Ο πόνος στην πτέρνα μπορεί να προκληθεί από μικρές ρήξεις ή από φλεγμονή στο μαλακό μέρος της πτέρνας, στο σημείο που ενώνεται ο τένοντας με το οστό της πτέρνας.
Ο πόνος στη φτέρνα μπορεί να προέρχεται από ένα μπλοκαρισμένο νεύρο ή μία χρόνια πάθηση, όπως η αρθρίτιδα.
Όμως η συνηθέστερη αιτία πόνου στην φτέρνα είναι μία πάθηση που ονομάζεται πελματιαία απονευρωσίτιδα (plantar fasciitis), μία φλεγμονή της ινώδους πελματιαίας περιτονίας (ή πελματιαία απονεύρωσης) στο κάτω μέρος του πέλματος, από το οστό της πτέρνας μέχρι τα δάχτυλα. Η πάθηση αποκαλείται και «άκανθα πτέρνας».
Η πελματιαία περιτονία ή απονεύρωση είναι μια πυκνή ινώδης ταινία συνεκτικού ιστού που μοιάζει με τένοντα και που ξεκινά από την πτέρνα και εκτείνεται δια του άκρου ποδός υποστηρίζοντας την καμπύλη του, προς τα πέντε δάκτυλα. Με άλλα λόγια, στο πέλμα, ανάμεσα στη φτέρνα και τη βάση των δακτύλων απλώνεται μια δέσμη από ίνες συνδετικού ιστού που δημιουργούν μια φυσική σόλα κάτω από το δέρμα. Αυτή είναι η πελματιαία περιτονία ή απονεύρωση.
Ο πόνος μπορεί να προέρχεται από διάταση της πελματιαίας περιτονίας, που προκαλεί φλεγμονή ή ρήξη στον ιστό. Πρόκειται για σύνηθες φαινόμενο στους αθλητές και ιδιαίτερα στους δρομείς. Η πελματιαία απονεύρωση δεν έχει φτιαχτεί για να υποδέχεται άμεσα το βάρος του σώματος. Αν λοιπόν κατά λάθος πατήσουμε κάποιο αντικείμενο με το μέσο της πατούσας πονάμε ενώ εξίσου δυσάρεστο είναι να περπατήσουμε ξυπόλητοι για αρκετή ώρα σε βότσαλα.
Απλές καταστάσεις όπως παρατεταμένη ορθοστασία και κούραση, βάδισμα για ώρα σε ανώμαλο έδαφος, ένα καινούριο ζευγάρι παπούτσια με ακατάλληλη για τα πόδια μας σόλα, μια πορεία χιλιομέτρων ή ακόμα και η αύξηση του βάρους μας μπορούν να ερεθίσουν την πελματιαία απονεύρωση προκαλώντας πόνο. Αιτία του πόνου είναι οι μικροτραυματισμοί στην πελματιαία απονεύρωση που δημιουργούν μια φλεγμονώδη αντίδραση στην περιοχή.
Συμπτώματα
Ο πόνος στη φτέρνα εκδηλώνεται συνήθως σταδιακά, αλλά μπορεί να παρουσιαστεί και ξαφνικά και να είναι έντονος. Τείνει να είναι χειρότερος, όταν σηκώνεστε το πρωί από το κρεβάτι. Αν και μπορούν να προσβληθούν και τα δύο πέλματα, συμβαίνει συνήθως μόνο στο ένα.
- Ο πόνος εντοπίζεται βαθιά, αμέσως μπροστά την φτέρνα και συχνότερα προς την μέσα πλευρά του πέλματος.
- Ο πόνος είναι χειρότερος το πρωί και προς το τέλος μιας κουραστικής μέρας.
- Τα πρώτα βήματα είναι ιδιαίτερα επώδυνα, ενώ ο πόνος υποχωρεί σχετικά με τη βάδιση, όταν το πόδι “ζεσταίνεται”. Είναι επίσης χειρότερος όταν ανεβαίνετε σκαλιά ή στέκεστε στις μύτες των ποδιών.
- Τα ενοχλήματα είναι πιο έντονα όταν κανείς βαδίζει με γυμνά πέλματα σε σχέση με τη βάδιση με υποδήματα.
- Ο πόνος μπορεί να εμφανίζεται και στα δύο πέλματα, κατά κανόνα όμως το ένα πόδι πονάει περισσότερο.
Ο πόνος γενικά υποχωρεί με ασκήσεις, αλλά μπορεί να επανέλθει μετά από παρατεταμένη ορθοστασία ή πολύωρο κάθισμα. Μπορεί να πονάτε, όταν ανεβαίνετε σκάλες ή στέκεστε στις μύτες των δακτύλων.
