Η νόσος του Crohn (αποκαλείται έτσι από το όνομα του Αμερικανού γιατρού που την περιέγραψε πρώτος) αποτελεί μαζί με την ελκώδη κολίτιδα τις λεγόμενες ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου (ΙΦΝΕ).
Ιδιοπαθείς ονομάζονται οι ασθένειες των οποίων δεν έχουν διευκρινιστεί οι αιτίες. Τα κύρια συμπτώματα της νόσου είναι πόνος στην κοιλιά και διάρροια. Αν και η διατροφή μπορεί να βοηθήσει, δεν υπάρχει μέχρι σήμερα κάποια ουσιαστική θεραπεία με φάρμακα.
Η νόσος του Crohn (Κρον) είναι μια χρόνια φλεγμονή, που προσβάλλει οποιοδήποτε τμήμα του εντερικού σωλήνα. Το τοίχωμα ενός ή περισσότερων τμημάτων του πεπτικού συστήματος πρήζεται, ερεθίζεται και φουσκώνει. Ως αποτέλεσμα μπορεί να εμφανιστεί η στένωση του πεπτικού σωλήνα στο σημείο αυτό. Συνήθως η πάθηση παρουσιάζεται στον ειλεό (χαμηλά στο έντερο και εκδηλώνεται με φλεγμονή κοντά στον πρωκτό) αλλά και στο σημείο που το παχύ έντερο ενώνεται με το λεπτό έντερο.
Η ελκώδης κολίτιδα παρουσιάζει μεγάλες ομοιότητες με τη νόσο του Κρον και παλιότερα πίστευαν ότι επρόκειτο για την ίδια πάθηση. Σήμερα γνωρίζουμε ότι είναι δύο ξεχωριστές ασθένεις που συναποτελούν τις ΙΦΝΕ. Παρά τις πολλές τους ομοιότητες έχουν και μεγάλες διαφορές. Η σπουδαιότερη διαφορά είναι ότι, ενώ στην ελκώδη κολίτιδα πάσχει αποκλειστικά το παχύ έντερο, στη νόσο του Crohn μπορεί να υπάρχουν βλάβες και στο λεπτό έντερο, το στομάχι, ακόμα και το στόμα.
Παρότι η νόσος του Crohn δεν χαρακτηρίζεται ως κληρονομική, οι πρώτου βαθμού συγγενείς ασθενών με την ασθένεια έχουν τριπλάσια έως εικοσαπλάσια πιθανότητα να εμφανίσουν και αυτοί τη νόσο.
Προσβάλλει συνήθως νέα άτομα, ηλικίας μεταξύ 15 και 40 ετών, αλλά και άλλες ηλικίες. Είναι πιο συχνή στις γυναίκες και στους καπνιστές. Η ετήσια επίπτωση στις χώρες της Δύσης, δηλαδή ο αριθμός των ατόμων που εμφανίζουν την ασθένεια σε διάστημα ενός έτους, είναι 5 άτομα ανά 100.000 κατοίκους και ο επιπολασμός της, δηλαδή ο συνολικός αριθμός των ατόμων που πάσχουν σε μια δεδομένη στιγμή, είναι 50 άτομα ανά 100.000 κατοίκους.
Στην Ελλάδα υπάρχουν σήμερα 67.000 ασθενείς που ταλαιπωρούνται νόσο του Crohn και ελκώδη κολίτιδα. Το 50% των ασθενών σημειώνει πως οι ΙΦΝΕ έχουν επηρεάσει αρνητικά την καριέρα τους και ότι αναγκάζεται να απουσιάσει από την εργασία του για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Συμπτώματα
Για μερικούς ασθενείς η ασθένεια μπορεί να είναι πολύ επώδυνη και εξαντλητική. Παρουσιάζονται κοιλιακοί πόνοι και διάρροια, ενώ αν υπάρξει στένωση του ειλεού μπορεί και να προκληθεί τάση για εμετό ή και δυσκοιλιότητα. Όταν υπάρχει φλεγμονή στο παχύ έντερο μπορεί και να παρουσιάζεται διάρροια με αιμορραγία. Οι ασθενείς μπορεί να νιώθουν συχνά κουρασμένοι. Κάποιοι αναφέρουν ότι επηρεάζονται στα μάτια, στο δέρμα, στο στόμα, στις αρθρώσεις και τη σπονδυλική στήλη.
