Η νευρική ή ψυχογενής βουλιμία (bulimia nervosa) ανήκει, όπως και η ανορεξία, στις λεγόμενες διατροφικές διαταραχές, ένα φαινόμενο που αφορά όλο και περισσότερους ανθρώπους.
Η λέξη βουλιμία προέρχεται από τις λέξεις βοῦς (βόδι) και λιμός (πείνα). Στα αρχαία ελληνικά υποδήλωνε μια παθολογική κατάσταση κατά την οποία κάποιος ήταν ικανός να καταναλώσει ακόμα και ένα ολόκληρο βόδι, λόγω μεγάλης πείνας.
Δεν έχουν φυσικά όλες οι βουλιμίες ψυχογενή αιτιολογία. Στη νευρογενή βουλιμία το άτομο καταναλώνει ανεξέλεγκτα μεγάλες ποσότητες φαγητού και στη συνέχεια προσπαθεί να απαλλαγεί από τις θερμίδες που πήρε κάνοντας υπερβολική δίαιτα ή άσκηση, προκαλώντας τεχνητό εμετό ή χρησιμοποιώντας καθαρτικά. Όταν δεν τρώει ακατάπαυστα, κάνει δίαιτα μέχρι που νιώθει έντονη πείνα και ξαναμπαίνει σε βουλιμικό επεισόδιο, δηλαδή σε ένα φαύλο κύκλο.
Η πάθηση είναι εννιά φορές πιο συχνή στις γυναίκες απ’ ότι στους άνδρες. Υπολογίζεται ότι 1,1% έως 4,2% των γυναικών θα παρουσιάσει νευρική βουλιμία σε κάποια φάση της ζωής τους (για τη νευρική ανορεξία το ποσοστό αυτό κυμαίνεται από 0,5% έως 3,7%). Η ηλικιακή κατανομή της πάθησης δείχνει πως είναι κυρίως πρόβλημα των νεαρών γυναικών, παρά των μεγαλύτερων. Η πιο συνηθισμένες ηλικίες είναι τα 19-24 έτη.
Τι είναι η βουλιμία
Ένα επεισόδιο βουλιμίας (binge) μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε άνθρωπο ως μια απόκλιση από το σύνηθες πρόγραμμα διατροφής του. Σημασία έχει η συμπεριφορά του ατόμου απέναντι σ’ αυτό το επεισόδιο.
Μετά από ένα πλούσιο γεύμα, οι περισσότεροι άνθρωποι δέχονται αυτή την πράξη ως ένα παράπτωμα και μπορεί να νιώσουν κάποιες τύψεις. Ίσως μάλιστα αποφασίσουν να επανορθώσουν τρώγοντας λιγότερη ποσότητα φαγητού την επόμενη μέρα. Όμως τα βουλιμικά άτομα έχουν έντονα συναισθήματα όπως, ντροπή, αηδία και ενοχή. Εμφανίζουν κατάθλιψη καθώς νιώθουν απελπισία μπροστά στην αδυναμία τους να ελέγξουν το φαγητό τους. Βασανίζονται από άγχος εξαιτίας των φόβων αύξησης του σωματικού βάρους τους. Αυτός ο φόβος μπορεί να είναι τόσο μεγάλος που μπορεί να οδηγεί τα άτομα αυτά να λάβουν ακραία επανορθωτικά μέτρα όπως: νηστεία ή δραστική δίαιτα, αυτοπροκαλούμενο εμετό, χρήση καθαρτικών και διουρητικών καθώς και υπερβολική άσκηση.
Τέσσερα στοιχεία κάνουν ένα άτομο να κατηγοριοποιείται ως βουλιμικό: Εμφανίζει συχνά επεισόδια υπερφαγίας (τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα), βιώνει μία αίσθηση απώλειας του ελέγχου εκείνη τη στιγμή, χρησιμοποιεί στη συνέχεια ακραία μέτρα για να αποφύγει την αύξησης του βάρους του, και τέλος ανησυχεί υπερβολικά για το σχήμα του σώματος και τα κιλά του. Η ανησυχία αυτή ξεπερνά κατά πολύ την απλή δυσαρέσκεια του για τη σωματική του εμφάνιση. Ένα μυστικό είναι ότι η νευρική βουλιμία δεν αποκαλύπτεται σε άλλους. Κάποιοι ντρέπονται τόσο πολύ γι’ αυτό που κάνουν τα πάντα για να μείνει κρυφό από τους άλλους.