Η πίεση στο οστό της πτέρνας από αυτή την κατάσταση μπορεί να οδηγήσει στο σχηματισμό εξογκώματος στο οστό. Ωστόσο, το εξόγκωμα δεν είναι συνήθως επώδυνο.
Η πελματιαία απονευρωσίτιδα μπορεί να εκδηλωθεί στον οποιοδήποτε, αλλά τείνει να είναι πιο συνηθισμένη, όσο αυξάνεται η ηλικία, καθώς αρχίζει να υποχωρεί η καμάρα του πέλματος. Το περιττό βάρος, τα παπούτσια που δεν εφαρμόζουν σωστά, η ύπαρξη κάποιας βλάβης στο πέλμα και οι δραστηριότητες που ασκούν επιπλέον πίεση στα πέλματα, όπως είναι το τρέξιμο, αυξάνουν τον κίνδυνο πελματιαίας απονευρωσίτιδας.
Διάγνωση
Ο γιατρός θα ρωτήσει αν ο πόνος είναι μόνιμος ή μόνο όταν στηρίζετε βάρος στη φτέρνα. Η ακτινογραφία μπορεί να αποκλείσει ένα κάταγμα κόπωσης. Ωστόσο, το κάταγμα κόπωσης δεν είναι εμφανές στην ακτινογραφία μέχρι περίπου 6 εβδομάδες μετά τον τραυματισμό. Αν ο γιατρός υποψιάζεται ένα οξύ κάταγμα κόπωσης, μπορεί να ζητήσει μαγνητική τομογραφία ή σπινθηρογράφημα οστών.
Μερικές φορές η ακτινογραφία αποκαλύπτει ένα εξόγκωμα οστού που προεξέχει από το οστό της φτέρνας (άκανθα πτέρνας). Στο παρελθόν θεωρούσαν ότι τα εξογκώματα ήταν υπεύθυνα για τον πόνο και αφαιρούνταν χειρουργικά, όμως οι γιατροί είδαν ότι συνήθως δεν αποτελούν την αιτία του προβλήματος. Η χειρουργική αφαίρεση ενός τέτοιου εξογκώματος στις μέρες μας είναι σπάνια.
Πόσο σοβαρός είναι ο πόνος στην πτέρνα; Στις περισσότερες περιπτώσεις ο πόνος θα βελτιωθεί σταδιακά και θα εξαφανιστεί. Ωστόσο, μπορεί να επανέλθει, ιδιαίτερα αν περπατάτε ξυπόλυτοι ή φοράτε υποδήματα που δεν ταιριάζουν σωστά ή υποδήματα που δε διαθέτουν προστασία στην πτέρνα κατά τη διάρκεια ασκήσεων με βάρη.
Μερικά άτομα βρίσκουν ότι ο μόνος τρόπος να αποφύγουν τις υποτροπές του προβλήματος είναι να τροποποιήσουν τις δραστηριότητες τους, για παράδειγμα, από τρέξιμο ή τένις σε κολύμβηση ή ποδηλασία. Ωστόσο, στους περισσότερους ανθρώπους είναι δυνατή η πλήρης ανάρρωση με την κατάλληλη θεραπεία.
Θεραπεία
Δεν έχει ακόμα βρεθεί μια απλή και γρήγορη θεραπεία για την πελματιαία απονευρωσίτιδα. Η πάθηση συχνά υποχωρεί χωρίς θεραπεία, καθώς ανήκει στις αυτοπεριοριζόμενες παθήσεις. Τα μέτρα προσωπικής φροντίδας μπορεί να βοηθήσουν στη μείωση του πόνου και της φλεγμονής, αλλά η ανάρρωση μπορεί να διαρκέσει 6 μήνες ή και περισσότερο. Αν τα μέτρα προσωπικής φροντίδας δεν είναι αποτελεσματικά, ο γιατρός μπορεί να συστήσει ένα φυσικοθεραπευτή.
Φάρμακα. Για την ανακούφιση από τον πόνο δοκιμάστε παρακεταμόλη (Depon κ.ά.) ή κάποιο μη στεροειδές αντιφλεγμονώδες φάρμακο που δεν απαιτεί ιατρική συνταγή. Αν αυτό δε βοηθήσει, ο γιατρός μπορεί να κάνει μία ένεση στην πτέρνα με ένα στεροειδές αντιφλεγμονώδες φάρμακο, όπως είναι η κορτιζόνη.
