Η κολπική μαρμαρυγή (atrial fibrillation) είναι μια ανωμαλία στον καρδιακό ρυθμό (αρρυθμία) που εμφανίζεται πιο συχνά στους ηλικιωμένους. Πρόκειται για ένα γρήγορο ρυθμό χτυπήματος των άνω διαμερισμάτων της καρδιάς, των κόλπων. Είναι η πιο συχνή αρρυθμία της καρδιάς παγκοσμίως ενώ στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 100.000 άνθρωποι που έχουν την πάθηση.
Στη κολπική μαρμαρυγή, ο καρδιακός παλμός μπορεί να ξεπεράσει τους 150 χτύπους το λεπτό εν ώρα ανάπαυσης και μπορεί να διαρκέσει από μερικά λεπτά μέχρι πάνω από μια ώρα. Το πρόβλημα δεν είναι ασυνήθιστο. Παρότι λιγότερο από το 1% των ατόμων έχουν κολπική μαρμαρυγή στα 50 τους, στην ηλικία των 80 ετών το ποσοστό αυξάνεται σε 10%.
Όταν η κολπική μαρμαρυγή είναι μόνιμη η διάγνωση μπορεί να γίνει με ένα απλό καρδιογράφημα. Οι κυριότερες αιτίες της πάθησης είναι η προχωρημένη ηλικία και η υπέρταση. Για τη θεραπεία χρησιμοποιούνται αρκετά φάρμακα. Η διατροφή και η άσκηση σχετίζονται με την πρόληψη και αντιμετώπιση της πάθησης.
Πάντως, σε αντίθεση με την κοιλιακή μαρμαρυγή, η κολπική μαρμαρυγή δεν συνιστά άμεση απειλή για την ζωή. Αν και τα συμπτώματα μπορεί να τρομάξουν, πολλά άτομα ζουν για χρόνια με κολπική μαρμαρυγή χωρίς προβλήματα. Γι’ αυτό, οι γιατροί, μέχρι και τη δεκαετία του 1990 θεωρούσαν την κολπική μαρμαρυγή ως μια αθώα διαταραχή. Δεν είναι όμως έτσι. Σήμερα είναι γνωστό ότι η χρόνια κολπική μαρμαρυγή μπορεί να προκαλέσει καρδιακή ανεπάρκεια και εγκεφαλικό. Το 25% των εγκεφαλικών υπολογίζεται ότι έχουν αιτία την κολπική μαρμαρυγή και τους θρόμβους που αυτή προκαλεί.
Αιτίες
Η σύσπαση της καρδιάς προκαλείται από ένα πολύ χαμηλής έντασης ηλεκτρικό ρεύμα το οποίο ξεκινά από μια ειδική περιοχή της καρδιάς που ονομάζεται φλεβόκομβος. Πρόκειται για τον φυσιολογικό βηματοδότη της καρδιάς ο οποίος βρίσκεται στον δεξιό κόλπο.
O φλεβόκομβος αποτελείται από μια ομάδα κυττάρων τα οποία δημιουργούν ηλεκτρικό ρεύμα που διαχέεται κατά μήκος ειδικών κυτταρικών οδών και διεγείρει ολόκληρη την καρδιά κάνοντάς την να χτυπά ρυθμικά όπως το ρολόι. Αν υπάρξει πρόβλημα με τον φλεβόκομβο, αναδύονται διάφορες ηλεκτρικές εστίες που δουλεύουν άναρχα και δεν καταφέρνουν να προκαλέσουν συστολή των κόλπων η οποία είναι απαραίτητη για να προωθηθεί σωστά το αίμα.
Η κολπική μαρμαρυγή είναι μία κατάσταση όπου αναπτύσσονται μη φυσιολογικά ηλεκτρικά κυκλώματα, κυρίως μέσα στους δύο κόλπους της καρδιάς, αναγκάζοντας την καρδιά να χτυπά ακατάστατα και γρήγορα. Οι κόλποι και οι κοιλίες συστέλλονται ακανόνιστα με αποτέλεσμα να προκύπτει ένα αποδιοργανωμένο χτύπημα της καρδιάς. Οι κόλποι να χτυπούν χαοτικά ακόμα και 150-200 φορές το λεπτό. Ο σφυγμός είναι τελείως άρρυθμος, γι’ αυτό και παλαιότερα η πάθηση ονομαζόταν πλήρης αρρυθμία.
Να σημειωθεί ότι υπάρχουν τρεις μορφές κολπικής μαρμαρυγής. Η μία μορφή είναι η μόνιμη που αφορά την μακροχρόνια κολπική μαρμαρυγή η οποία διαρκεί πάνω από ένα έτος. Η δεύτερη είναι η παροξυσμική που διαρκεί λιγότερο από 1 εβδομάδα και αποκαθίσταται από μόνη της, και η τρίτη είναι η εμμένουσα, η οποία διαρκεί περισσότερο από 1 εβδομάδα και συνεχίζεται επ’ αόριστον αν δεν υπάρξει θεραπεία.