Τα άτομα που παρουσιάζουν συμπτώματα βουλιμίας, αλλά δεν καταφεύγουν σε ακραίες τεχνικές ελέγχου του βάρους τους θεωρείται πως δεν πάσχουν από νευρική βουλιμία αλλά μία άλλη διαταραχή που ονομάζεται «διαταραχή» της βουλιμίας.
Υπάρχουν δύο τύποι νευρικής βουλιμίας:
- Ο τύπος της κάθαρσης στον οποίο το άτομο εμπλέκεται συστηματικά στην πρόκληση εμετού και την κατάχρηση καθαρτικών και διουρητικών.
- Ο τύπος της μη-κάθαρσης στον οποίο το άτομο δε χρησιμοποιεί την κάθαρση αλλά άλλες αντισταθμιστικές συμπεριφορές (νηστεία και υπερβολική άσκηση).
Συνήθως η πρόκληση εμετού γίνεται με την είσοδο ενός αντικειμένου στο πίσω μέρος του φάρυγγα. Συχνά το άτομο χρησιμοποιεί τα δάχτυλα του, αλλά κάποιοι προτιμούν ένα βοηθητικό αντικείμενο, όπως, για παράδειγμα, μία οδοντόβουρτσα. Μετά από λίγο, κάποιοι άνθρωποι μπορούν να κάνουν εμετό κατά βούληση, σκύβοντας και πιέζοντας το στομάχι τους. Υπάρχουν όμως και ορισμένοι που δεν μπορούν να τα καταφέρουν όσο κι αν προσπαθήσουν.
Οι εμετοί μπορούν να έχουν συνέπειες για την υγεία και να προκαλέσουν γαστροοισοφαγική παλινδρόμιση, αφυδάτωση, αστάθεια ηλετρολυτών (κυρίως στο κάλιο), στοματικό τραύμα, έλκος στομάχου, διάβρωση δοντιών κλπ. Στις γυναίκες, όπως η ανορεξία, έτσι και η βουλιμία μπορεί να οδηγήσει σε ανώμαλες εμμηνορροϊκές περιόδους, ενώ η επιθυμία για σεξ συχνά ελαττώνεται.
Να σημειωθεί ότι αν και ο προκλητός εμετός είναι το πιο δραστικό μέσο των βουλιμικών για να απαλλαγούν από τις περιττές θερμίδες, η χρήση καθαρτικών σκευασμάτων είναι επίσης διαδεδομένη.
Τα συμπτώματα
Μπορείτε να υποψιαστείτε ότι αρχίζετε να γίνεστε βουλιμικό άτομο αν σε ένα μικρό χρονικό διάστημα (π.χ. δύο ώρες) τρώτε πάρα πολύ σε σχέση με το σύνηθες Ο βουλιμικός δεν μπορεί να σταματήσει ή να ελέγξει τι και πόσο τρώει. Πολλοί γεμίζουν το στόμα τους μηχανικά μασώντας ελάχιστα.
Μια μελέτη επί 40 βουλιμικών ατόμων έδειξε ότι ο μέσος όρος διάρκειας ενός επεισοδίου υπερφαγίας ήταν 77 λεπτά ενώ ο μέσος αριθμός των επεισοδίων ήταν 11 φορές την εβδομάδα. Ο μέσος όρος πρόσληψης θερμίδων ανά επεισόδιο ήταν 3.415 (ποικίλλοντας από 1.200 έως 11.000 θερμίδες). Οι πιο λαχταριστές τροφές για τους βουλιμικούς είναι οι υδατάνθρακες. Κατά σειρά πρωτεραιότητας είναι: παγωτό, ψωμί, γλυκά, κρουασάν, σαλάτες, σάντουιτς, μπισκότα ποπκόρν, τυρί και δημητριακά.
Να πως περιγράφει ένας βουλιμικός άνδρας την κατάσταση: “Αρπάζω στην τύχη οτιδήποτε φαγώσιμο βρω μπροστά μου και το βάζω στο στόμα μου, μερικές φορές μάλιστα χωρίς καν να το μασάω. Έπειτα νιώθω τύψεις καθώς το στομάχι μου αρχίζει να πονάει από το φούσκωμα. Μόνο όταν αισθανθώ άρρωστος σταματάω το φαγητό».
