Ο καταρράκτης είναι το θάμπωμα του φακού του ματιού που υπό φυσιολογικές συνθήκες είναι διαυγής. Ο φακός, ένας από τους δύο βασικούς μηχανισμούς εστίασης του ματιού, βρίσκεται ακριβώς πίσω από την κόρη. Το θάμπωμα του φακού εμποδίζει το πέρασμα του φωτός που χρειάζεται για την όραση. Αν και ο καταρράκτης ξεκινά συχνά μόνο στο ένα μάτι, συνήθως επηρεάζει και τα δύο. Ο καταρράκτης συνοδεύεται από αλλαγές στη χημική σύνθεση του ματιού, αλλά το αίτιο αυτών των αλλαγών δεν είναι γνωστό.
Ο καταρράκτης είναι βασικό αίτιο απώλειας της όρασης παγκοσμίως. Στις ΗΠΑ εκτελούνται κάθε χρόνο περισσότερες από 1,5 εκατομμύριο εγχειρήσεις καταρράκτη. Πολλά άτομα βρίσκουν την ιδέα του καταρράκτη ανησυχητική, γιατί θεωρούν ότι, αν αποκτήσουν καταρράκτη, θα τυφλωθούν. Στην πραγματικότητα ο καταρράκτης είναι μία από τις λιγότερο επικίνδυνες παθήσεις του ματιού, γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις η εγχείρηση μπορεί να αποκαταστήσει τη χαμένη όραση.
Όλοι αναπτύσσουν κάποιο θάμπωμα του φακού με την ηλικία. Οι περισσότεροι άνθρωποι άνω των 60 ετών έχουν κάποιου βαθμού καταρράκτη. Αλλά η ηλικία δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας για την εμφάνιση καταρράκτη. Συγκεκριμένες παθήσεις, όπως ο διαβήτης, συμβάλλουν στο σχηματισμό καταρράκτη. Τα άτομα που παίρνουν κορτικοστεροειδή φάρμακα για αρκετά χρόνια για ασθένειες, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, μπορεί να αναπτύξουν καταρράκτη. Τα άτομα που έχουν εκτεθεί σε μεγάλη ποσότητα υπεριώδους ακτινοβολίας από τον ήλιο για μεγάλο χρονικό διάστημα έχουν επίσης αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης καταρράκτη.
Κάποιες φορές ένα μωρό μπορεί να γεννηθεί με καταρράκτη ή να τον εκδηλώσει αμέσως μετά τη γέννα. Ορισμένες παθήσεις του ματιού, όπως η ιρίτιδα, ή ένας τραυματισμός στο βολβό του ματιού μπορεί να οδηγήσουν στην εμφάνιση καταρράκτη. Ο καταρράκτης τείνει επίσης να είναι κληρονομικός.
Σημεία και συμπτώματα
- Θολή ή θαμπή όραση.
- Φωτοστέφανο γύρω από τα φώτα.
- Μειωμένη όραση τη νύχτα ή στο έντονο φως.
- Ευαισθησία στο έντονο φως και στις αντανακλάσεις.
- Ανάγκη για περισσότερο φως στο διάβασμα και σε άλλες δραστηριότητες.
- Συχνές αλλαγές στη συνταγή των γυαλιών ή των φακών επαφής.
- Ξεθώριασμα ή κιτρίνισμα των χρωμάτων.
- Διπλά ή πολλαπλά είδωλα στο ένα μάτι.
Υπάρχουν τρία είδη καταρράκτη. Το πιο συνηθισμένο είδος και αυτό που σχετίζεται με τη γήρανση είναι ο πυρηνικός καταρράκτης. Συμβαίνει στο κέντρο του φακού. Ο ζωνοειδής (περιπυρηνικός) καταρράκτης ξεκινάει σαν άσπρες σφηνοειδείς ραβδώσεις στο εξωτερικό μέρος του φλοιού του φακού. Ο υποπεριφακικός καταρράκτης ξεκινάει σαν μία μικρή αδιαφανής περιοχή ακριβώς κάτω από το περιφάκιο, συνήθως στο πίσω μέρος του φακού.
