Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο το σώμα αισθάνεται τον πόνο μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση του λόγου που συχνά αντιμετωπίζεται δύσκολα ο χρόνιος πόνος.
Οι δύο βασικές κατηγορίες πόνου είναι ο οξύς και ο χρόνιος. Ο οξύς πόνος είναι συνήθως βραχυπρόθεσμος και χρήσιμος, γιατί ειδοποιεί για σωματικά προβλήματα που χρειάζονται αντιμετώπιση. Ο χρόνιος πόνος είναι μακροπρόθεσμος πόνος και αντί να είναι ωφέλιμος είναι συχνά εξουθενωτικός. Τα φάρμακα είναι ο πιο συνηθισμένος τρόπος αντιμετώπισης του πόνου και κυμαίνονται από την ασπιρίνη μέχρι τα ναρκωτικά.
Ο πόνος είναι συνήθως αποτέλεσμα μιας σειράς ηλεκτρικών και χημικών ανταλλαγών που περιλαμβάνουν τρία βασικά συστατικά: τα περιφερικά νεύρα, το νωτιαίο μυελό και τον εγκέφαλο.
Περιφερικά νεύρα
Τα περιφερικά νεύρα είναι ένα δίκτυο νευρικών ινών που διακλαδίζονται σε ολόκληρο το σώμα, μέχρι και στις άκρες των δακτύλων στα χέρια και στα πόδια. Σε μερικές από αυτές τις αισθητήριες ίνες βρίσκονται συνδεδεμένες ειδικές νευρικές απολήξεις που εντοπίζουν δυσάρεστες διεγέρσεις, όπως ένα κόψιμο, ένα κάψιμο ή μια επώδυνη πίεση. Αυτές οι νευρικές απολήξεις ονομάζονται υποδοχείς των ερεθισμάτων του πόνου (υποδοχείς άλγους). Διαθέτετε εκατομμύρια υποδοχέων άλγους στο δέρμα, στα οστά, στις αρθρώσεις, στους μυς και στις προστατευτικές μεμβράνες γύρω από τα εσωτερικά όργανα. Δεν μπορείτε να αισθανθείτε τον πόνο στα ίδια τα εσωτερικά όργανα. Οι υποδοχείς άλγους είναι συγκεντρωμένοι σε σημεία που είναι ευάλωτα σε τραυματισμούς, όπως στα δάχτυλα των χεριών και των ποδιών. Αυτός είναι ο λόγος που ένα σχίσιμο στο δάχτυλο πονάει περισσότερο από ένα σχίσιμο στο μηρό ή στον ώμο.
Μπορεί να υπάρχουν μέχρι και 200 υποδοχείς άλγους σε μόλις ένα τετραγωνικό εκατοστό δέρματος. Οι μύες που προστατεύονται κάτω από το δέρμα έχουν λιγότερες νευρικές απολήξεις. Επίσης, οι μεμβράνες των οργάνων που προστατεύονται από το δέρμα, τους μυς και τα οστά διαθέτουν ακόμα λιγότερες.
Κάποιοι υποδοχείς άλγους αντιλαμβάνονται τα απότομα χτυπήματα, άλλοι τη θερμότητα. Ένα είδος αντιλαμβάνεται την πίεση, τη θερμοκρασία και τις χημικές αλλαγές. Οι υποδοχείς άλγους μπορούν επίσης να εντοπίσουν τη φλεγμονή που προκαλείται από τραυματισμό, νόσο ή μόλυνση.
Όταν οι υποδοχείς άλγους εντοπίζουν έναν επικίνδυνο ερεθισμό, μεταδίδουν μηνύματα πόνου με τη μορφή ηλεκτρικών σημάτων κατά μήκος του περιφερικού αισθητήριου νεύρου προς το νωτιαίο μυελό και τον εγκέφαλο.
Η ταχύτητα με την οποία ταξιδεύουν τα μηνύματα ποικίλλει, ακόμα και αν σχετίζονται με την ίδια διέγερση. Για παράδειγμα, αν χτυπήσετε το δάχτυλο σας με ένα σφυρί, αισθάνεστε αρχικά ένα διαπεραστικό οξύ πόνο και στη συνέχεια, αργότερα, ένα σταθερό αμβλύ πόνο.
