Ποια είναι τα συστατικά της επιτυχίας; Μπορεί να είναι αρκετά και διαφορετικά από άνθρωπο σε άνθρωπο, όμως οι ψυχολόγοι καταλήγουν σε τέσσερα που είναι βασικά: στην ευφυΐα, στο πείσμα, στον αυτοέλεγχο και στο όνειρο.
Ευφυΐα και περιβάλλον
Έχει υποστηριχθεί ότι η επιτυχία έχει να κάνει μόνο με τον δείκτη ευφυΐας. Στη δεκαετία του 1920 ο Λιούις Τέρμαν, ψυχολόγος του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, συγκέντρωσε 1.529 παιδιά από την Καλιφόρνια που είχαν επιτύχει πολύ υψηλά σκορ στο τεστ IQ Stanford-Binet. Ο Τέρμαν ήταν πεπεισμένος ότι το IQ αποτελεί το κλειδί για την επιτυχία αργότερα στη ζωή – μια επιτυχία που ορίζεται με βάση τα κέρδη και τα επιτεύγματα. Και είχε ως ένα βαθμό δίκιο: ως τα μέσα της ζωής τους τα παιδιά αυτά είχαν δημοσιεύσει 2.000 μελέτες, είχαν κατοχυρώσει τουλάχιστον 230 διπλώματα ευρεσιτεχνίας και είχαν γράψει 33 μυθιστορήματα, διηγήματα ή θεατρικά έργα. Το μέσο εισόδημά τους ήταν περίπου τριπλάσιο από αυτό του μέσου Αμερικανού.
Όμως, παρά το γεγονός ότι το μέσο IQ των παιδιών που εξέταζε ο Τέρμαν ήταν 147, περίπου το ένα τέταρτο εξ αυτών κατέληξαν σε λιγότερο περίοπτα επαγγέλματα, έγιναν υπάλληλοι γραφείου, αστυνομικοί, πωλητές ή τεχνίτες. Κανένας από την ομάδα αυτή δεν κέρδισε Νόμπελ ούτε ανήκε στην πνευματική ελίτ της πατρίδας τους εκείνη την εποχή. Επιπλέον κανένας δεν ίδρυσε κάποια σημαντική επιχείρηση. Τελικά, ύστερα από 25 χρόνια, ο Τέρμαν αναγκάστηκε να παραδεχθεί ότι «η διάνοια και τα επιτεύγματα κάθε άλλο παρά απόλυτα συσχετισμένα είναι».
Παρά το γεγονός ότι η ευφυΐα έχει μεγάλη σημασία, δεν αποτελεί από μόνη της την εγγύηση για την επιτυχία. Το περιβάλλον παίζει επίσης ρόλο. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε φτωχές περιοχές έχουν χειρότερη υγεία και περισσότερες πιθανότητες να τα πάνε άσχημα στο σχολείο. Έτσι είναι πολύ δυσκολότερο για αυτά να ευδοκιμήσουν στην ενήλικη ζωή τους.
Αντίθετα, πολλοί επιτυχημένοι επιχειρηματίες, ηγέτες και καλλιτέχνες μεγαλώνουν σε σπίτια γεμάτα ερεθίσματα λαμβάνοντας μέρος σε εμπνευσμένες συζητήσεις την ώρα του φαγητού. Ακόμη, τα παιδιά που οι γονείς τους χωρίζουν ή μεγαλώνουν σε συναισθηματικά ασταθή σπίτια ξεκινούν από μειονεκτική θέση, ανεξάρτητα από την κοινωνική θέση τους. Τείνουν να έχουν χειρότερη συμπεριφορά και χειρότερες επιδόσεις στο σχολείο.
Τα παιδιά κάτω των πέντε ετών που δεν έχουν σταθερή στοργή και ανταπόκριση στην επικοινωνία από τους γονείς τους ή από εκείνους που έχουν αναλάβει τη φροντίδα τους έχουν ελλιπή κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη. Η έλλειψη αυτή επηρεάζει τις γλωσσικές δεξιότητές τους, γεγονός το οποίο, σύμφωνα με τον κ. Μελούις, αποτελεί μία από τις βασικές αιτίες για τις οποίες τα παιδιά από μη προνομιούχες οικογένειες σε γενικές γραμμές τα πηγαίνουν άσχημα στο σχολείο.
