Χοληστερίνη, φυσιολογικές τιμές και διατροφή

Η χοληστερόλη (χοληστερίνη) είναι ένα είδος λιπιδίου που συναντάται στο αίμα και σε όλα τα κύτταρα του σώματος. Αποτελεί σημαντικό συστατικό ενός υγιούς σώματος, γιατί χρησιμοποιείται για το σχηματισμό των κυτταρικών μεμβρανών, μερικών ορμονών και άλλων αναγκαίων ιστών.

Αλλά, όταν η χοληστερόλη του αίματος φθάνει σε υψηλά επίπεδα, αποτελεί σημαντικό παράγοντα στεφανιαίας νόσου, που μπορεί να οδηγήσει σε έμφραγμα. Γι’ αυτό θα πρέπει να αλλάξετε τη διατροφή σας προκειμένου να ρίξετε τις τιμές της χοληστερίνης που κυκλοφορεί στο αίμα.

Η χοληστερίνη προέρχεται από δύο πηγές. Αφ’ ενός παράγεται στο σώμα σας, κυρίως στο συκώτι, και αφ’ ετέρου βρίσκεται στη διατροφή μέσα σε ζωικές τροφές, όπως κρέατα, πουλερικά, ψάρια, θαλασσινά και γαλακτοκομικά προϊόντα. Το ψάρι έχει σε γενικές γραμμές λιγότερη χοληστερίνη από τα άλλα κρέατα. Οι φυτικές τροφές, όπως είναι τα φρούτα, τα λαχανικά, τα δημητριακά, οι ξηροί καρποί και οι σπόροι, δεν περιέχουν χοληστερίνη.

Τα τριγλυκερίδια είναι μία ακόμα μορφή λιπιδίου που κυκλοφορεί μέσα στο αίμα και αποτελεί μία πηγή ενέργειας. Οι αυξημένες τιμές τριγλυκεριδίων συνδέονται με τη στεφανιαία νόσο και πιθανώς τη φλεγμονή του παγκρέατος (παγκρεατίτιδα).

Τύποι λιπιδίων στο αίμα

Υπάρχουν διάφοροι τύποι λιπιδίων στο αίμα:

Λιποπρωτεΐνη χαμηλής πυκνότητας. Η χοληστερόλη τύπου χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνης (LDL) είναι ο κύριος μεταφορέας χοληστερόλης στο αίμα. Η LDL μεταφέρει τη χοληστερόλη σε ολόκληρο το σώμα, όπου εναποτίθεται ή χρησιμοποιείται για την επισκευή των μεμβρανών των κυττάρων. Αλλά όπως ακριβώς και το σκληρό νερό προκαλεί τη συσσώρευση αλάτων μέσα στους σωλήνες, η LDL χοληστερόλη προωθεί τη συσσώρευση της χοληστερόλης στις αρτηρίες που τροφοδοτούν την καρδιά και τον εγκέφαλο. Σε συνδυασμό με άλλες ουσίες η LDL χοληστερίνη μπορεί να σχηματίσει χοντρές, σκληρές εναποθέσεις (πλάκες) που φράζουν τις αρτηρίες και προκαλούν τη στένωση τους (αθηροσκλήρωση) αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο εμφράγματος και εγκεφαλικού. Αυτός είναι ο λόγος που η χοληστερίνη ονομάζεται συχνά «κακή» χοληστερίνη.

Λιποπρωτεΐνη υψηλής πυκνότητας.

Σκεφτείτε τη λιποπρωτεΐνη υψηλής πυκνότητας σαν έναν οδοκαθαριστή ή μία μορφή καθαρισμού της χοληστερόλης. Βοηθάει στη μείωση της LDLχοληστερόλης στο αίμα. Γι’ αυτό το λόγο η HDLχοληστερόλη ονομάζεται συχνά «καλή» χοληστερόλη.

Υψηλότερες τιμές χοληστερίνης HDL σημαίνουν μικρότερο κίνδυνο αθηροσκλήρωσης. Το επίπεδο της χοληστερίνη τείνει να αυξάνει με την άσκηση και την απώλεια βάρους, αλλά μπορεί να απαιτείται συστηματική άσκηση, πριν δείτε σημαντικά αποτελέσματα.

