Από την εφηβεία μέχρι την εμμηνόπαυση οι πιο πολλές γυναίκες περνούν ένα μηνιαίο κύκλο ορμονικών διακυμάνσεων και σωματικών μεταβολών. Η διαδικασία αυτή, που είναι σχεδιασμένη να τους επιτρέπει να κάνουν παιδιά, καταλήγει με την αποβολή του επιθηλίου της μήτρας, που είναι γνωστή ως έμμηνος ρύση.
Εφηβεία και εμμηναρχή
Όταν γεννιέστε, οι ωοθήκες σας περιέχουν όλα τα ωάρια που θα έχετε σε όλη σας τη ζωή. Όμως τα ωάρια παραμένουν σχεδόν αδρανή, μέχρι να ενεργοποιηθούν από μια έξαρση των ορμονών της υπόφυσης. Αυτό συμβαίνει κατά την εφηβεία που αρχίζει, όταν το κορίτσι γίνει περίπου 8 ετών. Εκείνη την περίοδο λίγα ωάρια κάθε μήνα αρχίζουν να διογκώνονται και να αναπτύσσουν επιπλέον στρώματα εξωτερικών κυττάρων. Τα κύτταρα σχηματίζουν μια κάψουλα (θυλάκιο) γύρω από το ωάριο και αρχίζουν να εκκρίνουν ορμόνες, τα οιστρογόνα.
Κατά την παιδική ηλικία το σώμα του κοριτσιού παράγει οιστρογόνα σε πολύ μικρές ποσότητες, αλλά κατά την εφηβεία η παραγωγή σχεδόν 20πλασιάζεται. Στο μεταξύ οι ωοθήκες μεγαλώνουν, καθώς αναπτύσσονται τα ωάρια, ενώ και τα άλλα εσωτερικά όργανα αναπαραγωγής μεγαλώνουν και ωριμάζουν.
Κατά την εφηβεία εμφανίζονται επίσης και εξωτερικά σημάδια αλλαγών. Τα στήθη του κοριτσιού αρχίζουν να μπουμπουκιάζουν, καθώς τα οιστρογόνα προκαλούν την ανάπτυξη των γαλακτοφόρων πόρων. Το ένα στήθος μπορεί να αρχίσει να μεγαλώνει πριν από το άλλο, ενώ τα δύο μπορεί να μεγαλώσουν σε διαφορετικούς χρόνους. Όμως συνήθως καταλήγουν περίπου στο ίδιο μέγεθος. Μετά το κορίτσι αποκτά το ηβικό τρίχωμα και αργότερα τρίχωμα στις μασχάλες. Παρουσιάζει μια έξαρση ανάπτυξης και, καθώς οι γοφοί και το στήθος του στρογγυλεύουν, αρχίζει να δείχνει περισσότερο γυναίκα.
Περίπου 2 χρόνια μετά το μπουμπούκιασμα του στήθους του ένα κορίτσι φτάνει στην εμμηναρχή, δηλαδή έχει περίοδο για πρώτη φορά. Η εμμηναρχή σηματοδοτεί την έναρξη της αναπαραγωγικής ζωής του, όπως ακριβώς η εμμηνόπαυση, η διακοπή της λειτουργίας των ωοθηκών, σηματοδοτεί το τέλος της.
Επιπλέον, στη διάρκεια της εφηβείας η υπόφυση του κοριτσιού αρχίζει να εκκρίνει αυξημένες ποσότητες δύο βασικών ορμονών: της θυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH) και της ωχρινοποιητικής ορμόνης (LH). Ως αποτέλεσμα της έκκρισης της FSH, μαζεύεται υγρό μέσα σε μερικά από τα θυλάκια που περιβάλλουν το ωάριο. Μερικά διογκώνονται και προεξέχουν και μερικά συρρικνώνονται και πεθαίνουν. Κάθε μήνα μετά την εφηβεία ένα ή καμιά φορά δύο από αυτά τα γεμάτα υγρό θυλάκια φτάνει σε πλήρη ανάπτυξη.
Μία έξαρση της LH κάνει το θυλάκιο να απελευθερώσει ένα ωάριο, το οποίο μετά περνά από την επιφάνεια της ωοθήκης στην πυελική κοιλότητα και μπαίνει στη σάλπιγγα. Η διαδικασία αυτή λέγεται ωορρηξία και γίνεται γενικά στη μέση του μηνιαίου κύκλου. Σε κάθε κύκλο η ωορρηξία συνήθως γίνεται από μία μόνο ωοθήκη.
Οι άνδρες δεν έχουν κάτι αντίστοιχο με την εμμηναρχή, η οποία σηματοδοτεί μια δραματική αλλαγή στη βιολογική κατάσταση της γυναίκας. Η στάση μιας κοπέλας προς την περίοδο της και τα αισθήματα της για το τι σημαίνει να είναι γυναίκα μπορεί να επηρεαστούν από τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν η οικογένεια και οι φίλοι της στις πρώτες εμμήνους ρήσεις της.