Οι περισσότεροι καταρράκτες εξελίσσονται αργά και συνήθως δεν ενοχλούν την όραση στα πρώτα στάδια. Επειδή σχεδόν όλοι οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν αλλαγές στην όραση, όσο μεγαλώνουν, συχνά αγνοούν το σταδιακό θάμπωμα του φακού που προέρχεται από τον καταρράκτη. Αλλά, όσο το θάμπωμα προχωράει, μπορεί να εμποδίσει τελικά την όραση σας.
Αυτή η αλλαγή στην όραση περιγράφεται συχνά ως ένα φιλμ που καλύπτει το ένα ή και τα δύο μάτια. Μπορεί να φαίνεται ότι κοιτάζετε μέσα από ομίχλη ή από ένα παγωμένο παράθυρο. Η όραση σας μπορεί να είναι χειρότερη και στο χαμηλό και στον έντονο φωτισμό και μπορεί να έχετε πρόβλημα να οδηγήσετε τη νύχτα. Οι αντανακλάσεις και τα φωτοστέφανα γύρω από τα φώτα μπορεί να κάνουν την οδήγηση τη νύχτα άβολη και επικίνδυνη.
Μερικά άτομα εμφανίζουν βελτίωση στην κοντινή τους όραση, καθώς εξελίσσεται ο καταρράκτης. Ίσως ανακαλύψουν ότι μπορούν να διαβάσουν χωρίς τα γυαλιά τους, μία κατάσταση που είναι γνωστή ως δεύτερη όραση. Στα αρχικά στάδια ανάπτυξης ο πυρηνικός καταρράκτης αυξάνει τη δύναμη εστίασης του φακού. Τα άτομα με πυρηνικό καταρράκτη μπορεί να χρειάζονται πιο συχνές αλλαγές στη συνταγή των γυαλιών τους. Ωστόσο, καθώς ο βαθμός του θαμπώματος αυξάνεται, η προσωρινή βελτίωση στην ικανότητα ανάγνωσης μειώνεται.
Παράγοντες κινδύνου
Ο καθένας κινδυνεύει να αναπτύξει καταρράκτη με τα χρόνια. Ωστόσο, κάποιοι άλλοι παράγοντες μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο. Ο καταρράκτης είναι πιο συνηθισμένος στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες και στους μαύρους σε σχέση με τους λευκούς. Άλλοι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο καταρράκτη είναι:
- Διαβήτης.
- Οικογενειακό ιστορικό καταρράκτη.
- Προηγούμενος τραυματισμός ή φλεγμονή του ματιού.
- Προηγούμενη εγχείρηση του ματιού.
- Παρατεταμένη χρήση κορτικοστεροειδών φαρμάκων.
- Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.
- Υπερβολική έκθεση στον ήλιο.
- Έκθεση σε υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας, όπως κατά την ακτινοθεραπεία του καρκίνου.
- Κάπνισμα.
Διάγνωση
Αν παρατηρήσετε αλλαγές στην όραση σας, επισκεφθείτε τον οφθαλμίατρο για μία ολοκληρωμένη εξέταση. Ο καταρράκτης δεν είναι συχνά ορατός, μέχρι να προχωρήσει αρκετά. Οι εξετάσεις για τη διάγνωση του καταρράκτη είναι εξέταση οπτικής οξύτητας, εξέταση με σχισμοειδή λυχνία και εξέταση του αμφιβληστροειδούς. Ο οφθαλμίατρος θα διαστείλει πιθανώς την κόρη, για να εξετάσει το φακό για σημεία καταρράκτη και να εξακριβώσει την πυκνότητα του θαμπώματος.
Θεραπεία
Η μόνη αποτελεσματική θεραπεία για τον καταρράκτη είναι η εγχείρηση για την αφαίρεση του θολού φακού και την αντικατάσταση του με μόσχευμα φακού.
Προσωπική φροντίδα. Τα φάρμακα, τα συμπληρώματα διατροφής ή τα βοηθήματα όρασης δεν μπορούν να θεραπεύσουν τον καταρράκτη. Ωστόσο, στα αρχικά στάδια του καταρράκτη, όταν τα συμπτώματα είναι ήπια, μπορείτε να κάνετε κάποια πράγματα, για να τα αντιμετωπίσετε:
- Βεβαιωθείτε ότι η συνταγή των γυαλιών ή των φακών επαφής σας είναι όσο πιο σωστή γίνεται.
