήψη, παθογόνοι μικροοργανισμοί ή οι τοξίνες τους βρίσκονται στο αίμα ή τους ιστούς ενώ ένας άλλος όρος, η σηψαιμία, υπονοεί την παρουσία των μικροβίων και των τοξινών μόνο στο αίμα.
Η σήψη δεν είναι κάποιο σπάνιο νόσημα. Επιδημιολογικές μελέτες ανέδειξαν ότι εμφανίζονται 3-5 περιστατικά ανά 1.000 άτομα ετησίως ή περίπου 750.000 περιστατικά το χρόνο στις ΗΠΑ. Η πάθηση, στις σοβαρότερες εκφάνσεις της (σοβαρή σήψη και σηπτικό σοκ) αποτελεί την συχνότερη αιτία νοσηλείας στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ). Στην Ελλάδα, οι πρώτες αιτίες θανάτου ανά 100.000 πληθυσμού είναι: 377 άτομα από σήψη, 331 άτομα από καρκίνο, 223 από εγκεφαλικά επεισόδια και 208 από καρδιοπάθειες.
Η πάθηση είναι συχνό ενδονοσοκομειακό νόσημα. Μια πρόσφατη περίπτωση θανάτου από σηψαιμία στην Ελλάδα ήταν αυτή του δημοσιογράφου Νίκου Κακαουνάκη ύστερα από ένα χειρουργείο για αφαίρεση πολύποδα στον Ευαγγελισμό.
Συμπτώματα και στάδια
Στα τυπικά συμπτώματα περιλαμβάνονται έντονη αδιαθεσία, ανορεξία, υψηλός πυρετός ή υποθερμία, κατάπτωση, ωχρότητα, αδιαθεσία, ανορεξία, ταχυκαρδία, ταχύπνοια, πτώση της αρτηριακής πίεσης, σύγχυση, λήθαργος, οιδήματα και αιμορραγία. Ανάλογα με τη σοβαρότητα της πάθησης περιγράφονται τέσσερα στάδια της σήψης:
- Συστηματική φλεγμονώδης αντίδραση του σώματος λόγω λοίμωξης που χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα συμπτώματα: α) Υποθερμία με θερμοκρασία σώματος κάτω από 36 βαθμούς Κελσίου ή υπερθερμία με θερμοκρασία σώματος πάνω των 38 βαθμών Κελσίου. β) Ταχυκαρδία με πάνω από 100 κτύπους της καρδιάς το λεπτό. γ) Ταχύπνοια με αναπνοές άνω των 20 ανά λεπτό ή υποκαπνία με επίπεδα CO2 (διοξείδιο του άνθρακος) κάτω από 32 mm Hg στο αρτηριακό αίμα. δ) Λευκοπενία (μείωση του αριθμού των λευκών αιμοσφαιρίων) ή υπερλευκοκυττάρωση (αύξηση του αριθμού των λευκών αιμοσφαιρίων) στο αίμα.
- Σήψη: Επιβεβαιώνεται από αναλύσεις αίματος ή άλλων ιστών ότι η συστηματική φλεγμονώδης αντίδραση του οργανισμού οφείλεται σε μόλυνση που εξελίσσεται στον οργανισμό.
- Σοβαρή σήψη: Υπάρχει δυσλειτουργία κάποιου οργάνου (καρδιά, νεφρά, συκώτι κλπ). Καταγράφεται υπόταση, δηλαδή χαμηλή αρτηριακή πίεση και μείωση της αιμάτωσης (ανεπάρκεια της ροής του αίματος) σε ένα ή περισσότερα όργανα.
- Καταπληξία ή σηπτικό σοκ: Σ’ αυτό το στάδιο η σήψη συνοδεύεται από επίμονη πτώση της αρτηριακής πίεσης και της αιμάτωσης, παρά τα μέτρα που λαμβάνονται.
Αιτίες
Το κρίσιμο γεγονός που οδηγεί έναν ασθενή με λοίμωξη στη σηψαιμία σχετίζεται με την αλληλεπίδραση των μικροοργανισμών με τους αμυντικούς μηχανισμούς του ασθενούς. Το ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπινου οργανισμού είναι τόσο σημαντικό όσο η αρχική εστία της λοίμωξης και το είδος του μικροβίου. Εκδηλώνονται ισχυρές αντιδράσεις του ανοσοποιητικού συστήματος, δηλαδή των μηχανισμών άμυνας εναντίον των μικροβίων που διαθέτει ο ανθρώπινος οργανισμός. Απελευθερώνονται στην κυκλοφορία του αίματος διάφορες ουσίες που προκαλούν μια γενικευμένη φλεγμονή. Εάν ο οργανισμός δεν μπορέσει να ελέγξει την έντονη ανοσολογική, φλεγμονώδη αντίδραση τότε παρουσιάζονται τα σοβαρά προβλήματα που θέτουν τη ζωή του ασθενούς σε κίνδυνο.
