Η καταπληξία ή σοκ (shock) είναι συνήθης επιπλοκή απώλειας αίματος, λοίμωξης, εγκαύματος, ενός σοβαρού κατάγματος και άλλων ιατρικών προβλημάτων.
Είναι μία κατάσταση στην οποία παρουσιάζεται ελάττωση της ροής του αίματος στο σώμα σας. Αυτό επιφέρει μείωση στην πίεση του αίματος σας καθώς και στην παροχή οξυγόνου στους ιστούς.
Η μείωση της ροής του αίματος μπορεί να οδηγήσει σε διάφορα σημεία και συμπτώματα, όπως ωχρότητα του δέρματος και γρήγορο, ασθενή σφυγμό. Το σοκ μπορεί να επέλθει ξαφνικά ή να αποτελεί καθυστερημένη αντίδραση σε μια κάκωση. Μπορεί να αποβεί μοιραίο.
Είδη σοκ
Το σοκ διαχωρίζεται σε τρεις ευρείες κατηγορίες: σοκ υποογκαιμικό (από μειωμένο όγκο αίματος), καρδιογενές και αγγειοκινητικό.
Υποογκαιμικό σοκ (από μειωμένο όγκο αίματος). Το σοκ οφείλεται σε ανεπαρκή ροή αίματος ως αποτέλεσμα σοβαρής αιμορραγίας, μεγάλου τραύματος ή αφυδάτωσης, που προήλθε από απώλεια υγρών λόγω εμέτων ή διάρροιας. Αυτό το είδος ονομάζεται έτσι λόγω μειωμένου όγκου αίματος. Το σοβαρό υποογκαιμικό σοκ, αν δεν αντιμετωπιστεί σωστά, μπορεί να προκαλέσει το θάνατο μέσα σε λίγα λεπτά.
Καρδιογενές σοκ. Καρδιογενές σοκ παρουσιάζεται, όταν η καρδιά δε λειτουργεί σωστά. Αίτια αυτού του είδους σοκ είναι η καρδιακή προσβολή (έμφραγμα) και οι αρρυθμίες (είτε πολύ αργός είτε πολύ γρήγορος καρδιακός ρυθμός).
Αγγειοκινητικό σοκ. Το αγγειοκινητικό σοκ είναι το άμεσο αποτέλεσμα αλλαγών των αιμοφόρων αγγείων. Αυτό το είδος σοκ προκαλείται από ορισμένες μολύνσεις ή έντονες αλλεργικές αντιδράσεις σε τσιμπήματα εντόμων και μελισσών (αναφυλαξία).
Τα περισσότερα συμπτώματα είναι κοινά στις πιο πολλές μορφές της καταπληξίας. Συνοπτικά, αυτά είναι: ωχρό, υγρό και ψυχρό δέρμα, ταχυκαρδία και πτώση της αρτηριακής πίεσης.
Συμπτώματα
Πριν μπορέσετε να αντιμετωπίσετε αποτελεσματικά ένα άτομο σε κατάσταση σοκ, χρειάζεται να ξέρετε πώς να αναγνωρίσετε τα σημάδια και τα συμπτώματα του. Τα ακόλουθα σημεία και συμπτώματα μπορεί να υποδηλώνουν την παρουσία σοκ σ’ ένα άρρωστο ή τραυματισμένο άτομο:
- Αλλαγή στο χρώμα δέρματος. Το δέρμα μπορεί να φαίνεται ωχρό ή γκρι και να είναι ψυχρό και κολλώδες στην αφή.
- Γρήγορος σφυγμός και αναπνοή. Ο καρδιακός παλμός είναι ασθενής και ταχύς και συνοδεύεται από ρηχή, γρήγορη αναπνοή. Η πίεση του αίματος είναι μειωμένη, ίσως κάτω από τις μετρήσιμες τιμές.
- Ακίνητα μάτια. Τα μάτια μοιάζουν να είναι ανέκφραστα και ακίνητα. Το άτομο μπορεί πιθανώς να έχει διασταλμένες κόρες, κάνοντας έτσι το μαύρο κέντρο κάθε ματιού να φαίνεται μεγάλο.
- Απώλεια των αισθήσεων, ζάλη, διέγερση και δίψα. Το άτομο μπορεί να έχει χάσει τις αισθήσεις του. Αν δεν της έχει χάσει, είναι πιθανό να λιποθυμήσει, να νιώθει ζαλάδα ή αδυναμία, σύγχυση, άγχος ή διέγερση. Πολλά άτομα με σοκ παραπονιούνται για δίψα.