- Βελτιώστε το φως στο σπίτι σας με περισσότερες ή πιο φωτεινές λάμπες.
- Για να μειώσετε τις αντανακλάσεις, φοράτε γυαλιά ηλίου κατά τη διάρκεια της ημέρας, όταν βγαίνετε έξω. Μερικοί άνθρωποι φορούν επίσης γυαλιά ηλίου τη νύχτα, για να μειώσουν τις αντανακλάσεις από τα φώτα των αυτοκινήτων.
- Περιορίστε ή αποφύγετε την οδήγηση τη νύχτα.
- Χρησιμοποιήστε μεγεθυντικά γυαλιά, για να διαβάσετε.
Αυτά τα μέτρα μπορούν να βοηθούν προσωρινά, αλλά, καθώς ο καταρράκτης εξελίσσεται, η όραση σας χειροτερεύει. Όταν η απώλεια όρασης αρχίσει να εμποδίζει τις καθημερινές σας δραστηριότητες, ίσως θα πρέπει να σκεφτείτε την εγχείρηση.
Εγχείρηση. Η κατάλληλη στιγμή για εγχείρηση του καταρράκτη είναι συνήθως, όταν η κακή όραση δυσχεραίνει έντονα τις καθημερινές δραστηριότητες. Η απόφαση του αν και πότε θα γίνει η εγχείρηση ποικίλλει από άτομο σε άτομο και εξαρτάται από την ηλικία, το επάγγελμα και τον τρόπο ζωής.
Σε μερικές περιπτώσεις η εγχείρηση μπορεί να συστηθεί νωρίς, αν υπάρχει κίνδυνος ο καταρράκτης να οδηγήσει σε άλλες επιπλοκές στο μάτι. Πριν από χρόνια στα άτομα με καταρράκτη γινόταν σύσταση να αναβάλουν την εγχείρηση, μέχρι να ωριμάσει ο καταρράκτης, δηλαδή να θαμπώσει τελείως ο φακός. Οι γιατροί δε συνιστούν πλέον τόσο μεγάλη αναμονή, γιατί, αν επιτραπεί στον καταρράκτη να προχωρήσει πολύ, μπορεί να προκύψουν επιπλοκές.
Όπως και με όλες τις χειρουργικές τεχνικές, η εγχείρηση του καταρράκτη βελτιώνεται συνεχώς. Σε αντίθεση με τα προηγούμενα χρόνια, κατά τα οποία η εγχείρηση καταρράκτη ήταν μία μεγάλη επέμβαση, σήμερα η εγχείρηση γίνεται συνήθως σε μία ώρα ή λιγότερο, χωρίς παραμονή στο νοσοκομείο. Ο φακός αφαιρείται από το μάτι και στις περισσότερες περιπτώσεις αντικαθίσταται με ένα τεχνητό φακό (μόσχευμα ενδοφθάλμιου φακού). Περισσότερο από το 95% των ατόμων που κάνουν εγχείρηση καταρράκτη εμφανίζουν βελτίωση της όρασης.
Το πιο συνηθισμένο είδος εγχείρησης καταρράκτη είναι η φακοθρυψία. Σε αυτή την επέμβαση ο χειρουργός χρησιμοποιεί ένα μικροσκόπιο και όργανα υπερήχων, για να αφαιρέσει τον καταρράκτη αφήνοντας το περισσότερο περιφάκιο στη θέση του. Το περιφάκιο βοηθάει στη στήριξη του μοσχεύματος του φακού. Για τη φακοθρυψία απαιτείται πολύ μικρή τομή και η περίοδος ανάρρωσης είναι μικρή.
Μία εναλλακτική επέμβαση, που ονομάζεται εξωπεριφακική, είναι παρόμοια με τη φακοθρυψία, αλλά απαιτεί μεγαλύτερη τομή. Μπορεί να χρειάζεται, αν ο καταρράκτης έχει προχωρήσει τόσο, ώστε η φακοθρυψία να μην μπορεί να διαλύσει αποτελεσματικά το θολό φακό.
Αφού γίνει ένα άνοιγμα στο εμπρός μέρος του περιφάκιου, ο χειρουργός αφαιρεί το πιο σκληρό κέντρο του φακού σε ένα κομμάτι και με αναρρόφηση αφαιρεί το περιφερικό υλικό του θολού φακού. Το πίσω μέρος της κάψας του φακού παραμένει ανέπαφο.