Νωτιαίος μυελός
Όταν μηνύματα πόνου φτάνουν στο νωτιαίο μυελό, οδεύουν εκλεκτικά μέσα σε ένα δίκτυο νευρικών συνδέσεων. Ανάλογα με τις περιστάσεις αυτή η προσαρμογή είτε μειώνει είτε αυξάνει τη συχνότητα με την οποία μεταδίδονται αυτά τα σήματα στον εγκέφαλο.
Σε σοβαρό πόνο που σχετίζεται με άμεσο κίνδυνο, όπως όταν αγγίζει κάποιος το αναμμένο μάτι της κουζίνας, τα μηνύματα ακολουθούν την ταχεία διαδρομή προς τον εγκέφαλο. Τα νευρικά κύτταρα στο νωτιαίο μυελό ανταποκρίνονται επίσης σε αυτές τις επείγουσες προειδοποιήσεις πυροδοτώντας τη δράση άλλων μερών του νευρικού συστήματος, όπως των κινητικών νεύρων. Τα κινητικά νεύρα μπορούν να στείλουν σήμα στους μυς να συσταλθούν και να τραβήξουν το χέρι μακριά από το μάτι. Τα πιο αδύναμα σήματα πόνου, όπως από μια γρατσουνιά, μπορεί ακόμα και να μη φτάσουν στον εγκέφαλο.
Μέσα στο νωτιαίο μυελό τα μηνύματα μπορεί να αλλάξουν με άλλους τρόπους. Άλλες αισθήσεις μπορεί να υπερκεράσουν και να μειώσουν τα μηνύματα του πόνου. Αυτό συμβαίνει, όταν κάποιος κάνει μασάζ ή πιέζει την τραυματισμένη περιοχή. Το αποτέλεσμα είναι τα μηνύματα που στέλνονται από τα περιφεριακά νεύρα να υποβαθμίζονται σε χαμηλότερη ένταση.
Αλλαγή μπορεί να συμβεί επίσης, όταν τα νευρικά κύτταρα μέσα στο νωτιαίο μυελό απελευθερώνουν χημικές ουσίες που ενισχύουν ή μειώνουν τα μηνύματα. Αυτό επηρεάζει την ταχύτητα με την οποία ταξιδεύουν αυτά τα μηνύματα προς τον εγκέφαλο σας.
Εγκέφαλος
Όταν τα μηνύματα του πόνου φτάνουν στον εγκέφαλο, εισέρχονται στο θάλαμο, ένα σταθμό διαχωρισμού και επιλογών που βρίσκεται βαθιά μέσα στον εγκέφαλο. Ο θάλαμος τα προωθεί ταχύτατα στο μέρος του εγκεφάλου που σκέφτεται και ονομάζεται εγκεφαλικός φλοιός και ταυτόχρονα στο κέντρο των επιθυμιών.
Το κέντρο των επιθυμιών παράγει τα συναισθήματα που συχνά συνοδεύουν τον πόνο, όπως αγωνία, φόβο και απογοήτευση. Σε αυτό ακριβώς το σημείο είναι που αρχίζετε να αισθάνεστε τον πόνο.
Ο εγκεφαλικός φλοιός αντιδρά στα μηνύματα του πόνου εντοπίζοντας την πηγή του τραυματισμού, εκτιμάει τη βλάβη και αποφασίζει για τις ενέργειες που θα εκτελέσει, όπως να σας διατάξει να μειώσετε την πίεση στο πόδι σας, αν το έχετε στραμπουλίξει.
Ο εγκεφαλικός φλοιός μεταδίδει και άλλα σημαντικά μηνύματα. Για παράδειγμα, αν κόψετε το δάχτυλο σας, ο εγκεφαλικός φλοιός στέλνει σήμα στο αυτόνομο νευρικό σύστημα, το σύστημα που ελέγχει τη ροή του αίματος, να στείλει επιπλέον αίμα και θρεπτικά συστατικά στο σημείο, για να βοηθήσει στην επιδιόρθωση της βλάβης. Επίσης, πυροδοτεί την απελευθέρωση χημικών ουσιών που καταπραΰνουν τον πόνο και στέλνει μηνύματα διακοπής του πόνου στο νωτιαίο μυελό.