Ωστόσο, αυτά τα φάρμακα χρησιμοποιούνται, μόνο αν οι υπόλοιπες λύσεις δεν είναι αποτελεσματικές. Δε συνιστώνται πολλές ενέσεις, γιατί μπορεί να εξασθενίσουν την πελματιαία περιτονία και να συρρικνώσουν το στρώμα λίπους που καλύπτει το οστό της φτέρνας.
Προσωπική φροντίδα. Μπορείτε να λάβετε διάφορα προσωπικά μέτρα για την αντιμετώπιση της πελματιαίας απονευρωσίτιδας. Αυτά είναι:
- Τοποθετήστε πάγο στην πονεμένη φτέρνα για 20 λεπτά μετά από μία δραστηριότητα που προκαλεί πόνο.
- Κάντε μασάζ και τεντώστε ελαφρώς την καμάρα και τους μυς της γάμπας. Οι διατάσεις αυξάνουν την ευλυγισία της πελματιαίας περιτονίας, του αχίλλειου τένοντα και των μυών της κνήμης. Η διάταση του πέλματος, μόλις ξυπνήσετε, βοηθάει να χαλαρώσετε τη σύσπαση της πελματιαίας περιτονίας που συμβαίνει κατά τη διάρκεια της νύχτας.
- Κάντε ασκήσεις καθημερινά για την ενδυνάμωση της καμάρας και των μυών του πέλματος. Η θεραπεία με την ισχυρότερη επιστημονική τεκμηρίωση είναι οι διατάσεις της πελματιαίας απονεύρωσης με ειδικό πρόγραμμα που ακολουθεί ο ασθενής υπό την καθοδήγηση ειδικού.
- Φορέστε παπούτσια με μαλακή σόλα, όταν τρέχετε. Μπορεί να σας χορηγηθεί στήριξη για την καμάρα που θα τη φοράτε μέσα στα παπούτσια ή ένας νυχτερινός νάρθηκας, για να τεντώνει την καμάρα και τη γάμπα κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αγοράστε παπούτσια με μικρό έως μέτριο τακούνι (όχι ψηλότερο από 5 εκατοστά), καλή καμάρα και απόσβεση των κραδασμών.
Extracorpeal Shock Wave Therapy. Μια υποσχόμενη εναλλακτική θεραπευτική παρέμβαση για ανθεκτικές περιπτώσεις είναι τα ωστικά κύματα, ανάλογα με αυτά που χρησιμοποιούνται στην εξωσωματική λιθοτριψία (Extracorpeal Shock Wave Therapy). Απαιτεί ειδικός εξοπλισμός που εφαρμόζεται από εξειδικευμένους φυσιοθεραπευτές. Μέσω μιας κεφαλής που ακουμπά στο δέρμα πάνω από την πάσχουσα περιοχή διοχετεύονται κύματα υψηλής ενέργειας, που φαίνεται να ότι επιταχύνουν την αποκατάσταση της πελματιαίας απονεύρωσης.
Εγχείρηση. Όταν ο πόνος είναι έντονος και όλα τα άλλα μέτρα αποτύχουν, εκτελείται κάποιες φορές χειρουργική αφαίρεση για τον αποχωρισμό της πελματιαίας περιτονίας από το οστό της πτέρνας. Οι παρενέργειες είναι η εξασθένηση της καμάρας του πέλματος.
Άκανθα πτέρνας
Η θεραπεία της πελματιαίας απονευρωσίτιδας δεν φαίνεται να έχει σχέση με την εμφάνιση ή της εξαφάνιση της άκανθας της πτέρνας. Η άκανθα πτέρνας είναι μια μορφή οστεόφυτου στο μπροστινό τμήμα του οστού της φτέρνας, εκεί όπου προσφύεται η πελματιαία απονεύρωση. Αυτό έχει δημιουργήσει και μια σχετική σύγχυση καθώς πολλοί ταυτίζουν την πελματιαία απονευρωσίτιδα με την άκανθα φτάρνας.
Σήμερα γνωρίζουμε τα εξής:
- Άκανθα πτέρνας εμφανίζεται στο 13-27% των ανθρώπων χωρίς αυτοί να υποφέρουν πάντα από πόνο στην πτέρνα.
- Σε αρκετές περιπτώσεις η άκανθα είναι αμφοτερόπλευρη, ενώ πονά μόνο το ένα πόδι.
- Σε άτομα με πόνο στην φτέρνα, η άκανθα φτέρνας εμφανίζεται περίπου στους μισούς.