Τριγλυκερίδια.Tα τριγλυκερίδια είναι ένας ακόμη τύπος λιπιδίου του αίματος. Η υπερβολική ποσότητα τριγλυκεριδίων στο αίμα ονομάζεται υπερτριγλυκεριδαιμία. Αυτή η πάθηση πιστεύεται ότι ευνοεί την ανάπτυξη αθηροσκλήρωσης, αλλά η σχέση αυτή δεν είναι τόσο ξεκάθαρη όσο της χοληστερόλης και της ολικής χοληστερόλης.

Υψηλές τιμές λιπιδίων στο αίμα – Αιτίες

Κάποιοι άνθρωποι φαίνεται να έχουν μια γενετική προδιάθεση για μη φυσιολογικές τιμές χοληστερόλης ή τριγλυκεριδίων. Μία σπάνια κληρονομική πάθηση που ονομάζεται οικογενής υπερχοληστερολαιμία προκαλεί τόσο υψηλές τιμές χοληστερόλης, που το πάσχον άτομο μπορεί να υποστεί έμφραγμα κατά την παιδική ηλικία. Αυτοί που κληρονομούν μία ηπιότερη μορφή της πάθησης έχουν βέβαια πολύ υψηλές τιμές χοληστερόλης αλλά συχνά παθαίνουν έμφραγμα στη μέση ηλικία ή και νωρίτερα. Η τάση για ψηλές τιμές τριγλυκεριδίων μπορεί επίσης να βρίσκεται στις γενετικές προδιαγραφές του ατόμου.

Ασθένειες όπως ο υποθυρεοειδισμός, ο διαβήτης και η νεφρική ανεπάρκεια μπορεί να επηρεάσουν τις τιμές των λιπιδίων. Μερικά φάρμακα μπορεί να έχουν παρενέργειες. Για πολλά άτομα όμως οι μη φυσιολογικές τιμές λιπιδίων είναι αποτέλεσμα ανθυγιεινής διατροφής και ελλιπούς άσκησης.

Μετρώντας τα λιπίδια του αίματος. Η έγκαιρη διάγνωση της αυξημένης χοληστερίνης ή τριγλυκεριδίων σάς επιτρέπει να πάρετε μέτρα, για να βελτιώσετε την υγεία σας και να προλάβετε τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Ο μοναδικός τρόπος, για να μάθετε τις τιμές χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων, είναι να τις μετρήσετε με μία εξέταση αίματος. Για να πάρετε πιο σωστά αποτελέσματα, είναι σημαντικό να νηστέψετε πριν από την εξέταση χοληστερόλης. Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής είναι συνήθως η πρώτη γραμμή άμυνας. Αν δεν επαρκούν ή αν τα επίπεδα της LDL είναι πολύ αυξημένα, τότε συνιστάται να πάρετε φάρμακα για τη χοληστερίνη.

Η διατροφή

Διατηρήστε όλα τα είδη των λιπιδίων – κορεσμένα, πολυακόρεστα, μονοακόρεστα και τρανς λιπαρά- μέσα σε ένα εύρος 25 με 30% των ημερήσιων θερμίδων σας. Ειδικά για τα τρανς λιπαρά προσπαθήστε να τα αποφύγετε ολοκληρωτικά. Χρησιμοποιήστε μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λίπη, που μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της χοληστερόλης LDL, αντί για κορεσμένα λιπίδια. Επιπλέον, περιορίστε την ημερήσια λήψη χοληστερόλης σε λιγότερο από 200 χιλιοστόγραμμα. Μπορείτε να πετύχετε αυτό το στόχο μειώνοντας ή αποφεύγοντας τις συγκεντρωμένες πηγές χοληστερόλης, όπως είναι τα λιπαρά ή βαριά επεξεργασμένα κρέατα, οι κρόκοι των αυγών και τα γαλακτοκομικά προϊόντα με πολλά λιπαρά.