Αντίδραση στον πόνο
Όταν τα μηνύματα πόνου φτάνουν στον εγκέφαλο, δύο συστατικά καθορίζουν την αντίδραση στον πόνο: η σωματική αίσθηση και ο προσωπικός σας χαρακτήρας.
Σωματική αίσθηση. Ο πόνος εμφανίζεται με πολλές μορφές: οξύς, σαν σουβλιά, σε κύματα, καυστικός, σαν τρύπημα, σαν τσούξιμο, επίμονος, βουβός και βύθιος. Ο οξύς πόνος και οι σουβλιές προκαλούν συνήθως μεγαλύτερη ενόχληση από το βουβό ή το βύθιο πόνο. Είναι επίσης πιθανότερο να σας φοβίσουν ή να σας γεμίσουν αγωνία.
Ο πόνος ποικίλλει επίσης από ήπιος μέχρι έντονος. Ο έντονος πόνος αποσπά πιο γρήγορα την προσοχή σας και προκαλεί σε γενικές γραμμές μεγαλύτερη σωματική και συναισθηματική αντίδραση σε σχέση με τον ήπιο πόνο. Ο έντονος πόνος μπορεί να σας καθηλώσει κάνοντας δύσκολο ή αδύνατο το να σταθείτε όρθιος ή να καθίσετε.
Η θέση του πόνου μπορεί επίσης να επηρεάσει την αντίδραση σε αυτόν. Ένας πονοκέφαλος που σας εμποδίζει να δουλέψετε ή να συγκεντρωθείτε μπορεί να είναι πιο ενοχλητικός και γι’ αυτό να προκαλεί μεγαλύτερη αντίδραση από έναν αρθριτικό πόνο στο γόνατο ή ένα κόψιμο στο δάκτυλο.
Προσωπικός χαρακτήρας. Η συναισθηματική και ψυχολογική σας κατάσταση, οι αναμνήσεις από παλιές επίπονες εμπειρίες, η ανατροφή και η στάση ζωής επηρεάζουν τον τρόπο που μεταφράζονται τα μηνύματα του πόνου και την ικανότητα της ανοχής σας σε αυτόν. Για παράδειγμα, μια ήπια αίσθηση που μόλις μπορεί να εκληφθεί ως πόνος, όπως από ένα εργαλείο του οδοντίατρου, μπορεί να παράγει μεγαλοποιημένο πόνο για κάποιον που δεν έχει ξαναπάει στη ζωή του σε οδοντίατρο, αλλά έχει ακούσει ιστορίες τρόμου για τη συγκεκριμένη εμπειρία.
Όμως τα αισθήματα μπορούν να δουλέψουν επίσης και προς όφελος σας μειώνοντας ακόμα και τα μηνύματα πόνου. Αυτό φάνηκε σε μια έρευνα πόνου που συνέκρινε βετεράνους τραυματίες πολέμου με άντρες από το γενικό πληθυσμό. Οι άντρες και στις δύο ομάδες υποβλήθηκαν στην ίδια εγχείρηση. Οι βετεράνοι του πολέμου, ωστόσο, χρειάστηκαν λιγότερα παυσίπονα σε σχέση με τους υπολοίπους, επειδή πίστευαν ότι ο πόνος από την εγχείρηση ήταν μικρός σε σχέση με αυτόν που είχαν αντιμετωπίσει στη μάχη.
Οι αθλητές επίσης καταφέρνουν να αντέξουν πόνους που θα καθήλωναν άλλους. Επιπλέον, αν κάποιος έχει μεγαλώσει σε μια οικογένεια ή κοινωνία που διδάσκει την αντοχή και την απαξίωση του πόνου, μπορεί να εμφανίζει λιγότερες ενοχλήσεις από άτομα που επικεντρώνονται στον πόνο τους και παραπονιούνται πιο εύκολα.