Τα συμπτώματά τους εμφανίζουν επιδεινώσεις και υφέσεις ή μπορεί και να υποχωρήσουν ακόμη και τελείως.
Στα συμπτώματα της νόσου του Crohn περιλαμβάνονται:
- Διάρροια.
- Κοιλιακός πόνος και κράμπες.
- Αίμα στα κόπρανα.
- Μειωμένη όρεξη και απώλεια βάρους.
- Πυρετός.
- Κόπωση.
- Αρθρίτιδα (Φλεγμονή στις αρθρώσεις).
- Ιριδοκυκλίτιδα (Φλεγμονή στα μάτια).
- Δερματίτιδες (Φλεγμονές του δέρματος).
- Ηπατίτιδα και χολαγγειίτιδα (Φλεγμονή του ήπατος και των χοληφόρων).
- Καθυστερημένη ανάπτυξη στα παιδιά.
Η νόσος του Crohn του δωδεκαδακτύλου ή της νήστιδας του εντέρου μπορεί να προκαλέσει σύνδρομο πρόβλημα απορρόφησης των θρεπτικών συστατικών (π.χ. βιταμινών, και ιχνοστοιχείων), απώλεια βάρους και διάρροια, Η νόσος στον ειλεό συνοδεύεται από δυσαπορρόφηση της βιταμίνης B12 που μπορεί να οδηγήσει σε αναιμία. Σε ποσοστό μεγαλύτερο του 70% των ασθενών με εφησυχάζουσα νόσο βρέθηκε έλλειψη ή ανεπάρκεια της βιταμίνης D.
Επισημαίνεται ότι ασθενείς με ιδιοπαθή φλεγμονώδη εντερική νόσο συνηθίζουν να εμφανίζουν απώλεια πρωτεϊνών λόγω της σοβαρής διάρροιας. Σημάδια της ανεπαρκούς πρωτεϊνικής πρόσληψης είναι η απώλεια δυνάμεων και τα θαμπά, αδύναμα νύχια.
Επιπλοκές
Η ασθένεια μπορεί να συνοδευτεί από ορισμένες επιπλοκές που ενδέχεται να θέσουν τη ζωή των ασθενών σε κίνδυνο.
Μια πρώτη επιπλοκή είναι η στένωση του εντερικού σωλήνα. Καθώς η νόσος εξελίσσεται με εξάρσεις και υφέσεις, τα επεισόδια φλεγμονής του εντερικού τοιχώματος δίνουν τη σειρά τους σε περιόδους επούλωσης. Αυτή η εναλλαγή έχει τελικά σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη ουλωτικού ιστού σε διάφορα σημεία του εντερικού τοιχώματος και τελικά στενεύει ο εντερικός αυλός εμποδίζοντας τη διέλευση των τροφών.
Μια δεύτερη επιπλοκή είναι η δημιουργία συριγγίων, δηλαδή καναλιών επικοινωνίας μεταξύ οργάνων ή περιοχών που φυσιολογικά δεν επικοινωνούν μεταξύ τους, όπως π.χ. μεταξύ του εντέρου και του γυναικείου κόλπου ή μεταξύ του εντέρου και της ουροδόχου κύστης.
Τέλος, μια τρίτη επιπλοκή είναι η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του εντέρου: ο κίνδυνος είναι κυρίως για το λεπτό έντερο και πολύ λιγότερο για το παχύ έντερο.
Μια τελευταία μελέτη έδειξε ότι η ελκώδης κολίτιδα και νόσος του Κρον προδιαθέτουν για καρδιαγγειακά νοσήματα.
Αιτία
Πρόσφατα βρέθηκαν ορισμένα γονίδια που προδιαθέτουν στην εμφάνιση της νόσου του Crohn, αλλά από μόνα τους δεν είναι δυνατό να προκαλέσουν την ασθένεια. Για να συμβεί η νόσος χρειάζεται και η επίδραση διαφόρων παραγόντων, όπως ιοί ή βακτήρια, το κάπνισμα, η λήψη αντιρευματικών φαρμάκων, η προσθήκη συντηρητικών στις τροφές, η αλλαγή στις διαιτητικές συνήθειες, και ενδεχομένως το stress.