Στερόλες και στανόλες. Οι τροφές που περιέχουν ένα συγκεκριμένο τύπο συστατικού μικρής θερμιδικής αξίας που βρίσκεται στα φρούτα και στα λαχανικά (φυτικές στερόλες) μπορεί να είναι ωφέλιμο στη μείωση της χοληστερόλης, όταν καταναλώνονται σαν μέρος διατροφής με περιορισμένα κορεσμένα λιπίδια και χοληστερόλη. Αυτά τα φυτικά εκχυλίσματα μιμούνται το ρόλο που παίζει η χοληστερόλη στη μοριακή δομή των τροφών, αλλά μειώνουν την απορρόφηση της χοληστερόλης στο αίμα. Το 2000 η διεύθυνση τροφών και φαρμάκων των Ηνωμένων Πολιτειών ενέκρινε τη χρήση φυτικών στερολών στις τροφές για την πρόληψη της στεφανιαίας νόσου. Σήμερα διατίθενται αρκετές μαργαρίνες που περιέχουν φυτικές στερόλες ή παράγωγα φυτικών στερολών (φυτικές στανόλες).

Καταναλώστε τροφές με διαλυτές ίνες. Οι διαλυτές ίνες μπορούν να σας βοηθήσουν να μειώσετε τις ολικές τιμές χοληστερόλης στο αίμα. Οι τροφές με πολλές διαλυτές ίνες είναι τα δημητριακά με πίτουρο, το κουάκερ, τα φασόλια, τα μπιζέλια, το πίτουρο ρυζιού, το κριθάρι, τα εσπεριδοειδή φρούτα, οι φράουλες και ο πολτός μήλου.

Δοκιμάστε τα προϊόντα σόγιας. Τα συστατικά της σόγιας που ονομάζονται ισοφλαβόνες μιμούνται τις ανθρώπινες ορμόνες που ρυθμίζουν τα επίπεδα χοληστερόλης. Η κατανάλωση προϊόντων σόγιας μπορεί να μειώσει τις τιμές της ολικής και της LDL χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων. Μπορεί επίσης να αυξήσει τις τιμές της πιθανόν προστατευτικής HDL χοληστερόλης.

Καταναλώνετε περισσότερες τροφές με αντιοξειδωτικά. Τα αντιοξειδωτικά μπορεί να βοηθήσουν στην πρόληψη των βλαβών στο ενδοθήλιο των αρτηριών καθυστερώντας την οξείδωση, μία χημική διεργασία που επιτρέπει στα κύτταρα των αρτηριών σας να απορροφούν εύκολα λιπαρά οξέα και χοληστερόλη LDL. Τα αντιοξειδωτικά περιέχονται σε πολλά φρούτα και λαχανικά. Γι’ αυτό μία υγιεινή διατροφή πρέπει να περιέχει επαρκή ποσότητα φρούτων και λαχανικών.

Τι σημαίνουν οι τιμές;

Τα αποτελέσματα από μία εξέταση λιπιδίων αίματος αναγράφονται σαν μία ομάδα τιμών σε χιλιοστόγραμμα ανά δεκατόλιτρο για την ολική χοληστερόλη, τη χοληστερόλη χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεινης – «κακή» χοληστερόλη), τη χοληστερόλη υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνης (HDL- «καλή» χοληστερόλη) και τις τιμές των τριγλυκεριδίων. Το εθνικό πρόγραμμα επιμόρφωσης για τη χοληστερόλη, που είναι τμήμα του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας των Ηνωμένων Πολιτειών, έχει αναπτύξει μία ομάδα οδηγιών, για να βοηθήσει στην εξακρίβωση των τιμών που είναι αποδεκτές και αυτών που εμπεριέχουν αυξημένο κίνδυνο. Καθώς θα συγκρίνετε τις τιμές σας με αυτά τα νούμερα, θυμηθείτε ότι τα νούμερα από μόνα τους δε λένε όλη την αλήθεια. Ζητήστε από το γιατρό σας να ερμηνεύσει τα αποτελέσματα των εξετάσεων σας.