Μερικές φορές η αρχική αιτία προκαλείται από μικρόβια στο νοσοκομείο ύστερα από μια επέμβαση ρουτίνας. Αλλά στην πλειονότητα των περιπτώσεων ο ασθενής παθαίνει τη λοίμωξη στο εξωτερικό περιβάλλον. Ο πνεύμονας είναι η πιο συχνή αρχική εστία λοίμωξης σε ασθενείς με σήψη και ακολουθεί η περιοχή της κοιλιάς και η ουροποιητική οδός. Στο 20-30% των ασθενών, η αρχική εστία της λοίμωξης δεν ανευρίσκεται. Στα παιδιά, το 85% η λοίμωξη οφείλεται συχνά στον πνευμονιόκοκκο.
Αξίζει να τονιστεί ότι σε σηψαιμία μπορεί να καταλήξει ακόμα και μια απλή δερματική βλάβη, το τσίμπημα ορισμένων εντόμων ή μια εκδορά από αγκάθι ορισμένων φυτών και αυτό διαφεύγει συχνά της προσοχής των γιατρών. Πρόκειται για μια ασθένεια όπου απόλυτα νέοι και υγιείς άνθρωποι μπορούν να οδηγηθούν ξαφνικά στο θάνατο.
Η νόσος μπορεί να εμφανισθεί σε όλους ανεξάρτητα από ηλικία και φύλο αλλά οι ηλικιωμένοι και όσοι πάσχουν από νοσήματα όπως καρδιοπάθειες και πνευμονοπάθειες κινδυνεύουν πιο πολύ. Είναι πάντως συχνότερη και πιο επικίνδυνη σε άτομα που λαμβάνουν ανοσοκατασταλτικές θεραπείες όπως χημειοθεραπεία, κορτικοστεροειδή ή άλλα φάρμακα που μειώνουν τις δυνατότητες του συστήματος άμυνας του οργανισμού.
Η διάγνωση βασίζεται στο ιστορικό του ασθενούς, στην κλινική εξέταση, στις συμπληρωματικές εξετάσεις αίματος και στις καλλιέργειες αίματος ή άλλων υγρών του σώματος που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη μόλυνσης. Εν τούτοις, τα αποτελέσματα των καλλιεργειών γίνονται γνωστά στην καλύτερη περίπτωση μετά από 24ώρες.
Ίσως ο πιο σημαντικός τρόπος για να μειωθεί η πιθανότητα για σήψη είναι η πρόληψη από τυχόν μολύνσεις (εμβόλια, καλή υγιεινή, πλύσιμο των χεριών κλπ.
Αντιμετώπιση
Κάθε ώρα καθυστέρησης στην έναρξη της θεραπείας και της χορήγησης αντιβιοτικών, συνοδεύεται με σημαντική αύξηση της θνησιμότητας.
Οι περισσότεροι ασθενείς χρειάζονται επειγόντως ιατρική περίθαλψη σε μονάδα εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ) όπου θα τους χορηγηθούν ενδοφλέβια αντιβίωση, υγρά, φάρμακα για τη στήριξη της καρδιάς και της αρτηριακής πίεσης (ινότροπα και αγγειοσυσπαστικά).
Η αντιμετώπιση του σηπτικού ασθενούς συνίσταται: α) στη χορήγηση κατάλληλης αντιμικροβιακής αγωγής, β) στην επίτευξη αιμοδυναμικής σταθερότητας και γ) στην εκτέλεση χειρουργικής επέμβασης αν χρειαστεί. Οι τρεις αυτές παράμετροι είναι εξίσου βασικές για την καλή έκβαση της νόσου. Σύμφωνα με μια μελέτη, η επιβίωση σηπτικών ασθενών ήταν 15% όταν ελάμβαναν μόνο αντιβιοτικά και 13% όταν ελάμβαναν μόνο υγρά και αγγειοσυσπαστικά για την επίτευξη της αιμοδυναμικής σταθερότητας. Οταν όμως οι ασθενείς ελάμβαναν τα αντιμικροβιακά φάρμακα και ήταν σταθεροί αιμοδυναμικά, η επιβίωση ήταν 50%.
Σε πολλές περιπτώσεις η ταυτοποίηση του μικροβίου που προκάλεσε σηψαιμία γίνεται μετά την έναρξη της θεραπείας, γεγονός που αναγκάζει το γιατρό να τροποποιήσει την αγωγή με βάση το αποτέλεσμα της καλλιέργειας. Υπάρχουν πάντως περιπτώσεις εύκολα αναγνωρίσιμης σήψης, όπως είναι η μηνιγγιτιδοκοκκική, όπου η ταυτοποίηση του μικροβιολογικού παράγοντα είναι μεν σημαντική, αλλά όχι αναγκαία, για την έναρξη της θεραπείας.
Οι ασθενείς μπορεί να χρειαστούν διασωλήνωση και στήριξη της αναπνευστικής λειτουργίας με αναπνευστήρα ή και άλλα μέτρα στήριξης όπως η αιμοκάθαρση για αντιμετώπιση της νεφρικής ανεπάρκειας. Επιπρόσθετα χρειάζονται μέτρα πρόληψης για την εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση, του έλκους του πεπτικού συστήματος λόγω στρες και των πληγών που δημιουργούνται στο σώμα του ασθενούς λόγω κατάκλισης.
