Οι αντιοξειδωτικές βιταμίνες ήταν κάποτε η μεγάλη ελπίδα κατά της γήρανσης και των χρόνιων ασθενειών αλλά ορισμένες μελέτες που δημοσιεύθηκαν τα τελευταία χρόνια τονίζουν τη θετική πλευρά της ύπαρξης των ελεύθερων ριζών.
Οι ελεύθερες ρίζες (free radicals) είναι άτομα ή μόρια με ένα αζευγάρωτο ηλεκτρόνιο στην εξωτερική τους στοιβάδα. Αυτό τις κινητοποιεί να αρπάξουν το ηλεκτρόνιο που τους λείπει από οποιοδήποτε άλλο μόριο μπορούν. Η “κλοπή” ηλεκτρονίων ονομάζεται οξείδωση και μέχρι σήμερα έχει διαπιστωθεί ότι μπορεί να επιφέρει σοβαρές βλάβες στην υγεία.
Για παράδειγμα, οι ελεύθερες ρίζες καταστρέφουν τα λιπίδια των κυτταρικών μεμβρανών ανοίγοντας έτσι το δρόμο για την καταστροφή των κυττάρων. Επίσης μπορούν να αλλοιώσουν το μόριο του DNA προκαλώντας καρκίνο. Είναι γνωστό όμως ότι οι ελεύθερες ρίζες έχουν και θετικό ρόλο, για παράδειγμα τις χρησιμοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα για να σκοτώνει τα μικρόβια που εισέρχονται στο σώμα.
Μέχρι πρόσφατα πιστευόταν ότι όσο λιγότερες ελεύθερες ρίζες αναπτύσσονται στο σώμα, τόσο καλύτερα. Κανείς όμως δεν ξέρει στην πραγματικότητα πιο είναι το άριστο επίπεδο του οξειδωτικού στρες.
Πριν ένα περίπου χρόνο, ο 85άχρονος νομπελίστας Τζέιμς Γουάτσον που μαζί με τον Φράνσις Κρικ ανακάλυψαν τη διπλή έλικα του DNA, διατύπωσε την άποψη ότι τα πολλά αντιοξειδωτικά συμπληρώματα μπορεί να βλάπτουν την υγεία. Ισχυρίστηκε μάλιστα ότι η αιτία του διαβήτη τύπου 2 μπορεί να είναι οι λίγες ελεύθερες ρίζες.
Ελεύθερες ρίζες και απόπτωση κυττάρων
Τώρα, μια καναδική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Cell εξηγεί ότι οι ελεύθερες ρίζες μπορεί να προστατεύουν από τον καρκίνο.
Ερευνητές του Πανεπιστημίου McGill πειραματίστηκαν με το νηματώδες σκουλήκι C.elegans, ένα πρότυπο ζωικό μοντέλο για τη μελέτη της γήρανσης. Το συμπέρασμά τους είναι ότι οι ελεύθερες ρίζες μπορούν παρατείνουν τη ζωή μεσολαβώντας στον μηχανισμό αυτοκαταστροφής των κυττάρων.
Ο προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος, γνωστός ως απόπτωση, ενεργοποιείται σε διάφορες καταστάσεις.Τα κύτταρα αυτοκτονούν όταν κινδυνεύουν να εξελιχθούν σε καρκινικά, όταν ενδέχεται να προκαλέσουν αυτοάνοσο νόσημα ή όταν έχουν μολυνθεί από ιούς.
Οι ερευνητές του McGill διαπίστωσαν ότι ο μηχανισμός της απόπτωσης, όταν ενεργοποιηθεί κατάλληλα από τις ελεύθερες ρίζες, αυξάνει την αντοχή του κυττάρου και παρατείνει τη ζωή του. Τα σκουλήκια C.elegans έζησαν περισσότερο όταν οι ερευνητές αύξησαν τεχνητά τα επίπεδα των ελευθέρων ριζών.
«Πιστεύεται ότι οι ελεύθερες ρίζες είναι επιβλαβείς και προκαλούν γήρανση αλλά η θεωρία αυτή φαίνεται πως είναι λάθος», υποστηρίζει ο Ζίγκφριντ Χέκιμι, επικεφαλής της μελέτης. «Ανατρέψαμε αυτή τη θεωρία δείχνοντας ότι η παραγωγή ελεύθερων ριζών αυξάνεται στην πορεία της γήρανσης επειδή οι ελεύθερες ρίζες στην πραγματικότητα καταπολεμούν τη γήρανση».
Θα πρέπει πάντως να τονιστεί ότι ο ρόλος των ελεύθερων ριζών στην υγεία είναι ένα περίπλοκο θέμα. Είναι αποδεδειγμένο ότι οι πολλές ελεύθερες ρίζες κάνουν κακό στο σώμα σε μια σειρά περιπτώσεων. Για παράδειγμα, είναι υπεύθυνες για αρκετές από τις βλάβες που προκαλεί το κάπνισμα. Όμως μέχρι σήμερα είχε υποβαθμιστεί το γεγονός ότι οι ελεύθερες ρίζες είναι συγχρόνως σημαντικές για την υγεία, βοηθώντας το ανοσοποιητικό σύστημα να καταπολεμά τις λοιμώξεις και προκαλώντας τον θάνατο των καρκινικών κυττάρων (απόπτωση). Πρόκειται για μια λεπτή ισορροπία. Φαίνεται πως τόσο οι πολλές όσο και οι λίγες ελεύθερες ρίζες, δημιουργούν προβλήματα.
Το πρόβλημα με τις αντιοξειδωτικές βιταμίνες φαίνεται πως είναι η μεγάλη δοσολογία. Με τις υψηλές δόσεις διαταράσσεται η ισορροπία. Είναι γνωστό άλλωστε ότι σε ορισμένες μελέτες κατά τις οποίες δόθηκαν αντιοξειδωτικά συμπληρώματα (π.χ. βήτα-καροτίνη) παρατηρήθηκε αύξηση των περιπτώσεων καρκίνου αντί για μείωσή τους.
