Είναι δυνατόν μια διατροφή με πολλά αντιοξειδωτικά να αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο αντί να τον μειώνει; Όλο και περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι, τελικά, τα αντιοξειδωτικά μπορεί να έχουν αυτή την παρενέργεια.
Τα αντιοξειδωτικά ναι μεν προστατεύουν τον οργανισμό από την εκδήλωση ασθενειών εμποδίζοντας τις κυτταρικές βλάβες που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες αλλά φαίνεται πως από τη στιγμή που κάποιος έχει ήδη καρκίνο μπορεί να επιταχύνουν την ανάπτυξη του όγκου.
Απόδειξη γι’ αυτό είναι μια μελέτη ερευνητών του Πανεπιστημίου του Γκέτεμποργκ της Σουηδίας που δημοσιεύθηκε το 2014 στο επιστημονικό περιοδικό Science Translational Medicine προκαλώντας ανησυχίες σ’ αυτούς που αγοράζουν συμπληρώματα αντιοξειδωτικών προκειμένου να διασφαλίσουν την υγεία τους.
Μπορεί η σουηδική μελέτη να μην αφορούσε ανθρώπους αλλά τρωκτικά, ωστόσο οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η κατανάλωση πολλών διατροφικών αντιοξειδωτικών ίσως μπλοκάρει την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος κατά των καρκινικών όγκων.
Οι Σουηδοί επιστήμονες παρατήρησαν ότι η βιταμίνη Ε, σε φυσιολογική δοσολογία, καθώς και η ακετυλκυστεΐνη (N-acetylcysteine ή NAC), ένα αντιοξειδωτικό συμπλήρωμα, αύξησαν την ανάπτυξη των καρκινικών όγκων στα ποντίκια που είχαν πρώιμο καρκίνο του πνεύμονα.
Όπως διαπίστωσαν, τα δύο αντιοξειδωτικά επιτάχυναν τον πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων, αδρανοποιώντας την έκφραση ορισμένων γονιδίων. Έτσι, ο καρκίνος εξελίχθηκε πιο γρήγορα και παρουσίασε πιο σύντομα μεταστάσεις. Το εύρημα επιβεβαιώθηκε με πειράματα σε ανθρώπινα κύτταρα που έγιναν στο εργαστήριο.
«Παρατηρήσαμε ότι τα αντιοξειδωτικά προκάλεσαν τριπλάσια αύξηση του αριθμού των όγκων και έκαναν τους όγκους πιο επιθετικούς», ανέφερε ο Μάρτιν Μπεργκο, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας. «Τα αντιοξειδωτικά προκάλεσαν το θάνατο των τρωκτικών με διπλάσια ταχύτητα, και η σχέση ήταν εξαρτιόταν από τη δοσολογία. Όταν η δόση ήταν μικρή, οι όγκοι αναπτύσσονταν λίγο ενώ όταν η δόση ήταν μεγάλη, οι όγκοι μεγάλωναν περισσότερο».
Τα αποτελέσματα της μελέτης προκάλεσαν ανησυχία επειδή η ακετυλκυστεΐνη χρησιμοποιείται για τη βελτίωση της αναπνοής των ασθενών με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ).
Η πρωτεΐνη p53
Οι ελεύθερες ρίζες μπορούν να καταστρέψουν ακόμη και το DNA προκαλώντας καρκίνο αλλά αυτή η προστασία ίσως αποτυγχάνει στα άτομα που έχουν ήδη καρκινικά ή προκαρκινικά κύτταρα.
Όταν το σώμα ανιχνεύει μια βλάβη στο DNA που μπορεί να οδηγήσει στην εκδήλωση καρκίνου, παράγει την ογκοκατασταλτική πρωτεΐνη p53. Στα εργαστηριακά πειράματα που έκαναν οι ερευνητές σε καρκινικά κύτταρα ποντικιών και ανθρώπων, διαπίστωσαν ότι τα αντιοξειδωτικά είχαν μια σημαντική παρενέργεια: κατέστειλαν την παραγωγή της πρωτεΐνης p53.
“Τα αντιοξειδωτικά μειώνουν την βλάβη στο DNA που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες αλλά βοηθούν τα καρκινικά κύτταρα να αποφύγουν το σύστημα ανίχνευσης του οργανισμού”, λέει ο Περ Λινταλ, καθηγητής Βιοχημείας και Κυτταρικής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ.
Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα που που έχουν μικρούς αδιάγνωστους καρκινικούς όγκους στους πνεύμονες πρέπει να αποφεύγουν τη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής με αντιοξειδωτικές ουσίες. Αν μάλιστα κάποιος πάσχει ήδη από καρκίνο του πνεύμονα, τότε τα αντιοξειδωτικά συμπληρώματα διατροφής μπορεί να συντελέσουν στην περαιτέρω ανάπτυξη των όγκων.
Αντιοξειδωτικά χάπια, αθηροσκλήρωση και καρκίνος
Δεν είναι η πρώτη φορά που μια μελέτη δείχνει ότι τα αντιοξειδωτικά της διατροφής κάνουν κακό στους καρκινοπαθείς, ακόμα και όταν δεν καταναλώνονται σε πολύ μεγάλες ποσότητες.
Μελέτες που είχαν γίνει σε ανθρώπους τη δεκαετία του 1980 και του 1990 είχαν δείξει ότι το β-καροτένιο, η βιταμίνη Α και η βιταμίνη Ε αυξάνουν ουσιαστικά τη συχνότητα του καρκίνου του πνεύμονα στους καπνιστές.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, είχε θεωρηθεί ότι τα αντιοξειδωτικά της διατροφής είναι δυνατόν να καταπολεμούν την αθηροσκλήρωση. Η ιδέα προήλθε από την ανακάλυψη ότι για να δημιουργηθεί η αθηρωματική πλάκα στις αρτηρίες πρέπει προηγουμένως να οξειδωθεί η χοληστερίνη που έχει προηγουμένως εισχωρήσει στην αρτηρία. Διαμορφώθηκε λοιπόν η πεποίθηση ότι τα διατροφικά αντιοξειδωτικά καθυστερούν το σχηματισμό της πλάκας.
Το 1991 έγινε μια εκτεταμένη συζήτηση στις ΗΠΑ για τον ρόλο των αντιοξειδωτικών και οι ειδικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι άξιζε ο κόπος να χρηματοδοτηθούν έρευνες γύρω από τις βιταμίνη C, τη βιταμίνη E και τη β-καροτίνη. Όμως οι κλινικές δοκιμές που έγιναν είχαν πολύ απογοητευτικά αποτελέσματα.
Το 1994, μια φιλανδική μελέτη σε καπνιστές που λάμβαναν 20 mg β-καροτένιο την ημέρα, αντί να δείξει όφελος, βρήκε ότι οι καρκίνοι του πνεύμονα ήταν 18% περισσότεροι.
Το 1996, μια άλλη μελέτη σε καπνιστές και εργάτες αμιάντου που τέσταρε τη β-καροτίνη και τη βιταμίνη Α, σταμάτησε πρόωρα διότι επέφερε 28% αύξηση στους καρκίνους του πνεύμονα και 26% αύξηση στις καρδιακές προσβολές.
Μια άλλη μελέτη έδειξε ότι η μεγάλη κατανάλωση της βιταμίνης Ε μπορούσε να επιφέρει 50% αύξηση των αιμορραγικών εγκεφαλικών χωρίς κανένα άλλο όφελος.
Ύστερα από αυτές τις σοβαρές παρενέργειες των αντιοξειδωτικών χαπιών, το 2002, ο Ντάνιελ Στέϊνμπεργκ, καθηγητής ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο, που ήταν μεταξύ των βασικών υποστηριχτών του ρόλου των αντιοξειδωτικών στη διαδικασία της αθηροσκλήρωσης, έγραψε με τον συνεργάτη του Τζόζεφ Γουίζτουμ: «Κατόπιν της στερνής γνώσης που αποκτήθηκε, η απόφαση του NHLBI [National Heart, Lung, and Blood Institute] το 1991 να δώσει το πράσινο φως σε παρεμβατικές δοκιμές, ακόμα και σ’ αυτές που χρησιμοποιούν ασφαλή αντιοξειδωτικά που απαντώνται στη φύση, ίσως ήταν πρόωρη. Μη γνωρίζοντας με ποιο τρόπο η LDL χοληστερίνη οξειδώνεται στους ζώντες οργανισμούς, δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για το ποια αντιοξειδωτικά ενδέχεται να είναι περισσότερο αποτελεσματικά».
