Τα βλαστικά κύτταρα (ή βλαστοκύτταρα) και οι προοπτικές τους στη θεραπεία των ασθενειών είναι θέματα που ολοένα και αναπτύσσονται. Όμως τι ακριβώς είναι τα βλαστικά κύτταρα και γιατί είναι τόσο σημαντικά;
Τα βλαστικά κύτταρα είναι πρώιμα, μη διαφοροποιημένα κύτταρα που έχουν την ικανότητα να αντιγράφουν τον εαυτό τους και να παράγουν οποιοδήποτε αριθμό προοδευτικά εξειδικευόμενων κυττάρων.
Τα βλαστοκύτταρα είναι σημαντικότερα κατά το εμβρυϊκό στάδιο, όπου οργανώνουν την ανάπτυξη και την εξέλιξη ενός μόνο κυττάρου σε ένα πλήρως σχηματισμένο ανθρώπινο ον. Τα εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα έχουν την ικανότητα να διαιρούνται και να εξειδικεύονται σε οποιοδήποτε τύπο κυττάρου στο ανθρώπινο σώμα.
Μετά τη γέννηση, τα βλαστικά κύτταρα συνεχίζουν να υπάρχουν στο σώμα σας (ενήλικα βλαστικά κύτταρα), αλλά η λειτουργία τους περιορίζεται στην αναπαραγωγή, όταν χρειάζεται, κυττάρων σε συγκεκριμένους ιστούς και όργανα, όπου εδρεύουν, όπως στο δέρμα ή στα οστά.
Όταν ένα βλαστικό κύτταρο διαιρείται, δημιουργεί ένα βλαστικό κύτταρο που είναι εξειδικευμένο – ένα κύτταρο που μπορεί να δημιουργήσει κύτταρα που εκτελούν συγκεκριμένες λειτουργίες, όπως κύτταρα του αίματος. Μπορεί επίσης να δημιουργήσει ένα ακριβές αντίγραφο του εαυτού του.
Η χρήση των βλαστικών κυττάρων για θεραπευτικούς σκοπούς
Τα βλαστοκύτταρα έχουν συγκεντρώσει το επιστημονικό και κοινό ενδιαφέρον λόγω της πιθανής τους ικανότητας να αντικαθιστούν κατεστραμμένα ή ασθενή κύτταρα.
Επί του παρόντος η μεγαλύτερη χρήση τους γίνεται στις μεταμοσχεύσεις μυελού των οστών, όπου χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία ασθενειών όπως η λευχαιμία, το λέμφωμα, η απλαστική αναιμία και ορισμένες κληρονομικές διαταραχές του ανοσοποιητικού. Ο μυελός των οστών και η κυκλοφορία του αίματος περιέχουν βλαστικά κύτταρα του αίματος που είναι ικανά να παράγουν υγιή, νέα ερυθρά, λευκά αιμοσφαίρια και αιμοπετάλια.
Το 1998 οι ερευνητές έκαναν μία επιστημονική πρόοδο απομονώνοντας εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα και καλλιεργώντας τα στο εργαστήριο. Οι ερευνητές ανακάλυψαν επίσης πώς να σταματούν την εξειδίκευση αυτών των κυττάρων και πώς να τα διατηρούν σε κατάσταση μέγιστης ετοιμότητας για διαφοροποίηση. Από εκεί ξεκίνησε η διερεύνηση του τρόπου χρήσης αυτών των κυττάρων για την καταπολέμηση ασθενειών για παράδειγμα, πώς να διεγερθούν, ώστε να σχηματίσουν νέα εγκεφαλικά κύτταρα ή ένα νέο νεφρό. Αυτά τα κύτταρα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν πιθανώς για την αντιμετώπιση παθήσεων, όπως η νόσος Πάρκινσον, η νόσος Αλτσχάιμερ ή η ηπατική ανεπάρκεια, για τις οποίες επί του παρόντος δεν υπάρχει κάποια αποτελεσματική θεραπεία.