Η συνηθισμένη εξέταση λιπιδίων μετράει την ολική χοληστερόλη, τη χοληστερόλη HDL και τα τριγλυκερίδια. Οι εξετάσεις που μετρούν μόνο την ολική χοληστερόλη μπορεί να είναι παραπλανητικές, γιατί μερικοί άνθρωποι έχουν χαμηλές τιμές HDL χοληστερόλης και υψηλό επίπεδο τριγλυκεριδίων, αλλά φυσιολογικές ή και υψηλές τιμές χοληστερόλης LDL. Σε αυτές τις περιπτώσεις η μέτρηση της ολικής χοληστερόλης μπορεί να φαίνεται φυσιολογική, οπότε εσείς και ο γιατρός σας δε θα είστε σε εγρήγορση για τον κίνδυνο καρδιαγγειακής πάθησης που διατρέχετε από τις μη φυσιολογικές τιμές που δε μετρήθηκαν. Ακόμα και όταν η χοληστερόλη βρίσκεται σε επιθυμητό επίπεδο, αν έχετε χαμηλές τιμές HDL χοληστερόλης, μπορεί να διατρέχετε αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων.

Οι φυσιολογικές τιμές για τα επίπεδα χοληστερόλης εξαρτώνται από την ηλικία, το φύλο, το οικογενειακό ιστορικό και τη γενική κατάσταση της υγείας. Δεν υπάρχει κάποιο μαγικό νούμερο που να διαχωρίζει τα ασφαλή από τα επικίνδυνα επίπεδα. Αντ’ αυτού οι ερευνητές και οι γιατροί έχουν ορίσει τιμές λιπιδίων πάνω από τις οποίες ο κίνδυνος εμφάνισης επιπλοκών από την καρδιά και τα αιμοφόρα αγγεία είναι αρκετά αυξημένος, ώστε να απαιτούνται αλλαγές στον τρόπο ζωής.

Φυσιολογικές τιμές χοληστερίνης και τριγλυκεριδίων

Οι τιμές-στόχοι ανάλογα με τους άλλους παράγοντες κινδύνου

Αν έχετε οικογενειακό ιστορικό αυξημένων τιμών χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων, εμφράγματος ή εγκεφαλικού σε νεαρή ηλικία, διατρέχετε μεγαλύτερο κίνδυνο από αθηροσκλήρωση. Δεν μπορείτε να κάνετε κάτι για την κληρονομικότητα σας, αλλά μπορείτε να προφυλαχθείτε μετρώντας τακτικά τις τιμές χοληστερίνης ανάλογα με τις συστάσεις του γιατρού, να κάνετε υγιεινή διατροφή, να ελέγχετε το βάρος και να αποφεύγετε το κάπνισμα.

Ο βασικός στόχος της διαχείρισης της χοληστερόλης είναι η μείωση των παθολογικών τιμών της LDL χοληστερόλης. Αφού εκτιμηθούν οι τιμές χοληστερόλης, οι βασικοί παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου και ο δεκαετής κίνδυνος, ο γιατρός μπορεί να σας βοηθήσει να ορίσετε ένα στόχο για την LDL.

Σε γενικές γραμμές, όσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για καρδιαγγειακές παθήσεις, τόσο πιο χαμηλός θα είναι ο στόχος για τις τιμές της LDL χοληστερόλης. Αν έχετε μόνο έναν ή κανέναν παράγοντα κινδύνου, οι οδηγίες συστήνουν τιμές της LDL χοληστερόλης λιγότερο από 160 χιλιοστόγραμμα για κάθε δεκατόλιτρο (mg/dL). Αν έχετε δύο ή περισσότερους παράγοντες κινδύνου, όπως αν καπνίζετε σε συνδυασμό με αρτηριακή υπέρταση, ο συνιστώμενος στόχος της LDL χοληστερίνης είναι κάτω από 130 mg/dL. Αν έχετε στεφανιαία νόσο, ο συνιστώμενος στόχος είναι λιγότερο από 100 mg/dL. Χρησιμοποιείστε πρώτα αλλαγές στη διατροφή σας πριν πάρετε φάρμακα.