Γυναικομαστία (gynecomastia) είναι ο όρος για τη διόγκωση των μαστών στους άνδρες. Είναι συχνή κατά την ήβη. Τα δύο τρίτα των αγοριών κατά την περίοδο αυτή έχουν ευαισθησία και διόγκωση του στήθους. Ορισμένοι άνδρες και αγόρια έχουν λίπος πάνω στο στήθος τους, που το κάνει να φαίνεται σαν να έχουν μαστούς. Αυτό δεν είναι το ίδιο με τη γυναικομαστία.
Φυσιολογικά το αντρικό στήθος αποτελείται από το σύμπλεγμα της θηλής (θηλή-θηλαία άλως) και από έναν μικρό αδένα που ονομάζεται μαζικός αδένας και βρίσκεται πίσω από τη θηλή. Ο μαζικός αδένας είναι μικρός σε μέγεθος στους άνδρες και παραμένει ατροφικός καθώς δεν αναπτύσσεται κατά την εφηβεία όπως αντίθετα συμβαίνει με τον μαζικό αδένα του γυναικείου στήθους. Η ανάπτυξη του μαζικού αδένα τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες είναι αποτέλεσμα δράσης ειδικών ορμονών που ονομάζονται οιστρογόνα και είναι αυτές οι ορμόνες οι οποίες δίνουν τα γνωρίσματα του γυναικείου φύλου. Αυτό που τελικά καθορίζει την ανάπτυξη της γυναικομαστίας, είναι η αναλογία των οιστρογόνων προς τα ανδρογόνα.
Με τον όρο γυναικομαστία αναφερόμαστε στον υπερτροφικό μαζικό αδένα, ενώ με τον όρο ψευδογυναικομαστία ή λιπομαστία στην συσσώρευση λίπους στο αντρικό στήθος, χωρίς την παρουσία υπερτροφικού αδένα. Στο 99% των περιπτώσεων διογκωμένου στήθους, πρόκειται για λιπομαστία και μόνο το 1% των περιπτώσεων είναι γυναικομαστία. Η διάγνωση μεταξύ των δύο, γίνεται συνήθως με μαστογραφία ή με υπερηχογράφημα.
Η γυναικομαστία μπορεί να αφορά μόνο τον ένα μαστό, συνηθέστερα όμως είναι μια κατάσταση που πρσβάλλει το αντρικό στήθος αμφοτερόπλευρα. Αν και η μεγέθυνση των μαστών υποχωρεί συνήθως με την αύξηση της ηλικίας το πρόβλημα επιμένει στο 8% των αγοριών περίπου.
Αν και η γυναικομαστία δεν προκαλεί προβλήματα υγείας, μπορεί να κάνει τους μαστούς επώδυνους και να προκαλεί αίσθημα ντροπής στους άνδρες. Χρειάζεται θεραπεία, αν η διόγκωση των μαστών προκαλείται από μια νόσο ή όγκο.
Αιτίες
Η γυναικομαστία προκύπτει ως αποτέλεσμα των αλλαγών στις ορμόνες, μία διαταραχή της ισορροπίας στην αναλογία μεταξύ οιστρογόνων και τεστοστερόνης, που μπορεί να προκύψει κατά την ήβη ή με την αύξηση της ηλικίας. Όλοι οι άνδρες έχουν οιστρογόνα. Όταν όμως οι άνδρες έχουν πολλά οιστρογόνα μπορεί να έχουν αναπτυγμένους μαστούς. Η σχέση μεταξύ αύξησης οιστρογόνων και της ανάπτυξης γυναικομαστίας έχει αναγνωρισθεί εδώ και πολλά χρόνια. Είναι εμφανής στη γυναικομαστία που παρατηρείται μετά τη χορήγηση οιστρογόνων, για θεραπευτικούς λόγους, όπως π.χ. στον καρκίνο του προστάτη.
Η γυναικομαστία είναι συχνή στα νεογνά αγόρια. Είναι φυσιολογικό για τα νεογέννητα αγόρια να έχουν διογκωμένο ιστό στους μαστούς εξαιτίας της έκθεσης στα μητρικά οιστρογόνα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Αυτό κανονικά εξαφανίζεται σύντομα μετά τη γέννηση. Επίσης, μπορεί να συμβαίνει στα αγόρια κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Και στις δύο περιπτώσεις, συνήθως, η γυναικομαστία υποχωρεί από μόνη της.