Μία άλλη σημαντική ανακάλυψη που έγινε πρόσφατα ήταν η διαπίστωση ότι αρκετοί ιστοί, όπως ο εγκέφαλος, οι σκελετικοί μύες, το συκώτι, το πάγκρεας και ο κερατοειδής χιτώνας του ματιού περιέχουν ενήλικα βλαστικά κύτταρα, αντίθετα με ό,τι πιστευόταν παλαιότερα. Αν αυτά τα κύτταρα απομονωθούν σωστά και καλλιεργηθούν, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για σχηματισμό υγιούς ιστού εκεί όπου χρειάζεται. Επίσης, ορισμένα στοιχεία δείχνουν ότι τα ενήλικα βλαστοκύτταρα μπορούν ακόμη και να διεγερθούν, για να σχηματίσουν έναν ή περισσότερους διαφορετικούς ιστούς και όχι μόνο αυτόν από τον οποίο προήλθαν.
Οι καλλιέργειες βλαστοκυττάρων μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για τον έλεγχο των επιδράσεων συγκεκριμένων φαρμάκων σε διάφορους τύπους κυττάρων. Αν αποδειχθεί από την εξέταση των κυττάρων ότι τα φάρμακα είναι ασφαλή και ωφέλιμα, τότε μπορούν να δοκιμαστούν σε ζώα και ανθρώπους.
Τα εμπόδια στην έρευνα
Στο πεδίο της έρευνας των βλαστικών κυττάρων υπάρχουν ακόμη σημαντικά εμπόδια που δεν έχουν ξεπεραστεί.
Οι επιστήμονες θα πρέπει να καταλάβουν καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο εξειδικεύονται τα βλαστικά κύτταρα, για να μπορέσουν να τα διεγείρουν, ώστε να σχηματίσουν διαφορετικούς ιστούς. Υπάρχει επίσης ανησυχία ότι τα κύτταρα της μεταμόσχευσης θα μπορούσαν να απορριφθούν, επειδή κύτταρα που προέρχονται από έμβρυα ή εμβρυϊκό ιστό θα είναι γενετικά διαφορετικά από αυτά του ατόμου που τα λαμβάνει.
Ένας τρόπος να αποφευχθεί η απόρριψη είναι να ληφθεί ένα κύτταρο μαζί με τον πυρήνα του από τον πιθανό λήπτη (εκτός ωαρίου ή σπέρματος) και να συγχωνευθεί με ένα γενετικό κύτταρο του δότη, αφού αφαιρεθεί ο πυρήνας του (σωματική κυτταρική πυρηνική μεταφορά). Το συγχωνευμένο κύτταρο θα περιέχει το DNA του λήπτη και έτσι δε θα προκαλέσει απόρριψη από το ανοσοποιητικό σύστημα. Η διαδικασία μεταφοράς DNA αναφέρεται ως θεραπευτική κλωνοποίηση.
Άλλος ένας τρόπος να αποφευχθεί η απόρριψη είναι η χρήση βλαστοκυττάρων του ίδιου του ατόμου για μεταμόσχευση. Το πρόβλημα με αυτό τον τρόπο είναι ότι τα ενήλικα βλαστικά κύτταρα υπάρχουν σε μικρές ποσότητες στο σώμα και είναι δύσκολο να απομονωθούν και να αφαιρεθούν. Επίσης, δεν πολλαπλασιάζονται και παραμένουν εν ζωή στο εργαστήριο το ίδιο καλά με τα εμβρυϊκά.
Επίσης, μπορεί να περιέχουν μεταλλάξεις του DNA που έχουν συμβεί κατά τη διάρκεια της ζωής του ατόμου.
Η έρευνα για τα βλαστικά κύτταρα συνεχίζεται και θα περάσουν ακόμη χρόνια μέχρι τη θεραπευτική τους εφαρμογή. Αλλά η πρόοδος με το αίμα και τις μεταμοσχεύσεις μυελού των οστών αποτελεί μία ένδειξη ότι τα βλαστοκύτταρα μπορούν μια μέρα να βοηθήσουν πολλούς ανθρώπους.