Ένα άλλο σύμπτωμα είναι η ταχύτητα κατάποσης. Μια μελέτη, του Πανεπιστημίου της Κολούμπια, έδειξε ότι τα βουλιμικά άτομα τρώνε δύο φορές πιο γρήγορα από το φυσιολογικό. Σύμφωνα με μια μελέτη καταναλώνουν 81 θερμίδες το λεπτό έναντι 38 θερμίδων που είναι το κανονικό. Ορισμένοι βηματίζουν πάνω κάτω κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου και νιώθουν μέσα τους τη λαχτάρα για φαγητό σαν μια πανίσχυρη δύναμη που τους οδηγεί σ’ αυτή τη συνήθεια.
Να σημειωθεί ότι παχυσαρκία δεν ανήκει οπωσδήποτε στα συμπτώματα της βουλιμίας. Οι περισσότεροι άνθρωποι με ψυχογενή βουλιμία δεν είναι παχύσαρκοι. Αυτό συμβαίνει διότι παρότι καταναλώνουν πολλές θερμίδες, στη συνέχεια υιοθετούν ακραία μέτρα ελέγχου του βάρους του με αποτέλεσμα να αποφεύγουν την παχυσαρκία.
Αιτίες
Η έρευνα γύρω από τις αιτίες της νευρογενούς βουλιμίας είναι δύσκολη αλλά γενικά, οι διατροφικές διαταραχές είναι πρόβλημα συναισθηματικό και σωματικό. Συσχετίζονται με έμμονες ιδέες για το φαγητό, το βάρος και το σχήμα του σώματος. Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας φαίνεται πως παίζουν ρόλο. Η βουλιμία «άνθισε» όταν τα διεθνή πρότυπα μόδας, περί τα τέλη της δεκαετίας του 1970 άρχισαν να λανσάρουν το λεπτό πρότυπο της ομορφιάς.
Έχει αποδειχτεί ότι η δίαιτα παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη και τη διατήρηση της ψυχογενούς βουλιμίας. Το πρόβλημα συνήθως ξεκινά στα τέλη της εφηβείας με μια αυστηρή δίαιτα. Στο 30% περίπου των περιπτώσεων, η δίαιτα αυτή είναι τόσο υπερβολική που αλλάζει το νευρικό σύστημα του ατόμου. Μερικές φορές αρχικά νευρική ανορεξία η οποία εξελίσσεται σε νευρική βουλιμία. Έτσι, παρ’ όλο που βάσει των διαγνωστικών κριτηρίων το άτομο δεν είναι δυνατόν να παρουσιάζει και τις δύο διαταραχές συγχρόνως, φαίνεται πως αυτές είναι αλληλένδετες. Όλα αυτά αποτελούν μια ψυχολογική συνέπεια της δραστικής δίαιτας. Το άτομο αποκτά έμμονες ιδέες σε σχέση με το σώμα του, φαγητό και τη διατροφή του.
Οι μελέτες έχουν φέρει στο φως έναν κατάλογο με διάφορες καταστάσεις που πυροδοτούν τη βουλιμία. Οι πιο συνηθισμένες είναι οι παρακάτω:
Δυσάρεστα συναισθήματα. Όλων των ειδών τα δυσάρεστα συναισθήματα μπορούν να προκαλέσουν επεισόδια βουλιμίας. Μια ασθενής αναφέρει: «Με πιάνει βουλιμία όταν είμαι κουρασμένη, στενοχωρημένη ή αναστατωμένη. Με κυριεύει άγχος και πανικός και νιώθω πολύ κενή. Προσπαθώ να αντισταθώ στην παρόρμηση μου να φάω, αλλά αυτή γίνεται ολοένα και εντονότερη. Ο μόνος τρόπος ν’ απαλλαγώ απ’ αυτά τα συναισθήματα είναι να φάω. Το φαγητό νεκρώνει τα δυσάρεστα συναισθήματα. Εξουδετερώνει οτιδήποτε με στενοχωρεί. Το πρόβλημα είναι ότι πολύ γρήγορα επέρχονται πρήξιμο, εξάντληση, καθώς και φρικτές τύψεις».
Το αίσθημα των πολλών κιλών. Πρόκειται για μία ιδιάζουσα μορφή δυσάρεστης διάθεσης που συναντάται στους ανθρώπους που ανησυχούν για τη σιλουέτα τους.
Η δίαιτα και η πείνα που προκαλεί. Πολλοί άνθρωποι που υποφέρουν από βουλιμία κάνουν αυστηρή δίαιτα και προσπαθούν να αποφύγουν τις «παχυντικές τροφές». Αλλά η υπερβολική στέρηση του φαγητού μπορεί να έχει ανεπιθύμητες συνέπειες και ψυχολογικές παρενέργειες. «Νιώθω την παρόρμηση να φάω συνήθως μια μέρα που προσπαθώ να μη φάω. Όταν πεινάσω, αντί να φάω κάτι για να ικανοποιήσω την ανάγκη αυτή, καταναλώνω οτιδήποτε βρω μπροστά μου».