Η εμμηναρχή τυπικά αρχίζει μετά την ηλικία των 9 και πριν τα 16. Κατά μέσο ώρα στα κορίτσια στην Αμερική η έμμηνος ρύση αρχίζει στα 13, νωρίτερα από ό,τι άρχιζε στις προηγούμενες γενιές Αμερικανίδων. Τα τελευταία 100 χρόνια η μέση ηλικία εμμηναρχής στις Ηνωμένες Πολιτείες πέφτει κατά 3 ή 4 μήνες κάθε δέκα χρόνια. Οι ειδικοί το αποδίδουν στη διατροφή.
Προφανώς, πριν μπορέσουν να αρχίσουν οι ορμονικές μεταβολές, ένα κορίτσι πρέπει να φτάσει σε ένα κρίσιμο σωματικό βάρος, γύρω στα 45 κιλά, ή να φτάσει αυτό το βάρος και να έχει συγκεκριμένο ποσό σωματικού λίπους και νερού. Γενικά τα υπέρβαρα κορίτσια συνήθως έχουν την πρώτη τους περίοδο νωρίτερα από τα κορίτσια με φυσιολογικό βάρος. Τα πολύ αθλητικά κορίτσια ή εκείνα που είναι υποσιτισμένα ή πάσχουν από χρόνια εξαντλητική νόσο αρχίζουν να έχουν περίοδο αργότερα.
Αν το στήθος ενός κοριτσιού μπουμπουκιάζει, πριν γίνει 8 χρονών, ή αρχίσει να έχει περίοδο πριν τα 9, συμβουλευτείτε το γιατρό του. Η σπάνια αυτή κατάσταση λέγεται πρώιμη εφηβεία, έχει πολλά αίτια, αλλά συνήθως θεραπεύεται. Είναι επίσης καλή ιδέα να συμβουλευτείτε γιατρό, αν δεν έχουν αναπτυχθεί τα στήθη του κοριτσιού στην ηλικία των 14 ή αν δεν έχει αρχίσει να έχει περίοδο στην ηλικία των 16, ειδικά αν ανησυχεί για την ανάπτυξη του.
Τα πρώτα χρόνια μετά τη εμμηναρχή είναι φυσιολογικό ένα κορίτσι να έχει ακανόνιστο μηνιαίο κύκλο και να χάνει μία περίοδο κατά καιρούς. Πιθανόν να μην απελευθερώνουν ωάριο κάθε μήνα οι ωοθήκες του. Όμως οι νεαρές γυναίκες πρέπει να είναι ενήμερες ότι μπορεί να μείνουν έγκυες ακόμα και πριν την πρώτη τους περίοδο, επειδή το πρώτο ωάριο μπορεί να πέσει, πριν αρχίσει η έμμηνος ρύση. Υπό ιατρικούς όρους η εφηβεία σταματά, μόνο όταν παγιωθεί και γίνει κανονική η έμμηνος ρύση.
Φυσιολογικός μηνιαίος κύκλος
Ο μηνιαίος κύκλος σας αρχίζει την πρώτη ημέρα που εμφανίζεται το αίμα της περιόδου και τελειώνει την πρώτη ημέρα της επόμενης περιόδου. Η ωορρηξία ενός μόνο ωαρίου μόλις ορατού με γυμνό μάτι γίνεται περίπου στο μέσο του φυσιολογικού μηνιαίου κύκλου.
Κάθε μήνα εμμήνου ρύσεως αρχίζουν να αναπτύσσονται σε μία από τις ωοθήκες σας πολλά ωοθυλάκια θέτοντας σε κίνηση τον επόμενο κύκλο σας. Μετά από μία εβδομάδα περίπου ένα θυλάκιο αρχίζει να αναπτύσσεται περισσότερο από τα άλλα τα οποία επανέρχονται στο φυσιολογικό μέγεθος. Στο μεταξύ οι ωοθήκες σας εκκρίνουν περισσότερα οιστρογόνα, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων εκκρίνεται από τα εξωτερικά κύτταρα του ενός, κυρίαρχου ωοθυλακίου. Τα οιστρογόνα επιδρούν στο ενδοθήλιο της μήτρας (ενδομήτριο) κάνοντας το να αναπτυχθεί και να παχύνει.
Μία με δυο ημέρες πριν την ωορρηξία τα επίπεδα των οιστρογόνων φτάνουν στο ζενίθ. Μετά αρχίζουν να μειώνονται και το κυρίαρχο ωοθυλάκιο αρχίζει να εκκρίνει μικρές ποσότητες της ορμόνης προγεστερόνη. Το ωοθυλάκιο διογκώνεται, σπάει και απελευθερώνει το ωάριο, ενώ τα άλλα ωοθυλάκια που πήραν μέρος στον αγώνα ωορρηξίας εξαφανίζονται. Άλλα σωματικά σημεία είναι η ελαφρά αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος και η μεταβολή των εκκρίσεων από τους αδένες στον τράχηλο σας.