Ση νεογνική ηλικία (μέχρι 10 μηνών), το στήθος του μωρού αναπτύσσεται λόγω των οιστρογόνων της μητέρας που μεταφέρονται σε αυτό μέσω της εμβρυοπλακουντικής κυκλοφορίας. Η νεογνική γυναικομαστία διαρκεί λίγους μόνο μήνες και συνήθως αντιστρέφεται πλήρως.
Σην πρώιμη εφηβική ηλικία (10-14 ετών), η θηλεοποίηση του στήθους σε αγόρια είναι ένα συχνό φαινόμενο και στις διάφορες μορφές του, μπορεί να φτάσει μέχρι και το 65% των νεαρών αγοριών. Οφείλεται σε υπεροχή της οιστραδιόλης σε σχέση με την τεστοστερόνη και στο μεγαλύτερο ποσοστό υποχωρεί με τη πάροδο ενός ή δύο ετών. Πρόκειται για ένα φυσιολογικό φαινόμενο λόγω της έναρξης της ανδροποίησης.
Αν ο νεαρός έφηβος εμφανίσει γυναικομαστία και το στήθος παραμείνει σταθερά υπερτροφικό για δύο χρόνια τότε η γυναικομαστία είναι μόνιμη. Η μόνη αντιμετώπιση για τη διόρθωση του προβλήματος σε αυτή την περίπτωση είναι η χειρουργική.
Στην ώριμη ηλικία (πάνω από 60 ετών), ο μαζικός αδένας φυσιολογικά διογκώνεται και αιτία είναι η εξασθένηση της σχέσης τεστοστερόνης – οιστρογόνων. Μπορεί το φαινόμενο να είναι ανεπιθύμητο αλλά δεν είναι παθολογικό. Στην περίπτωση όμως που αιτία είναι ο υπογοναδισμός (μειωμένη παραγωγή τεστοστερόνης ή σπερματοζωαρίων) μιλάμε για παθολογική γυναικομαστία.
Σε ενήλικους άνδρες μπορεί η γυναικομαστία να προκύψει επίσης ως αποτέλεσμα της κατανάλωσης αλκοόλ και κάποιων παράνομων ουσιών, όπως η μαριχουάνα, οι αμφεταμίνες και η ηρωίνη. Επίσης διάφορα φάρμακα και ουσίες μπορούν να είναι αιτία (αντιανδρογόνα όπως αυτά για τη θεραπεία του καρκίνου του προστάτη, αντιελκωτικά, αντιβιοτικά, αντιυπερτασικά, αναβολικά στεροειδή και φυτικά οιστρογόνα). Να σημειωθεί ότι η παχυσαρκία και το αυξημένο σωματικό λίπος μπορούν να αυξήσουν τα οιστρογόνα στο αίμα.
Τέλος, η χρόνια ηπατική νόσος, ο υπερθυρεοειδισμός και σπάνιοι ενδοκρινικοί όγκοι μπορούν να προκαλέσουν επίσης διόγκωση των μαστών, όπως και ο καρκίνος του μαστού, ο οποίος βέβαια εμφανίζεται πολύ σπάνια σε άνδρες. Παθήσεις όπως ο υπογοναδισμός, η κίρρωση του ήπατος, η νεφρική ανεπάρκεια τελικού σταδίου, η υποφυσιακή ανεπάρκεια και ο καρκίνος των όρχεων αποκαλύπτονται ορισμένες φορές μετά από διερεύνηση της γυναικομαστίας.
Μια μεγάλη επίσης κατηγορία για την αιτιολογία της κατάστασης, είναι η ιδιοπαθής γυναικομαστία. Σ’ αυτή την περίπτωση δεν υπάρχει αιτιολογική εξήγηση και οι γιατροί ονομάζουν το φαινόμενο ιδιοπαθές.
Να αναφερθεί ότι κάποιοι γιατροί έχουν παρατηρήσει αύξηση των περιστατικών γυναικομαστίας τα τελευταία χρόνια και έχει λεχθεί ότι αυτό μπορεί να οφείλεται στην πρόσληψη οιστρογόνων μέσω της διατροφής. Και αυτό διότι εξετάζοντας τους αδένες που αφαιρέθηκαν από ανδρικούς μαστούς, βρέθηκε πως είχαν τυπικά χαρακτηριστικά γυναικείων μαστών.
Διάγνωση
Η γυναικομαστία γενικά δεν παρουσιάζει συμπτώματα αλλά κάποιοι μπορεί να αισθάνονται ελαφρύ πόνο ή πρήξιμο στο στήθος.
