Ο σίδηρος είναι ένα μέταλλο που σε μικρές ποσότητες χρειάζεται στο σώμα για την παραγωγή της αιμοσφαιρίνης, της πρωτεΐνης των ερυθρών αιμοσφαιρίων η οποία δεσμεύει το οξυγόνο του αέρα και το μεταφέρει στους ιστούς. Επίσης ο σίδηρος είναι απαραίτητος για τη σύνθεση DNA μέσα στα κύτταρα του σώματος.
Η έλλειψη σιδήρου προκαλεί αναιμία (συνοδεύεται από συμπτώματα αδυναμίας και εύκολης κόπωσης) και αναστέλλει τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων.
Η ανεπάρκεια σιδήρου οφείλεται συνήθως σε μικρή πρόσληψη του μετάλλου από τη διατροφή (στο 50% των περιπτώσεων) ή σε ανεπαρκή απορρόφησή του από το λεπτό έντερο. Οι ημερήσιες ανάγκες σε σίδηρο είναι 1- 1,2 mg. Επειδή, όμως, το σώμα απορροφά το 20-30% του σιδήρου από τις τροφές ζωικής προέλευσης και μόνο το 5% του σιδήρου από τις φυτικές τροφές, πρέπει να λαμβάνουμε από τη διατροφή μας περί τα 10-30 mg σίδηρο την ημέρα.
Μπορεί επίσης ο χαμηλός σίδηρος στο αίμα να οφείλεται επίσης σε διάφορες παθήσεις. Δεκαεπτά ασθένειες, από την ελονοσία έως τη γαστρίτιδα, μπορεί να οδηγήσουν σε έλλειψη σιδήρου.
Στους άνδρες η κυριότερη αιτία της αναιμίας είναι η έλλειψη σιδήρου στη διατροφή (σιδηροπενική αναιμία) ενώ στις γυναίκες η οφείλεται συχνά στην έμμηνο ρύση.
Άλλη βασική αιτία της αναιμίας είναι η κρυφή απώλεια αίματος από το στομάχι και έντερο που οφείλεται συνήθως σε αιμορραγίες στομάχου λόγω έλκους ή ως παρενέργεια ύστερα από λήψη ορισμένων φαρμάκων (π.χ. ασπιρίνη). Οι αιμορραγίες από το έντερο οφείλονται σε αγγειακές δυσπλασίες στο τοίχωμα του εντέρου ή σε αιμορροΐδες.
Οι φυσιολογικές τιμές του σιδήρου που κυκλοφορεί στο αίμα είναι για τους άνδρες 55-160 μg/dl, για τις γυναίκες 45-155 μg/dl και για τα παιδιά 45-120 μg/dl. Να σημειωθεί ότι τόσο ο χαμηλός σίδηρος όσο και η υψηλή ποσότητα στο αίμα προκαλούν προβλήματα υγείας.
Τα συμπτώματα της σιδηροπενικής αναιμίας
Η σιδηροπενική προκαλεί επιπλέον συμπτώματα από την αναιμία που οφείλεται σε άλλες αιτίες, όπως είναι η αυξημένη τριχόπτωση, τα εύθραυστα νύχια, η εμφάνιση σχισμών στα χείλη, μέχρι και έλκη στο στόμα.
Πρέπει να γίνει ένας διαχωρισμός μεταξύ σιδηροπενικής αναιμίας από την απλής σιδηροπενίας. Στην σιδηροπενία ο σίδηρος και η φεριτίνη (η αποθήκη του σιδήρου στον μυελό των οστών) είναι σε χαμηλά επίπεδα, αλλά δεν έχουν ακόμα εμφανισθεί τα συμπτώματα της αναιμίας (στις γυναίκες η αιμοσφαιρίνη είναι σε φυσιολογικά επίπεδα, άνω των 12 g/dl και στους άνδρες είναι άνω των 14 g/dl). Στις ενδείξεις ότι η σιδηροπενία οδηγεί σε σιδηροπενική αναιμία είναι η μείωση του μέσου όγκου των ερυθρών αιμοσφαιρίων (MCV), όπως αυτή καταγράφεται σε κάθε εξέταση γενικής αίματος.
Να σημειωθεί ότι οι φυσιολογικές τιμές για τη φεριτίνη είναι για τους άνδρες 28-365 μg/l, για τις γυναίκες πριν την εμμηνόπαυση 5-96 μg/l, για τις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση 5-275 μg/l και για τα παιδιά 5-140 μg/l.