Σπάνια ο χειρουργός μπορεί να χρησιμοποιήσει μία μέθοδο που ονομάζεται ενδοφακική εξαγωγή καταρράκτη. Με τη μέθοδο αυτή γίνεται εξαγωγή ολόκληρου του φακού, συμπεριλαμβανομένης και της κάψας. Αν εμφυτευτεί φακός, τότε αυτός θα τοποθετηθεί πιθανώς μπροστά από την ίριδα.
Στη φακοθρυψία οι χειρουργικές τομές είναι πολύ μικρές και δεν απαιτούνται ράμματα. Η ανάρρωση είναι γρήγορη και η όραση αρχίζει να βελτιώνεται μέσα σε λίγες ημέρες. Αν η εγχείρηση απαιτήσει μεγαλύτερη τομή και ράμματα, η πλήρης ανάρρωση μπορεί να χρειαστεί μέχρι 4 εβδομάδες.
Τα περισσότερα άτομα εξακολουθούν να χρειάζονται γυαλιά μετά την αφαίρεση του καταρράκτη. Το μικρό ποσοστό των περιπτώσεων στις οποίες η αφαίρεση καταρράκτη δε βελτιώνει την όραση οφείλεται συνήθως σε κάποια άλλη πάθηση, πιο συχνά στην εκφυλιστική νόσο της ωχράς κηλίδας. Επειδή ο καταρράκτης μπορεί να εμποδίζει τον οφθαλμίατρο να εξετάσει τον αμφιβληστροειδή και την ωχρά κηλίδα, μπορεί να μην καταφέρει να διαγνώσει προβλήματα περιορισμού της όρασης στο πίσω μέρος του ματιού.
Πότε η εγχείρηση αποτελεί τη σωστή επιλογή;
Η εγχείρηση καταρράκτη αποκαθιστά την καλή όραση σε χιλιάδες άτομα κάθε ημέρα και είναι η πιο συνηθισμένη εγχείρηση για τους Αμερικανούς άνω των 65 ετών.
Η απόφαση για το πότε θα κάνετε την εγχείρηση πρέπει να λαμβάνεται από εσάς και τον οφθαλμίατρο σας. Γενικά, σκεφτείτε την εγχείρηση, όταν η όραση σας αρχίζει να δυσχεραίνει τον τρόπο ζωής σας.
Αν έχετε καταρράκτη και συμφωνείτε με μία ή περισσότερες από τις παρακάτω δηλώσεις, μπορεί να είστε υποψήφιος για εγχείρηση καταρράκτη:
- Εξαιτίας της όρασης μου δεν αισθάνομαι σίγουρος, όταν οδηγώ.
- Εξαιτίας της όρασης μου δεν μπορώ να αποδώσω όσο καλύτερα μπορώ.
- Εξαιτίας της όρασης μου δεν μπορώ να διαβάσω με άνεση.
- Εξαιτίας της όρασης μου δεν μπορώ να κάνω πράγματα που μου αρέσουν.
- Εξαιτίας της όρασης μου φοβάμαι ότι θα κτυπήσω σε κάτι ή θα σκοντάψω και θα πέσω.
- Εξαιτίας της όρασης μου δεν είμαι όσο ανεξάρτητος θα ήθελα.
Άλλες επιλογές
Οι εναλλακτικές θεραπείες αντί του εμφυτεύματος φακού είναι τα γυαλιά και οι φακοί επαφής. Μέχρι την εμφάνιση των εμφυτευμάτων φακού οι χοντροί φακοί των γυαλιών ήταν ο μοναδικός τρόπος, για να διορθωθεί η όραση μετά από εγχείρηση καταρράκτη, αν οι φακοί επαφής δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν.
Αν και τα γυαλιά βοηθούν, έχουν σημαντικά μειονεκτήματα, όπως η υπερβολική μεγέθυνση, η μειωμένη περιφερική όραση και η περιορισμένη αντίληψη βάθους. Οι φακοί επαφής παρέχουν καλύτερη όραση απ’ ό,τι τα χοντρά γυαλιά. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι, αν πρέπει να αφαιρεθεί ο φακός από το ένα μόνο μάτι. Ωστόσο, πολλοί ηλικιωμένοι δε θέλουν τους φακούς επαφής.
