Το εγκεφαλικό επεισόδιο είναι η κοινή ονομασία για αρκετές διαταραχές που συμβαίνουν εντός δευτερολέπτων ή λεπτών μετά τη διαταραχή της αιματικής παροχής προς τον εγκέφαλο.
Όταν παρακωλύεται η αιματική ροή προς τον εγκέφαλο, τα νευρικά κύτταρα στερούνται το οξυγόνο και τα θρεπτικά συστατικά με αποτέλεσμα τη διαταραχή ή τη μόνιμη καταστροφή της λειτουργίας των εγκεφαλικών κυττάρων. Ο εγκεφαλικός ιστός μπορεί να νεκρωθεί.
Απαιτείται άμεση ιατρική βοήθεια και όπως συμβαίνει με την καρδιακή προσβολή (έμφραγμα) κάθε λεπτό μετρά. Όσο περισσότερο παραμένει ένα εγκεφαλικό επεισόδιο αθεράπευτο, τόσο μεγαλύτερη είναι η βλάβη. Η επιτυχία της θεραπείας εξαρτάται εν μέρει από το πόσο νωρίς παρέχεται.
Το εγκεφαλικό επεισόδιο είναι η τρίτη κατά σειρά αιτία θανάτου στις βιομηχανοποιημένες χώρες. Περίπου 750.000 Αμερικανοί παθαίνουν εγκεφαλικό επεισόδιο κάθε χρόνο. Το ένα τέταρτο από αυτούς πεθαίνουν και μισοί από τους επιζώντες έχουν χρόνιες αναπηρίες. Το εγκεφαλικό επεισόδιο είναι πιθανότερο να συμβεί, όσο μεγαλώνετε, και ο κίνδυνος διπλασιάζεται για κάθε δεκαετία μετά την ηλικία των 35. Το 5% του πληθυσμού ηλικίας πάνω από 65 ετών είχε ένα εγκεφαλικό επεισόδιο.
Συμπτώματα
Τα προειδοποιητικά σημεία μπορεί να είναι προσωρινά και διαρκούν από λίγα λεπτά μέχρι 24 ώρες, όπως ένα παροδικό ισχαιμικό επεισόδιο. Ακόμη και τα συμπτώματα που διαρκούν μόνο για λίγο μπορεί να είναι ενδεικτικά ενός επικείμενου εγκεφαλικού επεισοδίου. Είναι σημαντικό να τα λάβετε σοβαρά υπόψη.
Τα συμπτώματα μπορεί να εξελίσσονται ή να διακυμαίνονται κατά τη διάρκεια της πρώτης ή και της δεύτερης ημέρας. Αυτό καλείται εγκεφαλικό επεισόδιο σε εξέλιξη. Όταν δεν παρατηρείται περαιτέρω επιδείνωση, η κατάσταση θεωρείται ένα ολοκληρωμένο εγκεφαλικό επεισόδιο.
Το μόνο προειδοποιητικό σημείο που υπονοεί πως μπορεί να είστε επιρρεπής σε ένα εγκεφαλικό επεισόδιο είναι ένα παροδικό ισχαιμικό επεισόδιο το οποίο αποτελεί μία προσωρινή διαταραχή που διαρκεί συνήθως λιγότερο από μία ώρα και δεν αφήνει μόνιμες σωματικές ή γνωσιακές βλάβες.
Σημεία και συμπτώματα
- Ξαφνική εμφάνιση αδυναμίας ή μουδιάσματος στο πρόσωπο, στο χέρι ή στο πόδι, συχνά στη μία πλευρά του σώματος.
- Ξαφνική έλλειψη συντονισμού των άκρων.
- Ξαφνική απώλεια όρασης ή διπλωπία.
- Ξαφνική δυσκολία στην ομιλία ή στην κατανόηση των άλλων.
- Ξαφνική σοβαρή ζάλη, αστάθεια ή δυσκολία στη βάδιση.
- Ξαφνική έντονη κεφαλαλγία.
Τύποι εγκεφαλικών
Τα εγκεφαλικά επεισόδια χαρακτηρίζονται από την τοποθεσία τους και τον τύπο της διαταραχής. Οι δύο βασικοί τύποι είναι το ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο και το αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο.
Ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο. Η πιο συχνή διαταραχή της αιματικής ροής είναι η ανεπαρκής παροχή αίματος μέσω μιας αρτηρίας (ισχαιμία). Όταν συμβαίνει αυτό, ο νευρικός ιστός που αιματώνεται από αυτή την αρτηρία χάνει ραγδαία την ικανότητα του να λειτουργεί και μπορεί να νεκρωθεί. Ο νεκρός ιστός καλείται έμφρακτο.