Τα νεαρότερα αγόρια και οι ενήλικοι άνδρες με γυναικομαστία θα πρέπει να εξετάζονται, ώστε να βρεθεί τι προκαλεί την αιτία του προβλήματος. Είναι σημαντικό κατά τον κλινικό έλεγχο να διαπιστωθεί το ποσοστό της αμιγούς υπερτροφίας του αδένα σε σχέση με την παρουσία λίπους στην περιοχή του στήθους καθώς αυτό θα βοηθήσει στην καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση του προβλήματος.
Στα νεογνά δεν χρειάζεται να γίνει τίποτα ενώ στην περίπτωση των νεαρών εφήβων πρέπει να υπάρξει αναμονή δεδομένου ότι η γυναικομαστία στις περισσότερες περιπτώσεις υποχωρεί. Όταν όμως το υπερτροφικό στήθος παραμείνει σταθερό για δύο χρόνια στο νεαρό έφηβο, τότε η γυναικομαστία είναι μόνιμη και χρειάζεται χειρουργική αντιμετώπιση η οποία πρέπει να προγραμματιστεί για την ηλικία του τέλους της εφηβείας. Σε άτομα που εμφανίζουν γυναικομαστία κατά την ώριμη ηλικία η μόνη λύση για τη διόρθωση του προβλήματος είναι η χειρουργική, ενώ η αναμονή συνήθως χειροτερεύει το πρόβλημα.
Ο γιατρός μπορεί να σας γράψει εξετάσεις αίματος για να μετρήσετε τα επίπεδα των ορμονών στο αίμα και για γίνει έλεγχος της θυρεοειδικής λειτουργίας, των νεφρών και του ήπατος. Ίσως να παραγγείλει απεικονιστικούς ελέγχους, όπως υπέρηχο και αξονική τομογραφία για να εντοπίσει όγκους και μαστογραφία για να αποκλείσει καρκίνο του μαστού. Ο γιατρός θα εξετάσει επίσης τους όρχεις σας για το μέγεθος και την παρουσία όγκου.
Θεραπεία
Το αν χρειάζεστε θεραπεία για τη γυναικομαστία εξαρτάται από την ηλικία σας και από το τι αποκομίζει ο γιατρός από το ιατρικό σας ιστορικό και την εξέταση. Στους έφηβους η διόγκωση των μαστών συνήθως παρέρχεται μόνη της σε 2 ή 3 χρόνια και δε χρειάζεται θεραπεία.
Συνήθως στα αγόρια με γυναικομαστία που είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα συνιστάται η απώλεια βάρους. Εάν όμως η απώλεια βάρους δε λύσει το πρόβλημα, σημαίνει ότι ο ασθενής έχει πραγματική υπερτροφία του μαζικού αδένα, ή υπερβολικά χαλαρό δέρμα στην περιοχή του μαστού.
Σε άνδρες με έλλειψη τεστοστερόνης μπορεί η ορμονική υποκατάσταση να επιφέρει θεαματικά αποτελέσματα. Μερικές φορές μπορεί να χρειάζεται εγχείρηση για να αφαιρεθεί ο επιπλέον ιστός του μαστού. Αυτό γίνεται μέσα από πολύ μικρές τομές από τις οποίες περνάει ένας πολύ λεπτός σωλήνας που αναρροφά το επιπλέον λίπος της περιοχής. Τα σημάδια που μένουν είναι πολύ μικρά και δυσδιάκριτα. Σε περιπτώσεις μεγάλου βαθμού γυναικομαστίας μπορεί να γίνει επέμβαση μειωτικής μαστού, όπως γίνεται και για την αντιμετώπιση του μεγάλου γυναικείου στήθους. Μετά την επέμβαση, οι ασθενείς πρέπει να φορούν για ένα μήνα ελαστικό μπούστο. Τα στήθη θα είναι πρησμένα, με μώλωπες και αρκετά ευαίσθητα για λίγες μέρες αλλά ο πόνος δεν είναι έντονος και μπορεί εύκολα να αντιμετωπιστεί με αναλγητικά.
Από τις πιθανές επιπλοκές η συχνότερη είναι το αιμάτωμα που συμβαίνει συνήθως τις πρώτες ώρες μετά την επέμβαση και πρέπει ο ασθενής να επιστρέψει στο χειρουργείο για να αντιμετωπιστεί. Άλλη πιθανή επιπλοκή είναι η φλεγμονή που εάν συμβεί θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με αντιβιοτικό.
Η λιπομαστία, δηλαδή η τοπική συσσώρευση λίπους, μπορεί να διορθωθεί με λιποαναρρόφηση.