Μοναξιά. Τα άτομα που παρουσιάζουν επεισόδια βουλιμίας τρώνε σχεδόν πάντα στα κρυφά. Για εκείνους που είναι πιο επιρρεπείς, το να είναι μόνοι τους συνιστά κίνδυνο καθώς εκλείπουν οποιοιδήποτε κοινωνικοί περιορισμοί που θα μπορούσαν να αναστείλουν ένα επεισόδιο υπερφαγίας.
Κατάθλιψη. Μία έρευνα του Πανεπιστημίου Κολούμπια το 1985 σε γυναίκες που έπασχαν από βουλιμία, στο Ψυχιατρικό Ινστιτούτο της Νέας Υόρκης βρήκε ότι το 70% των ασθενών είχαν υποφέρει από κατάθλιψη σε κάποια στιγμή της ζωής τους (σε αντίθεση με το 25,8 % των ενήλικων γυναικών ως δείγμα ελέγχου του γενικού πληθυσμού).
Προεμμηνορνσιακή υπερένταση. Ορισμένες γυναίκες αναφέρουν πως δυσκολεύονται να ελέγξουν την όρεξη τους λίγες μέρες πριν την περίοδο τους. Αυτό μπορεί να αποτελεί αντίδραση σε σωματικές αισθήσεις, όπως το φούσκωμα, ή σε αρνητικά συναισθήματα όπως η κατάθλιψη κι ο εκνευρισμός.
Αντιμετώπιση
Τα τελευταία 20 χρόνια οι ψυχολόγοι έχουν μάθει πολλά για τη θεραπεία των «διαταραχών της όρεξης». Είναι γνωστό επίσης ότι υπάρχουν μεγαλύτερα ποσοστά διατροφικών διαταραχών σε ομάδες όπου εξιδανικεύεται το αδύνατο σώμα (χορός, ενόργανη γυμναστική, μόντελινγκ, μαζορέτες, καλλιτεχνικό πατινάζ, ηθοποιία κλπ).
Στην περίπτωση της βουλιμίας είναι ιδιαίτερα χρήσιμη η συνεργασία με κάποιον ειδικό ενώ υπάρχουν αρκετοί λόγοι για τους οποίους η ομαδική θεραπεία μπορεί να αποτελέσει σημαντική πηγή βοήθειας για τα άτομα με προβλήματα βουλιμίας. Η ομαδική θεραπεία μπορεί να προσφέρει ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο τα μέλη θα μάθουν το ένα από το άλλο.
Οι μελέτες δείχνουν ότι η γνωσιακή ψυχοθεραπεία μπορεί να διακόψει τη συνήθεια της υπερφαγίας. Υπάρχουν διάφοροι μέθοδοι ψυχοθεραπείας, όπως διαπροσωπική, ψυχαναλυτική, ύπνωση κ.ά., αλλά αυτή που έχει τα καλύτερα αποτελέσματα είναι η γνωσιακή. Ο μέσος χρόνος διάρκειας της μεθόδου είναι περί τους 4-5 μήνες. Οι μελέτες δείχνουν ότι το 37% των ασθενών που πέρασαν από τη διαδικασία της γνωσιακής ψυχοθεραπείας θεραπεύτηκαν. Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία αυξάνει το ποσοστό επιτυχημένης ανάρρωσης.
Σε γενικές γραμμές, η αντιμετώπιση της βουλιμίας περιλαμβάνει τρία στάδια: α) αποκατάσταση του σωματικού βάρους (εφόσον αποκλίνει από το φυσιολογικό) ώστε να βελτιωθεί η υγεία, η διάθεση και η νοητική λειτουργία β) θεραπεία των ψυχολογικών διαταραχών όπως η διαστρεβλωμένη αντίληψη της εικόνας του σώματος και γ) μακροχρόνια αποκατάσταση ή πλήρης ανάρρωση.
Σε κάποιες περιπτώσεις χορηγούνται αντικαταθλιπτικά χάπια, κυρίως όταν συνυπάρχει καταθλιπτική διάθεση. Τα αντικαταθλιπτικά περιορίζουν τα συμπτώματα της ψυχογενούς βουλιμίας ανεξάρτητα από την παρουσία ή όχι κατάθλιψης και είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν ως μέρος της θεραπείας αλλά δεν πρέπει να αποτελούν το μοναδικό μέσο.