Πολλοί παράγοντες που συμβάλλουν στον κίνδυνο για ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο είναι αθροιστικοί. Ίσως γι’ αυτόν το λόγο η πλειονότητα των εγκεφαλικών επεισοδίων συμβαίνει σε ανθρώπους ηλικίας άνω των 65 ετών.
Η αθηροσκλήρυνση είναι μία κατάσταση που συχνά οδηγεί σε ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο. Οι λιπώδεις εναποθέσεις (πλάκες) που περιέχουν χοληστερίνη σταδιακά συσσωρεύονται στο έσω μέρος του τοιχώματος της αρτηρίας σας. Η συσσώρευση στενεύει, σκληραίνει και καθιστά ανώμαλη την έσω επιφάνεια των αρτηριών σας. Ένα πήγμα αίματος (θρόμβος) μπορεί να αναπτυχθεί στη συνέχεια και να παρεμποδίσει τη ροή του αίματος. Ο τύπος αυτός του ισχαιμικού εγκεφαλικού επεισοδίου καλείται εγκεφαλική θρόμβωση.
Αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο. Το αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο συμβαίνει, όταν μία αρτηρία στον εγκέφαλο αιμορραγήσει ή ραγεί. Η αιμορραγία από μία αρτηρία μέσα στον εγκέφαλο, που προκαλεί συμπίεση, εκτόπιση και νέκρωση του νευρικού ιστού, καλείται ενδοεγκεφαλική αιμορραγία. Η αρχική εκδήλωση μίας ενδοεγκεφαλικής αιμορραγίας είναι συχνά πιο σοβαρή από αυτή ενός ισχαιμικού εγκεφαλικού επεισοδίου. Οι μακροπρόθεσμες επιδράσεις, ωστόσο, είναι παρόμοιες και στις δύο περιπτώσεις.
Υπαραχνοειδής αιμορραγία. Ένας άλλος τύπος αιμορραγικού εγκεφαλικού επεισοδίου που ευθύνεται για το 5-10% όλων των εγκεφαλικών επεισοδίων είναι η υπαραχνοειδής αιμορραγία.
Αυτή συμβαίνει, όταν υπάρχει αιμορραγία στο διάστημα ανάμεσα στην επιφάνεια του εγκεφάλου και του κρανίου. Η αυτόματη υπαραχνοειδής αιμορραγία συμβαίνει πιο συχνά μετά από τη ρήξη ενός ανευρύσματος, μίας διόγκωσης σαν μπαλόνι, που αναπτύσσεται στο τοίχωμα μιας αρτηρίας του εγκεφάλου.
Η υπαραχνοειδής αιμορραγία εκδηλώνεται συχνά με ξαφνική και πολύ έντονη κεφαλαλγία που είναι πιο έντονη από οποιαδήποτε έχετε νιώσει ποτέ. Περίπου οι μισές από όλες τις περιπτώσεις είναι μοιραίες και πολύ άνθρωποι που επιβιώνουν μένουν μόνιμα παράλυτοι. Η αιμορραγία από ένα ανεύρυσμα μπορεί επίσης να προκαλέσει ενδοεγκεφαλική αιμορραγία.
Λιγότερο συχνά μπορεί η αιμορραγία να συμβεί ως αποτέλεσμα ρήξης μίας αρτηριοφλεβικής δυσπλασίας. Αυτή η συγγενώς σχηματισμένη μάζα από αιμοφόρα αγγεία με λεπτό τοίχωμα μπορεί να προκαλεί κεφαλαλγίες, σπασμούς και, όταν ραγεί, ενδοεγκεφαλική ή υπαραχνοειδή αιμορραγία.
Η σοβαρή κεφαλαλγία που ακολουθείται από άλλα σημεία και συμπτώματα είναι πιο ενδεικτική ενός αιμορραγικού εγκεφαλικού επεισοδίου από ό,τι ενός ισχαιμικού εγκεφαλικού επεισοδίου. Πολλές εγκεφαλικές αιμορραγίες οφείλονται στη μακροχρόνια επίδραση της αρτηριακής υπέρτασης. Η αρτηριακή υπέρταση που δεν ελέγχεται μπορεί να καταστήσει τις μικρές αρτηρίες μέσα στον εγκέφαλο επιρρεπείς για ρήξη.
Διάγνωση
Η διάγνωση ενός εγκεφαλικού επεισοδίου δεν εξαρτάται από κάποιο μοναδικό σύμπτωμα αλλά από ραγδαία εξέλιξη των συμπτωμάτων. Η παρουσία συγκεκριμένων συμπτωμάτων που αντιστοιχούν σε περιοχές που αιματώνονται από συγκεκριμένες αρτηρίες μέσα στον εγκέφαλο αποτελεί επιπλέον ένδειξη ενός εγκεφαλικού επεισοδίου.
Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και σε ένα ολοκληρωμένο εγκεφαλικό επεισόδιο η άμεση φροντίδα μπορεί να ελαττώσει την έκταση της βλάβης. Θα πρέπει να αποκλειστούν άλλες πιθανές αιτίες των σημείων και συμπτωμάτων σας, όπως ο όγκος. Μία ή παραπάνω από τις ακόλουθες διαγνωστικές εξετάσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την εκτίμηση των αιμοφόρων αγγείων: υπερηχογράφημα των καρωτίδων, αξονική τομογραφία (CT), μαγνητική τομογραφία (MRI) και μαγνητική αγγειογραφία (MRA).
Πόσο σοβαρό είναι το εγκεφαλικό επεισόδιο; Το εγκεφαλικό επεισόδιο είναι δυνητικά μία πολύ σοβαρή ασθένεια, που απαιτεί άμεση ιατρική παρακολούθηση. Μετά από οποιοδήποτε εγκεφαλικό επεισόδιο μπορεί να παραμείνει μία περιοχή νεκρωμένου εγκεφαλικού ιστού (εγκεφαλικό έμφρακτο). Τα υποτροπιάζοντα εγκεφαλικά επεισόδια μπορεί να οδηγήσουν σε μακροπρόθεσμη (χρόνια) βλάβη του εγκεφάλου που καλείται αγγειακή άνοια.
Το εγκεφαλικό επεισόδιο προκύπτει συνηθέστερα από χρόνιες καταστάσεις, όπως η αρτηριακή υπέρταση, η αθηροσκλήρυνση και η στεφανιαία νόσος. Αν έχετε μία ή παραπάνω από αυτές τις χρόνιες διαταραχές, πρέπει να παρακολουθείστε από γιατρό τακτικά.
Θεραπεία
Η εντατική φροντίδα ενός ατόμου με κώμα από εγκεφαλικό επεισόδιο γίνεται με εξοπλισμό υποστήριξης για παροχή οξυγόνου, θρεπτικών συστατικών και φαρμάκων, και με καθετηριασμό για τη λειτουργία της ουροδόχου κύστεως. Η ικανότητα κατάποσης μπορεί να χαθεί. Μπορεί να επανέλθει μέσα σε 1 με 2 εβδομάδες ή μπορεί να μην επανέλθει ποτέ. Στο διάστημα αυτό το νερό και η τροφή παρέχονται ενδοφλεβίως ή άμεσα στο στομάχι με μία διαδικασία που καλείται γαστροστομία. Ορισμένα εγκεφαλικά επεισόδια οδηγούν σε πολύ λιγότερη βλάβη και χρήζουν λιγότερης φροντίδας.
Φάρμακα. Σε περίπτωση ισχαιμικού εγκεφαλικού επεισοδίου στόχος της άμεσης θεραπείας είναι η βελτίωση της αιματικής ροής. Αρκετά φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν:
- Ασπιρίνη, διπυριδαμόλη (Aggrenox) και κλοπιδογρέλη (Plavix). Αυτά είναι παραδείγματα των φαρμάκων που έχουν αντιαιμοπεταλιακή δράση. Μειώνουν την τάση του αίματος να πήζει εμποδίζοντας τη συγκόλληση των αιμοπεταλίων, καθώς περνούν από τις στενωμένες αρτηρίες.
- Βαρφαρίνη (Wargarin). Είναι αντιπηκτικό φάρμακο. Βοηθάει επίσης να προληφθούν τα πήγματα αίματος, αλλά χρειάζονται αρκετές ημέρες, για να γίνει πλήρως αποτελεσματικό το φάρμακο αυτό.
- Ηπαρίνη. Το φάρμακο αυτό δρα άμεσα και μπορεί να χορηγηθεί ενδοφλεβίως ή κάτω από το δέρμα, για να μειώσει την πήξη, ενώ αναμένεται να δράσει η βαρφαρίνη.