Συμπτώματα επιπλοκές και εξετάσεις
Μερικά άτομα με κολπική μαρμαρυγή δεν αισθάνονται τίποτα αλλά αυτό δεν είναι περίεργο. Όταν η συχνότητα ενός άρρυθμου σφυγμού κυμαίνεται στους 70-100 χτύπους το λεπτό σε κατάσταση ηρεμίας, τότε η κολπική μαρμαρυγή δεν προκαλεί συμπτώματα. Αν όμως η συχνότητα είναι υψηλή, πάνω από 130 παλμούς, τότε τα συμπτώματα είναι έντονα. Στους 170-200 χτύπους το λεπτό, ο ασθενής μπορεί να πάθει οξύ πνευμονικό οίδημα ή να πέσει δραματικά η πίεση του αίματος και να λιποθυμήσει. Όταν η κολπική μαρμαρυγή είναι σχετικά γρήγορη μπορεί να προκαλέσει πόνο στο στήθος, δύσπνοια, ζαλάδα ή κόπωση.
Πάντως, το συνηθέστερο σύμπτωμα είναι το αίσθημα αίσθημα παλμών (ένα “φτερούγισμα” ή ταχυπαλμία στο στήθος). Πιο σημαντικά από τα συμπτώματα είναι οι επιπλοκές της κολπικής μαρμαρυγής. Η λειτουργία των κόλπων είναι υποβοηθητική της καρδιακής συστολής, έτσι μετά την παύση της λειτουργίας τους, εξ αιτίας της κολπικής μαρμαρυγής, η καρδιακή συστολή συνεχίζεται μόνο από τις κοιλίες, που ασκούν το κύριο καρδιακό έργο. Δίχως τις κολπικές συστολές, η καρδιά χτυπά λιγότερο αποτελεσματικά και μπορεί να μειωθεί η ικανότητα της καρδιάς να σπρώχνει το αίμα μέχρι 20-30%. Η κολπική μαρμαρυγή που συνδυάζεται με γρήγορη καρδιακή συχνότητα για μεγάλη χρονική περίοδο μπορεί να κάνει αδύναμο τον καρδιακό μυ και να προκαλέσει καρδιακή ανεπάρκεια.
Μια άλλη επιπλοκή της κολπικής μαρμαρυγής είναι ο κίνδυνος να δημιουργηθεί θρόμβος σε έναν από τους κόλπους της καρδιάς. Επειδή οι κόλποι δε συστέλλονται σωστά, το αίμα μπορεί να εύκολα να εγκλωβιστεί και να παραμείνει ακίνητο σε κάποια περιοχή των κόλπων. Το στάσιμο αίμα μπορεί να πήξει και να σχηματίσει θρόμβους και αυτό συμβαίνει κυρίως στον αριστερό κόλπο. Μέσα στον αριστερό κόλπο υπάρχει μια πτυχή που μοιάζει με κρύπτη και μέσα σ’ αυτήν το αίμα που λιμνάζει μπορεί να δημιουργήσει θρόμβους που μπορεί να εκτοξευθούν υπό μορφή εμβόλων. Η πτυχή αυτή λέγεται ωτίον.
Η είσοδος του θρόμβου στην κυκλοφορία του αίματος μπορεί να προκαλέσει περιφερικά εμβολικά επεισόδια. Τα άτομα με κολπική μαρμαρυγή έχουν 5-7 φορές αυξημένες πιθανότητες για εγκεφαλικό. Θρόμβοι μπορούν, επίσης, να εμβολισθούν και σε αλλά μέλη του σώματος (νεφροί, καρδιά, έντερα) προκαλώντας βλάβες.
Στη μόνιμη κολπική μαρμαρυγή η διάγνωση γίνεται με ένα απλό καρδιογράφημα. Το πρόβλημα είναι οι παροξυσμικές μορφές της κολπικής μαρμαρυγής όπου μπορεί να απαιτηθεί η τοποθέτηση holter ρυθμού, δηλαδή καταγραφέας του ηλεκτροκαρδιογραφήματος για ένα 24ωρο. Μία άλλη εξέταση που πρέπει να γίνεται είναι το υπερηχοκαρδιογράφημα. Επιπλέον θα πρέπει να γίνονται αιματολογικές εξετάσεις, εξετάσεις για τον θυρεοειδή και έλεγχος ηλεκτρολυτών.
Η παρουσία άλλης καρδιακής νόσου αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης κολπικής μαρμαρυγής. Εκτός από τους ηλικιωμένους, τα άτομα που έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο είναι αυτά που έχουν καρδιακή ανεπάρκεια, στεφανιαία νόσο, υψηλή αρτηριακή πίεση, βαλβιδοπάθειες (κυρίως οι παθήσεις της μιτροειδούς βαλβίδας), μυοκαρδιοπάθεια και περικαρδίτιδα.