Οξύς πόνος
Πιθανότατα γνωρίζετε για τον οξύ πόνο από προσωπική εμπειρία. Ο οξύς πόνος προκαλείται από βλάβες στους ιστούς. Είναι το είδος του πόνου που συνοδεύει συνήθως έναν τραυματισμό ή μια εγχείρηση. Όταν έχετε οξύ πόνο, συνήθως γνωρίζετε ακριβώς τη θέση από την οποία προέρχεται.
Ο πόνος μπορεί να είναι ήπιος και να διαρκεί για μία μόνο στιγμή, όπως από ένα τσίμπημα. Ή μπορεί να είναι σοβαρός και να διαρκεί εβδομάδες ή μήνες, όπως από ένα κάψιμο, μια θλάση ή ένα κάταγμα οστού. Παραδείγματα οξέος πόνου είναι ο πονόδοντος από τερηδόνα, η φλεγμονή στον αγκώνα από μια γρατσουνιά και ο πονόλαιμος από την αφαίρεση των αμυγδαλών.
Σε κάποιους οξείς πόνους, ωστόσο, μπορεί να είναι πιο δύσκολο να εντοπιστεί η αιτία τους. Για παράδειγμα, το αριστερό χέρι μπορεί να πονάει κατά τη διάρκεια καρδιακής προσβολής ή μπορεί να εκδηλωθεί γενικευμένος κοιλιακός πόνος στην περίπτωση μιας οξείας σκωληκοειδίτιδας.
Όταν έχετε οξύ πόνο, οι γιατροί είναι σε θέση συνήθως να εντοπίσουν το πρόβλημα και να το αντιμετωπίσουν. Ο στόχος της θεραπείας είναι η βραχυπρόθεσμη διαχείριση του πόνου μέχρι την ίαση, μέχρι να γίνει το σφράγισμα, να επουλωθεί ξανά το δέρμα ή η τομή.
Χρόνιος πόνος
Ο πόνος που παραμένει ακόμα και μετά την ίαση του τραυματισμού και μοιάζει να μην επηρεάζεται από το πέρασμα του χρόνου είναι χρόνιος πόνος. Ο χρόνιος πόνος μπορεί επίσης να είναι αποτέλεσμα ενός προοδευτικού τραυματισμού που δε θεραπεύεται, όπως είναι η αρθρίτιδα και κάποιοι καρκίνοι. Αυτό αποτυπώνεται και στην ονομασία του, χρόνιος.
Όπως και ο οξύς, ο χρόνιος πόνος μπορεί να κυμαίνεται σε όλες τις βαθμίδες και εντάσεις των αισθήσεων. Μπορεί να είναι βουβός ή οξύς και μπορεί να προκαλεί τσούξιμο, τράνταγμα ή κάψιμο. Ο πόνος μπορεί να παραμένει σταθερός ή μπορεί να έρχεται και να φεύγει, όπως ένας πονοκέφαλος που εκδηλώνεται χωρίς καμία προειδοποίηση.
Μερικές φορές η αιτία του χρόνιου πόνου δεν μπορεί να εντοπιστεί. Μπορεί να μην υπάρχει κάποια ένδειξη νόσου ή βλάβης στους ιστούς του σώματος που να μπορεί ο γιατρός να συνδέσει με τον πόνο. Κάποιες άλλες φορές οι γιατροί μπορούν να εντοπίσουν το αίτιο.
Συχνά ο χρόνιος πόνος είναι αποτέλεσμα ενός εκ των τριών ευρέων τύπων τραυματισμών:
Τραυματισμός στις αρθρώσεις και στα οστά. Χρόνιες παθήσεις, όπως η οστεοαρθρίτιδα, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η εκφυλιστική δισκοπάθεια και η σπονδυλική στένωση αποτελούν συνηθισμένα αίτια χρόνιου πόνου των οστών και των αρθρώσεων. Η οστεοπόρωση, μια συνηθισμένη χρόνια νόσος των οστών σε γυναίκες άνω των 45 ετών, προκαλεί πορώδη και αδύναμα οστά. Μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο κίνδυνο καταγμάτων που μπορεί να είναι επώδυνα, ιδιαίτερα τα σπονδυλικά κατάγματα από συμπίεση.