Ορισμένοι τονίζουν ότι η νόσος του Crohn είναι μια αυτοάνοση ασθένεια. Είναι πιθανό ότι ένας ιός ή βακτήριο να προκαλέσει την ασθένεια λόγω παθολογικής ανοσολογικής απάντησης και εκτεταμένης «επίθεσης» του ανοσοποιητικού συστήματος εναντίον των κυττάρων του εντέρου, τα οποία καταστρέφονται και έτσι προκαλούνται πληγές και φλεγμονή. Έχει διατυπωθεί επίσης η ειδικότερη υπόθεση ότι η αιτία της νόσου του Crohn είναι μια διαταραχή στον τρόπο που το ανοσοποιητικό σύστημα χειρίζεται τα βακτήρια του εντέρου. Η μικροβιακή χλωρίδα των κοπράνων των πασχόντων από τη νόσο του Crohn διαφέρει σημαντικά από αυτή των υγιών ανθρώπων.
Η διατροφή
Οι άνθρωποι που ζουν σε αστικές περιοχές ή σε βιομηχανικές χώρες, έχουν περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν τη νόσο. Επίσης η συχνότητά της είναι μεγαλύτερη στις ανώτερες κοινωνικοοικονομικές τάξεις.Ο λόγος γι’ αυτό δεν είναι γνωστός, αλλά φαίνεται ότι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης μιας διατροφής πλούσιας σε λίπος ή ζάχαρη ή ορισμένων χημικών που υπάρχουν στις τροφές μπορεί να είναι η αιτία.
Τροφές που έχει παρατηρηθεί ότι μπορούν να προκαλέσουν μια επιδείνωση των συμπτωμάτων με φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, είναι:
Γαλακτοκομικά προϊόντα. Αυτά μπορούν να προκαλέσουν διάρροια, κοιλιακά άλγη και μετεωρισμό, λόγω αδυναμίας μεταβολισμού της λακτόζης που υπάρχει μέσα σε γαλακτοκομικά προϊόντα.
Λιπαρές τροφές. Ασθενείς με νόσο του Crohn του λεπτού εντέρου, μπορεί να μην είναι σε θέση να αφομοιώσουν ή να απορροφήσουν το λίπος κανονικά. Έτσι το λίπος, περνώντας από το λεπτό στο παχύ έντερο, προκαλεί διάρροια και επιδεινώνει τα συμπτώματα.
Επεξεργασμένοι υδατάνθρακες. Η κατανάλωση επεξεργασμένων υδατανθράκων (ζάχαρη, μέλι, μαρμελάδα, καραμέλες, γλυκά, τα κουλουράκια κλπ) έχει προταθεί από πολλούς ερευνητές ως ένας παράγοντας συνδεόμενος με τη νόσο του Crohn. Τα απλά σάκχαρα μπορεί να δημιουργήσουν προβλήματα στα ασθενείς, καθώς η μεγάλη κατανάλωσή τους αυξάνει τη διάρροια. Δύο μελέτες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ζάχαρη είναι ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη της νόσου.
Φυτικές ίνες. Για τους περισσότερους ανθρώπους, οι πλούσιες σε φυτικές ίνες τροφές, όπως τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά και τα δημητριακά ολικής άλεσης, αποτελούν τη βάση μιας υγιεινής διατροφής. Αλλά σε ασθενείς με φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, οι φυτικές ίνες μπορεί να προκαλέσουν διάρροια, πόνο στο έντερο και μετεωρισμό. Εάν τα ακατέργαστα φρούτα και τα λαχανικά προκαλούν σε κάποιον τέτοια συμπτώματα, τότε, μαγειρεμένα σε κατσαρόλα ή στον ατμό μπορεί να έχουν καλύτερα αποτελέσματα. Αποφύγετε το μπρόκολο, το κουνουπίδι, τους ξηρούς καρπούς, το καλαμπόκι, και το ποπ κορν.
Δημητριακά και συντηρητικά. Η κατανάλωση δημητριακών, τροφίμων με συντηρητικά και τροφών από fast foods επίσης έχει προταθεί ως σχετιζόμενη με τις ΙΦΝΕ
Πάντως δεν υπάρχει κάποια ειδική διατροφή που να μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους ασθενείς. Για να διαμορφωθεί μια δίαιτα θα πρέπει να ληφθούν υπόψη o εντοπισμός της νόσου (δηλαδή σε ποια σημεία του πεπτικού σωλήνα παρατηρείται φλεγμονή), η ύπαρξη εντερικής απόφραξης και η ύπαρξη του επονομαζόμενου συνδρόμου βραχέος εντέρου.