Είναι δυνατόν κάποιος να πάθει κολπική μαρμαρυγή χωρίς να έχει πρόβλημα με την καρδιά του αλλά εξαιτίας άλλων προβλημάτων υγείας όπως π.χ. υπερθυρεοειδισμό, πνευμονοπάθειες και λοιμώξεις. Τέλος υπάρχουν περιπτώσεις όπου καμία αιτία δεν ανευρίσκεται. Οι ασθενείς επομένως πρέπει να ξέρουν ότι η ύπαρξη κολπικής μαρμαρυγής δε σημαίνει κατ’ ανάγκη ύπαρξη οργανικής καρδιακής νόσου.
Το κάπνισμα πρέπει να αποφεύγεται. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Circulation και παρακολούθησε 15.000 ασθενείς επί 17 χρόνια κατέληξε στο συμπέρασμα το ότι 57% των επεισοδίων της κολπικής μαρμαρυγής σχετίζεται με το κάπνισμα, την αρτηριακή υπέρταση και την ύπαρξη σακχαρώδους διαβήτη. Η διατροφή επίσης παίζει ρόλο. Η καφεΐνη και το αλκοόλ είναι παράγοντες που συμβάλλουν στον ταχύ ρυθμό των κόλπων και πρέπει να αποφεύγονται μετά την αποκατάσταση του φυσιολογικού ρυθμού.
Θεραπεία
Μετά την εγκατάσταση της κολπικής μαρμαρυγής ακολουθεί μία πορεία που θα εξαρτηθεί από το ανατομικό και λειτουργικό υπόστρωμα πού την έχει προκαλέσει καθώς και από την ιατρική αντιμετώπιση. Μπορεί μετά από μερικές ώρες ή μέρες μπορεί να υπάρξει αυθόρμητη θεραπεία (αυτοίαση). Αν μετά την αρχική αποκατάσταση ακολουθήσουν νέα επεισόδια, τότε μιλάμε για παροξυσμική κολπική μαρμαρυγή. Αν η ιατρική αντιμετώπιση καθυστερήσει (πέραν του 6μήνου) η θεραπεία μπορεί να γίνει ανέφικτη και να καταστεί μια μόνιμη κατάσταση (χρόνια κολπική μαρμαρυγή).
Πρόληψη και θεραπεία της κολπικής μαρμαρυγής είναι ένα σημαντικό θέμα δημόσιας υγείας. Ο στόχος είναι να επανέλθει φυσιολογικός καρδιακός ρυθμός και να υπάρξει πρόληψη για τους θρόμβους και το εγκεφαλικό.
Από πλευράς ιατρικής αντιμετώπισης, ο πρωταρχικός στόχος είναι η χορήγηση φαρμάκων που να διασφαλίζουν συχνότητα καρδιακών παλμών που κυμαίνεται μεταξύ 70-90 το λεπτό σε κατάσταση ηρεμίας. Έτσι ελαχιστοποιείται η πιθανότητα ενός πνευμονικού οιδήματος ή απώλειας αισθήσεων. Η θεραπεία γίνεται συνήθως με φάρμακα που μειώνουν την ηλεκτρική μετάδοση των ερεθισμάτων από τον κολποκοιλιακό κόμβο στην κοιλία. Τα φάρμακα επιτυγχάνουν τη θεραπεία μέσα σε λίγες ώρες ή 24ωρα. Υπάρχει η δυνατότητα άμεσης ηλεκτρικής ανάταξης (απινίδωσης).
Όταν έχουν αποτύχει τα διαθέσιμα φάρμακα μπορεί να γίνει επέμβαση. Η κατάλυση (ablation) είναι επεμβατική θεραπεία της κολπικής μαρμαρυγής. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, ο γιατρός εισάγει έναν καθετήρα στο χέρι ή στη βουβωνική χώρα του ασθενούς, προκειμένου να καταστρέψει τον ιστό που προκαλεί κολπική μαρμαρυγή με τη βοήθεια της θερμότητας που δημιουργείται από τον καθετήρα. Μερικές φορές, μια κατάλυση δε μπορεί να διορθώσει πλήρως το πρόβλημα την πρώτη φορά και ίσως χρειαστεί επανάληψη.
Ένας άλλος στόχος της θεραπείας είναι η πρόληψη των θρόμβων. Ευτυχώς, η κολπική μαρμαρυγή δεν προκαλεί πάντα θρόμβους. Ωστόσο, απαιτείται η λήψη αιμολυτικού φαρμάκου για την πρόληψη εγκεφαλικού και δημιουργίας θρόμβων στους κόλπους.
Η ασπιρίνη δεν φαίνεται να είναι το πιο κατάλληλο φάρμακο ωστόσο το Sintrom μειώνει τον κίνδυνο εγκεφαλικού 60-80% σε ασθενείς με κολπική μαρμαρυγή. Όταν χρησιμοποιείται το Sintrom, χρειάζονται αιματολογικές εξετάσεις για να εξασφαλιστεί ότι η πηκτικότητα του αίματος είναι σε ασφαλές και αποτελεσματικό επίπεδο.