Το ωάριο μετά την έξοδο του από το ωοθυλάκιο «συλλαμβάνεται» από τη σάλπιγγα και αρχίζει το ταξίδι προς τη μήτρα σας, που διαρκεί συνήθως 6 ημέρες. Ενώ το ωάριο κινείται, μπορεί να γονιμοποιηθεί από ένα σπερματοζωάριο, αν είχατε πρόσφατα σεξουαλική επαφή. Η γονιμοποίηση γίνεται συνήθως λίγες ώρες μετά την ωορρηξία, πριν το ωάριο διανύσει περισσότερο από το ένα τρίτο της διαδρομής στη σάλπιγγα.
Ακόμα κι όταν κινείται το ωάριο προς τη μήτρα σας, το άδειο ωοθυλάκιο του στην ωοθήκη σας μεταβάλλεται. Ακόμα μία φορά μεγαλώνει γρήγορα – στο στάδιο αυτό λέγεται ωχρό σωμάτιο – και αρχίζει να εκκρίνει μεγάλες ποσότητες προγεστερόνης και οιστρογόνων. Υπό την επίδραση αυτών των ορμονών το ενδομήτριο σας αρχίζει να λειτουργεί. Οι αδένες του εκκρίνουν ουσίες και θρεπτικά συστατικά, ενώ αυξάνεται η αιμάτωσή του και ο αριθμός των μικροσκοπικών αιμοφόρων αγγείων στον ιστό.
Στο τέλος του μηνιαίου κύκλου το ενδομήτριο σας είναι διπλάσιο σε πάχος και έχουν αποθηκευτεί εκεί μεγάλες ποσότητες θρεπτικών ουσιών, που είναι έτοιμες να θρέψουν το γονιμοποιημένο ωάριο. Αν μείνετε έγκυος – που σημαίνει ότι ένα γονιμοποιημένο ωάριο εμφυτεύτηκε στο ενδομήτριο σας στις γόνιμες μέρες – οι ορμόνες που εκκρίνονται από το ωχρό σωμάτιο θα βοηθήσουν να διατηρηθεί η εγκυμοσύνη σας. Αν δε μείνετε έγκυος, το ωάριο αποσυντίθεται και φεύγει από το σώμα σας με τις κολπικές εκκρίσεις, συνήθως πριν αρχίσει η έμμηνος ρύση.
Περίπου 2 εβδομάδες μετά την ωορρηξία το ωχρό σωμάτιο αρχίζει να συρρικνώνεται και τα επίπεδα οιστρογόνων και προγεστερόνης ελαττώνονται. Η μήτρα σας αρχίζει να αποβάλλει το ενδομήτριο και αρχίζει η αιμορραγία της περιόδου (εμμήνου ρύσεως).
Τα έμμηνα υγρά περιέχουν αίμα, κολπικές και τραχηλικές εκκρίσεις και κύτταρα από το ενδοθήλιο της μήτρας σας. Την τέταρτη ή πέμπτη ημέρα της περιόδου σας το ενδομήτριο έχει λεπτύνει και έχει ήδη αρχίσει η διαδικασία της αναδόμησης του.
Κατά μέσο όρο ένας κύκλος διαρκεί 28 ημέρες, αν και κανονικά η διάρκεια κυμαίνεται από 23 έως 35 ημέρες. Αν ο κύκλος σας δεν κινείται σε αυτά τα όρια, μπορεί να μην υπάρχει πρόβλημα. Όμως εξαιρετικά μεγάλοι ή εξαιρετικά μικροί κύκλοι σχετίζονται καμιά φορά με στειρότητα. Κατά μέσο όρο η αιμορραγία της εμμήνου ρύσεως διαρκεί 4 έως 5 ημέρες, αλλά δεν είναι ασυνήθιστες περίοδοι 2 έως και 7 ημερών.
Κατά καιρούς η περίοδος σας μπορεί να γίνει προσωρινά ακανόνιστη χωρίς φανερή αιτία. Μπορεί να χάσετε μία περίοδο ή να έχετε μία μεγαλύτερης ή μικρότερης διάρκειας ή βαρύτερη από το συνηθισμένο. Κάποτε η αλλαγή απλά αντανακλά την ηλικία σας.
Οι μηνιαίοι κύκλοι τείνουν να διαρκούν περισσότερο κατά την εμμηναρχή και όταν πλησιάζετε την εμμηνόπαυση. Σε άλλες περιόδους το στρες μπορεί να παίζει κάποιο ρόλο.