Οι διατροφικές συμβουλές για όσου πάσχουν από την νόσο του Κρον είναι οι εξής:
Πίνετε πολλά υγρά (8-10 ποτήρια την ημέρα) για να αποφύγετε την αφυδάτωση σε περίπτωση διάρροιας και για να προληφθεί η δυσκοιλιότητα. Αν τα συμπτώματα βρίσκονται σε ύφεση, μπορείτε να καταναλώνετε τροφές με φυτικές ίνες (αλλά στη περίπτωση που υπάρχει στένωση εντέρου, αποφύγετε τα πολλά ωμά φρούτα και λαχανικά). Αν τα συμπτώματα είναι σε έξαρση, κάντε μια διατροφή χωρίς πολλούς επεξεργασμένους υδατάνθρακες.
Αποφύγετε τα γαλακτοκομικά προϊόντα, ειδικά αν παρουσιάζετε σε κάποιο βαθμό δυσανεξία στη λακτόζη. Τρώτε συχνά μικρά γεύματα που περιλαμβάνουν τροφές πλούσιες σε πρωτεΐνη (όπως ψάρι ή κοτόπουλο). Η πρόσληψη θερμίδων και πρωτεϊνών θα πρέπει να είναι ικανοποιητική και να διατηρείται το σωματικό βάρος. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η κανονική ανάπτυξη στα παιδιά και στους εφήβους που πάσχουν από τις ΙΦΝΕ.
Τέλος περιορίσετε την καφεΐνη, το αλκοόλ και τη σορβιτόλη (μία γλυκαντική ουσία που μεταβολίζεται ως φρουκτόζη). Αποφύγετε τις τροφές που παράγουν πεπτικά αέρια (όπως μπρόκολο, λάχανο, κουνουπίδι, λαχανάκια Βρυξελλών, φασόλια, φακές, κρεμμύδια, πιπεριές και ανθρακούχα ροφήματα) και περιορίστε την κατανάλωση λιπαρών τροφών.
Ένα ευχάριστο νέο των τελευταίων ετών είναι πως τα προβιοτικά ίσως να βοηθούν στην πρόληψη της ασθένειας.
Θεραπεία
Οι πάσχοντες από νόσο του Crohn πρέπει να γνωρίζουν ότι δεν υπάρχει σήμερα ίαση κι έτσι θα έχουν την ασθένεια για όλη τους τη ζωή. Σημασία έχει η σωστή και συνεχής παρακολούθηση.
Όλοι οι ασθενείς που πάσχουν από εκτεταμένη νόσο του Κρον του παχέος εντέρου με διάρκεια μεγαλύτερη από 10 χρόνια θα πρέπει να κάνουν κολονοσκόπηση με λήψη βιοψιών κάθε δύο χρόνια για την έγκαιρη και πρώιμη αναγνώριση τυχόν δυσπλασίας ή και καρκίνου του εντέρου.
Η φαρμακευτική θεραπεία της νόσου του Crohn χορηγείται μόνο σε περιόδους έξαρσης. Στοχεύει κατά κύριο λόγο στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων και στην πρόληψη των υποτροπών.
Τα φάρμακα που συνήθως χρησιμοποιούνται είναι τα κορτικοστεροειδή, η σουλφασαλαζίνη ή η μεσαλαζίνη και σπανιότερα ανοσοκατασταλτικά φάρμακα, όπως η αζαθειοπρίνη. Στα μεσοδιαστήματα μεταξύ των κρίσεων δεν απαιτείται χορήγηση φαρμάκων.
Χειρουργική θεραπεία εφαρμόζεται μόνο για την αντιμετώπιση των σοβαρών επιπλοκών.
Δεν ανταποκρίνονται όλοι οι ασθενείς στην ίδια θεραπεία. Μια πρόσφατη μελέτη βρήκε ότι η νόσος έχει στην πραγματικότητα δύο διακριτούς υποτύπους, κάτι που εξηγεί γιατί η αντιμετώπιση είναι δύσκολη.