Επιπτώσεις και αντιμετώπιση
Οι επιπτώσεις από την έλλειψη σιδήρου εξαρτώνται από την ηλικία. Η χρόνια σιδηροπενική αναιμία στα παιδιά έχει επιπτώσεις στη σωματική ανάπτυξη αλλά και στην πνευματική εξέλιξη (ανικανότητα συγκέντρωσης, αδιαφορία, ακόμη και βαθμός νοητικής υστέρησης). Στους ενηλίκους σχετίζεται με αυξημένη τάση προς τις λοιμώξεις και καρδιακή ανεπάρκεια. Αυξάνει επίσης τον κίνδυνο για εγκεφαλικό διότι η έλλειψη σιδήρου προκαλεί μεγαλύτερη συγκόλληση των αιμοπεταλίων.
Η σοβαρή, χρόνια σιδηροπενική αναιμία μπορεί να προκαλέσει:
- Καρδιολογικά προβλήματα (αρρυθμία, διόγκωση της καρδιάς, καρδιακή ανεπάρκεια) και εγκεφαλικό.
- Προβλήματα στην εγκυμοσύνη (σχετίζεται με πρόωρο τοκετό, γέννηση λιποβαρούς μωρού, αυξημένη θνησιμότητα μητέρας και βρέφους).
- Αναπτυξιακά προβλήματα (σωματικά και νοητικά, στα νήπια και στα παιδιά).
- Επιρρέπεια στις λοιμώξεις.
Η έλλειψη σιδήρου αντιμετωπίζεται με αύξηση της προσφοράς σιδήρου στον πάσχοντα. Ο καλύτερος τρόπος είναι η αύξηση της κατανάλωσης του κόκκινου κρέατος.
Καλές πηγές σιδήρου είναι τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης όπως το συκώτι (των πουλερικών και το μοσχαρίσιο), η αρνίσια σπλήνα, η μοσχαρίσια μπριζόλα, το μπούτι κοτόπουλου, τα όστρακα, τα χτένια, οι σουπιές, το χταπόδι, ο ξιφίας, ο τόνος, ο σολομός και τα αυγά. Από τις φυτικές τροφές που περιέχουν σίδηρο, οι πιο πλούσιες είναι οι φακές, τα ρεβίθια, οι αγκινάρες, οι πιπεριές, το σουσάμι, το σπανάκι, η βρώμη, τα πράσα, και οι ξηροί καρποί (κάσιους, φιστίκια, αμύγδαλα, καρύδια).
Καλό είναι να καταναλώνονται τροφές που περιέχουν σίδηρο μαζί με με φρούτα και λαχανικά πλούσια σε βιταμίνη C (λεμόνι, πορτοκάλια, φράουλες, ακτινίδια, μπρόκολο, ντομάτα κλπ), διότι αυξάνει την απορρόφηση σιδήρου από το σώμα. Αντίθετα, το ασβέστιο (γαλακτοκομικά), εμποδίζει την απορρόφηση του σιδήρου από τις τροφές.
Σχετικά με τη φαρμακευτική χορήγηση σκευασμάτων σιδήρου, πρέπει να αποφεύγονται τα πόσιμα διαλύματα σιδήρου και να χορηγούνται ταμπλέτες που περιέχουν σίδηρο. Οι ταμπλέτες σιδήρου πρέπει να λαμβάνονται όταν το στομάχι είναι κενό για τουλάχιστον 2 ώρες και παραμείνει χωρίς τροφή για τις επόμενες 2 ώρες– γι’ αυτό και είναι πιο εύκολο να λαμβάνονται το βράδυ πριν την κατάκλιση και αφού έχουν περάσει 2 ώρες από το φαγητό.
Οι ταμπλέτες σιδήρου δεν πρέπει να λαμβάνονται με γάλα ή άλλα γαλακτοκομικά, γιατί το ασβέστιο που περιέχουν εμποδίζει την απορρόφηση του σιδήρου. Δεν πρέπει επίσης ο πάσχων να λαμβάνει φάρμακα που αναστέλλουν την οξύτητα του στομάχου (αντιόξινα), διότι μειώνεται σημαντικά η απορρόφηση σιδήρου από το στομάχι.
Πρέπει να σημειωθεί ωστόσο ότι ο σίδηρος είναι ένα “δίκοπο μαχαίρι”. Η υπερβολική κατανάλωση σιδήρου δηλητηριάζει το σώμα αυξάνοντας το οξειδωτικό στρες.