Το πείσμα και ο αυτοέλεγχος
Ωστόσο, για να κατακτήσει κάποιος την επιτυχία φαίνεται ότι χρειάζεται κάτι περισσότερο από έμφυτες δυνατότητες ή το να μεγαλώσει σε ένα γόνιμο περιβάλλον. Χρειάζεται και κάτι άλλο που λέγεται “πείσμα”. Τα άτομα που έχουν περισσότερο πείσμα είναι πιο επιτυχημένα, ιδιαίτερα απέναντι σε πολύ δύσκολες καταστάσεις. Τι κάνει τους ανθρώπους να έχουν πείσμα; Ως ένα βαθμό το κίνητρο.
Το πείσμα απαιτεί επίσης κάτι άλλο: τη δύναμη θέλησης να συνεχίσει κάποιος κάτι ως το τέλος. Περιλαμβάνει σκληρή δουλειά και αντίσταση σε επιθυμίες ή παρορμήσεις που μπορούν να αποσπάσουν από τον στόχο. Η δύναμη της θέλησης σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τον αυτοέλεγχο, κάτι το οποίο την καθιστά σημαντική για την επιδίωξη της επιτυχίας με δύο ιδιαίτερης σημασίας τρόπους.
Οι μαθητές με περισσότερο αυτοέλεγχο είναι πιο πιθανόν να πηγαίνουν στο σχολείο στην ώρα τους, να κάνουν τα μαθήματά τους και να βλέπουν λιγότερο τηλεόραση – παράγοντες οι οποίοι μεταφράζονταν όλοι σε καλύτερους βαθμούς. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 ο ψυχολόγος Γουόλτερ Μίσελ, ο οποίος σήμερα εργάζεται στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια στη Νέα Υόρκη, είχε παρουσιάσει σε παιδιά μια επιλογή: να φάνε μια λιχουδιά αμέσως ή να κάνουν υπομονή για 15 λεπτά ώστε να πάρουν δύο λιχουδιές. Χρόνια αργότερα ο κ. Μίσελ ανακάλυψε ότι τα παιδιά που είχαν κατορθώσει να περιμένουν τα πήγαν καλύτερα στο λύκειο από εκείνα που είχαν υποκύψει στον πειρασμό και κέρδιζαν περισσότερα χρήματα. Ο Ρόι Μπαουμάιστερ από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Φλόριδας στο Ταλαχάσι διαπίστωσε ότι η εξάσκηση του αυτοελέγχου σε έναν τομέα της ζωής τη βελτιώνει σε όλους τους τομείς.
Όνειρο και βαθιά σκέψη
Το τελευταίο συστατικό της επιτυχίας είναι το όνειρο. Ο αμερικανός ψυχολόγος Ελις Πολ Τόρανς παρακολούθησε τη ζωή αρκετών εκατοντάδων επιτυχημένων ατόμων από το λύκειο ως τη μέση ηλικία – ανάμεσά τους υπήρχαν καθηγητές πανεπιστημίου, συγγραφείς, εφευρέτες, δάσκαλοι, σύμβουλοι, επιχειρηματίες και ένας μουσικοσυνθέτης.
Παρατήρησε ότι εκείνο που τους έκανε να ξεχωρίζουν δεν ήταν οι σχολικές ή οι τεχνικές ικανότητες ούτε τα επιτεύγματα στο σχολείο αλλά ορισμένα χαρακτηριστικά όπως το να έχουν έναν σκοπό, να τους αρέσει η βαθιά σκέψη και να αισθάνονται άνετα με το γεγονός ότι μπορεί να είναι οι μόνοι που βλέπουν τα πράγματα με τον τρόπο που οι ίδιοι τα βλέπουν. Το πιο σημαντικό από όλα, πιστεύει, είναι να «ερωτευθεί κάποιος ένα όνειρο», κατά προτίμηση σε νεαρή ηλικία, και στη συνέχεια να το ακολουθήσει με πάθος.