- Ενεργοποιητής του ιστικού πλασμινογόνου. Η θρομβολυτική θεραπεία που χρησιμοποιεί τον ιστικό ενεργοποιητή του πλασμινογόνου (ΤΡΑ) μπορεί να εμποδίσει ή να ελαχιστοποιήσει τη βλάβη στον εγκέφαλο σας λύοντας ένα πήγμα αίματος και αποκαθιστώντας την αιματική ροή. Παρ’ όλα αυτά, ο τύπος αυτός των φαρμάκων που θρυμματίζουν τα πήγματα ωφελεί μόνο εντός 3 ωρών από την έναρξη του εγκεφαλικού επεισοδίου. Αυξάνει επίσης τον κίνδυνο αιμορραγίας στον εγκέφαλο σας. Πριν τη λήψη ΤΡΑ μπορεί να υποβληθείτε σε αξονική τομογραφία (CT) για την ανίχνευση τυχόν υπάρχουσας αιμορραγίας. Είναι επίσης σημαντικό, πριν λάβετε αυτά τα φάρμακα, να βρίσκεται υπό έλεγχο η αρτηριακή σας πίεση.
Τα αντιπηκτικά φάρμακα είναι δυνητικά επικίνδυνα για άτομα με υψηλή αρτηριακή πίεση ή εκτεταμένη εγκεφαλική βλάβη, διότι αυξάνουν τη πιθανότητα αιμορραγίας. Επομένως, δε χρησιμοποιούνται ως θεραπεία στο αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο.
Η θεραπεία για ένα αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο είναι περίπλοκη. Η θεραπεία περιλαμβάνει τυπικά έλεγχο της πίεσης αίματος, γίνεται με περιορισμό των υγρών και με χορήγηση φαρμάκων για την ελαχιστοποίηση του οιδήματος του εγκεφαλικού ιστού. Τα αναλγητικά μπορεί να συνταγογραφηθούν για την ανακούφιση της κεφαλαλγίας. Αν υπάρχουν ναυτία και έμετος, μπορεί να είναι απαραίτητη η ενδοφλέβια χορήγηση θρεπτικών συστατικών και υγρών για μερικές ημέρες.
Εγχείρηση. Μετά από ένα ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο μπορεί εκτός από τα φάρμακα να χρειάζεστε ενδαρτηρεκτομή καρωτίδας. Η επέμβαση αυτή μπορεί να εφαρμοστεί, αν είχατε προηγουμένως συμπτώματα εγκεφαλικού επεισοδίου και έχετε μία αρτηρία στον τράχηλο (καρωτίδα) που είναι μετρίως ή σοβαρά στενωμένη. Στόχος είναι να καθαριστεί η καρωτίδα από πλάκες, πριν’ ξανασυμβεί ενδεχομένως κάποιο άλλο εγκεφαλικό επεισόδιο. Τυπικά ο χειρουργός κάνει μία τομή, για να ανοίξει την αρτηρία, μετακινεί τις πλάκες και στη συνέχεια κλείνει την αρτηρία.
Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να εφαρμοστεί αγγειοπλαστική αντί για ενδαρτηρεκτομή της καρωτίδας. Στην επέμβαση αυτή ο γιατρός τοποθετεί ένα μικρό λεπτό σωλήνα μέσα στη στενωμένη αρτηρία. Ο σωλήνας περιέχει ένα μπαλόνι που φουσκώνει, για να διαπλατυνθεί η αρτηρία. Ένας μικρός μεταλλικός δικτυωτός σωλήνας (στεντ) μπορεί να τοποθετηθεί στη διαπλατυσμένη αρτηρία, για να την προστατέψει από το να ξαναστενωθεί.
Σε περιπτώσεις υπαραχνοειδούς αιμορραγίας μπορεί να είναι απαραίτητη η διόρθωση ενός εγκεφαλικού ανευρύσματος. Ο χειρουργός μπορεί να σφίξει το ανεύρυσμα στη βάση του χρησιμοποιώντας μία διαδικασία γνωστή ως περιέλιξη. Στην επέμβαση αυτή περνιέται ένας καθετήρας μέσω ενός αιμοφόρου αγγείου στη βουβωνική σας χώρα, για να φτάσει το ανεύρυσμα. Ένας μικρός πλατινένιος δακτύλιος προωθείται μέσω του καθετήρα και τοποθετείται μέσα στο ανεύρυσμα. Ο δακτύλιος γεμίζει το ανεύρυσμα, προκαλεί την πήξη του και το σφραγίζει. Τελικά το πήγμα γίνεται αβλαβής ινώδης ιστός.
Σπανίως στην εγκεφαλική αιμορραγία χρειάζεται εγχείρηση, για να αφαιρεθεί το αίμα που έχει διαρρεύσει στους ιστούς. Αν η αρτηριοφλεβώδης δυσπλασία είναι μικρή και βρίσκεται σε ένα εύκολα προσβάσιμο τμήμα του εγκεφάλου, μπορεί να αφαιρεθεί χειρουργικά, για να εξαλειφθεί ο κίνδυνος ρήξης.