Η βιταμίνη C
Η διαμάχη ωστόσο για το ρόλο των αντιοξειδωτικών είχε ξεκινήσει νωρίτερα μεταξύ του μεγάλου Αμερικανού χημικού Λάινους Πώλινγκ (Linus Pauling), ο οποίος είχε κερδίσει το Νόμπελ Χημείας το 1954, και της φημισμένης Mayo Clinic.
Ύστερα από έρευνες του Πώλινγκ που έδειχναν ότι η βιταμίνη C σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να παρατείνει τη ζωή των καρκινοπαθών, η Mayo Clinic αποφάσισε το 1978 να κάνει το δικό της τεστ. Μετά από ένα χρόνο παρακολούθησης 60 καρκινοπαθών, το συμπέρασμα ήταν ότι η βιταμίνη C δεν είχε καμία επίδραση.
Το 1998, Βρετανοί ερευνητές ανέφεραν στο περιοδικό Nature ότι η βιταμίνη C σε δοσολογία άνω των 500 mg την ημέρα μπορούσε να είναι επικίνδυνη προκαλώντας ζημιά στο DNA.
Ένα χρόνο μετά, ο αιματολόγος – ογκολόγος Ντέιβιντ Γκόλντε που ερευνούσε πολλά χρόνια τον τρόπο με τον οποίο τα καρκινικά κύτταρα χρησιμοποιούν τη βιταμίνη C, ανέφερε ότι σε μεγάλες ποσότητες ενισχύει τον καρκίνο. Δύο χρόνια αργότερα, ο συνάδελφός του Μπάρυ Κάσιλεθ δήλωσε ότι η υψηλή δοσολογία σε αντιοξειδωτικά χάπια που προσφέρουν διάφορες κλινικές των ΗΠΑ δεν ήταν καθόλου καλή ιδέα διότι τα καρκινικά κύτταρα τρέφονται με τη βιταμίνη C.
Προειδοποιήσεις
Η πιο πρόσφατη προειδοποίηση για τις παρενέργειες των αντιοξειδωτικών χαπιών ήρθε από τον Τζέιμς Γουάτσον ο οποίος το 1953 ανακάλυψε μαζί με τον Τζέιμς Κρικ τη δομή του DNA και κέρδισε το Νόμπελ Ιατρικής του 1962.
Ο 85άχρονος Γουάτσον υποστήριξε το 2013 ότι τα πολλά αντιοξειδωτικά που προσφέρονται από τα συμπληρώματα διατροφής “μπορεί προκαλούν περισσότερους καρκίνους απ’ όσους αποτρέπουν”. Ανέφερε μάλιστα ότι δεν θα υπάρξει πρόοδος στη θεραπεία για πολλούς καρκίνους εάν δεν εξετασθεί ο πραγματικός ρόλος που παίζουν τα αντιοξειδωτικά.
Ο Γουάτσον έγραψε σε ένα άρθρο του ότι οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου όχι μόνον διατηρούν υπό έλεγχο τα κύτταρα, αλλά παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αποτελεσματικότητα των αντικαρκινικών φαρμάκων και της ακτινοθεραπείας. Η θεραπεία ουσιαστικά διεγείρει την παραγωγή των ελεύθερων ριζών για να σκοτώσουν τα καρκινικά κύτταρα και άρα ο περιορισμός τους μέσω των αντιοξειδωτικών συμπληρωμάτων διατροφής είναι επιζήμιος.
Ο διακεκριμένος επιστήμονας χαρακτήρισε την θεωρία του αυτή ως το πιο σημαντικό έργο του έπειτα από την ανακάλυψη της διπλής έλικας του DNA. Οι απόψεις του δημοσιεύθηκαν στο επιστημονικό περιοδικό «Open Biology» που εκδίδεται από την Royal Society την ακαδημία επιστημών της Βρετανίας. Εκεί ο Γουάτσον έγραψε πως “…ήρθε η ώρα να αναρωτηθούμε σοβαρά εάν η χρήση αντιοξειδωτικών είναι πιθανότερο να προκαλεί παρά να προλαμβάνει τον καρκίνο».