Τραυματισμός ιστού. Ο τραυματισμός στους τένοντες ή στους μυς είναι άλλη μία συνηθισμένη αιτία χρόνιου πόνου. Παθήσεις όπως η τενοντίτιδα και η ινομυαλγία μπορούν να προκαλέσουν επίμονο πόνο.
Τραυματισμός νεύρου. Κάποιες φορές ο χρόνιος πόνος μπορεί να προέρχεται από ατύχημα, μόλυνση ή εγχείρηση που τραυμάτισε ένα περιφερικό ή νωτιαίο νεύρο. Το τραυματισμένο νεύρο συνεχίζει να προκαλεί πόνο, ακόμα και αφού έχει φαινομενικά θεραπευτεί. Αυτό το είδος του νευρικού πόνου ονομάζεται νευροπαθητικός. Ο νευροπαθητικός πόνος μπορεί επίσης να προέρχεται από νόσους που τραυματίζουν τα νεύρα, όπως είναι ο διαβήτης και ο έρπης ζωστήρας.
Όταν τραυματιστεί, το νεύρο μπορεί να στέλνει αδικαιολόγητα μηνύματα πόνου. Για παράδειγμα, τα αυξημένα επίπεδα ζαχάρου λόγω διαβήτη μπορεί να τραυματίσουν τα μικρά νεύρα στα χέρια και στα πόδια και να προκαλέσουν ένα αίσθημα καυστικού άλγους στα δάχτυλα των χεριών και των ποδιών.
Πολλοί από τους λόγους που τα τραυματισμένα νεύρα λειτουργούν λανθασμένα και στέλνουν λάθος μηνύματα παραμένουν άγνωστοι. Ωστόσο, όταν ένα νευρικό κύτταρο τραυματίζεται, οι άκρες του ιστού που απομένει μπορεί να αναπτύξουν ένα κουβάρι ανοργάνωτων νευρικών ινών (νεύρωμα). Αυτή η μάζα νευρικού ιστού μπορεί να ξεκινήσει να στέλνει προειδοποιήσεις τραυματισμών που δεν υπάρχουν. Τα τραυματισμένα νεύρα μπορεί να είναι στην πραγματικότητα πιο ευαίσθητα σε εξωτερικά ερεθίσματα ή μπορεί να στέλνουν σήματα αυθόρμητα χωρίς την παρουσία επώδυνων ερεθισμάτων.
Η αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου. Ο οξύς πόνος τείνει να είναι πιο εύκολος στην αντιμετώπιση του από το χρόνιο πόνο. Συχνά αντιδρά καλά στα φάρμακα και με τον καιρό, συνήθως σε μερικές ημέρες μέχρι μερικές εβδομάδες, αρχίζει να υποχωρεί.
Ο χρόνιος πόνος μπορεί να αντιμετωπίζεται δύσκολα. Για κάποια είδη χρόνιου πόνου τα φάρμακα ή οι ενέσεις είναι ωφέλιμα. Όμως αυτά τα μέτρα δεν είναι πάντα αποτελεσματικά ή τα αποτελέσματα τους έχουν μικρή διάρκεια. Σπανίως η εγχείρηση μπορεί να θεραπεύσει ή να μειώσει τον πόνο.
Όταν ο πόνος δεν μπορεί να ελεγχθεί, η θεραπεία επικεντρώνεται συνήθως σε τρόπους συμβίωσης με τον πόνο, μείωσης της έντασης και των επιδράσεων του στην καθημερινή ζωή. Η εκπαίδευση αντιμετώπισης του χρόνιου πόνου έχει να κάνει πολύ με τη στάση και τον τρόπο ζωής. Τα άτομα που μπορούν να προσεγγίσουν την κατάσταση τους με θετική ενέργεια και με προθυμία να αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους, για να προλάβουν ή να μειώσουν τις πυροδοτήσεις του πόνου, είναι συνήθως οι πιο επιτυχημένοι στην αντιμετώπιση του.