Αιτίες
Μπορεί να επέλθει σοκ για τους ακόλουθους λόγους:
Απώλεια αίματος. Η υπερβολική απώλεια αίματος μπορεί να προκαλέσει υποογκαιμικό σοκ, στο οποίο ο όγκος του αίματος μειώνεται κάτω από το φυσιολογικό επίπεδο. Η αιμορραγία μπορεί να είναι εξωτερική, όπως σ’ ένα σοβαρό κόψιμο, ή εσωτερική, όπως σ’ ένα κάταγμα στην πύελο ή από ρήξη εσωτερικού οργάνου. Άλλα αίτια απώλειας αίματος που μπορεί να προκαλέσουν σοκ είναι το έλκος ή μία σοβαρή αιμορραγία από τον κόλπο.
Αφυδάτωση. Η μείωση των σωματικών υγρών μπορεί επίσης να οδηγήσει σε σοκ ελαττωμένου όγκο αίματος. Η απώλεια υγρών γίνεται συνήθως αισθητή, γιατί το άτομο έχει επίμονους εμετούς, διάρροια ή απώλεια υγρών από τα ούρα. Καταστάσεις που επιφέρουν απώλεια υγρών είναι η γαστρεντερίτιδα, η υπερβολική χρήση διουρητικών χαπιών και η ανεπάρκεια επινεφριδίου.
Καρδιοπάθειες. Ορισμένες καρδιακές διαταραχές, όπως μία καρδιακή προσβολή (έμφραγμα), μπορεί να προκαλέσει μείωση της ροής του αίματος και να οδηγήσει σε καρδιογενές σοκ. Η παροχή αίματος στους ιστούς μειώνεται κάτω από τα φυσιολογικά επίπεδα λόγω του ότι η καρδιά δεν έχει επαρκή δύναμη να αντλήσει το αίμα. Τα κύτταρα δεν τροφοδοτούνται με αρκετό οξυγόνο, ώστε να λειτουργούν φυσιολογικά. Έτσι προκαλείται σοκ.
Λοίμωξη. Αν ένας λοιμώδης παράγοντας εισχωρήσει στην κυκλοφορία του αίματος και κυκλοφορεί στο σώμα σας, μπορεί να προκαλέσει το λεγόμενο σηπτικό σοκ, που αποτελεί είδος αγγειοκινητικού σοκ. Ο οργανισμός σας θα αμυνθεί θανατώνοντας τα ανεπιθύμητα βακτήρια. Κατά τη διαδικασία όμως αυτή τα βακτήρια απελευθερώνουν επικίνδυνες τοξίνες που προκαλούν ζημιά στους ιστούς, ενώ παρεμβαίνουν και στη φυσιολογική κυκλοφορία του αίματος.
Η παρουσία αυτών των τοξινών στην κυκλοφορία του αίματος σας μπορεί να προκαλέσει ένα ευρύ φάσμα σημείων και συμπτωμάτων, που μπορεί να είναι ερυθρό, ξαναμμένο δέρμα, ζεστό στην αφή, ρίγη και πυρετός, ταχύς καρδιακός ρυθμός και ρηχή αναπνοή. Τυπικά, τα συμπτώματα αυτά διαρκούν από 30 λεπτά έως και μερικές ώρες και ακολουθούνται από ψυχρό, κολλώδες δέρμα, πτώση της πίεσης του αίματος, έντονη δίψα, λαχάνιασμα ή ακόμα και καρδιακή ανεπάρκεια.
Το σηπτικό σοκ εμφανίζεται περισσότερο σε ηλικιωμένους, σε πολύ νεαρά άτομα και σε εκείνα που πάσχουν από κάποια χρόνια ασθένεια, όπως από διαβήτη, ηπατική νόσο και καρκίνο του αίματος.
Σοβαρή αλλεργική αντίδραση. Ορισμένα άτομα αντιδρούν εντονότερα από άλλα σε κάποια αλλεργιογόνα και η είσοδος του αλλεργιογόνου στο σώμα τους μπορεί να προκαλέσει αναφυλακτικό σοκ (αναφυλαξία). Αυτό είναι μία μορφή αγγειοκινητικού σοκ και παρουσιάζεται συχνότερα σε άτομα που έχουν ιστορικό αλλεργιών. Θα πρέπει να υποψιαστείτε το αναφυλακτικό σοκ, αν παρουσιαστούν συμπτώματα μέσα σε μερικά λεπτά, αφότου το άτομο υποστεί δάγκωμα ή τσίμπημα από μέλισσα ή άλλο έντομο, ή αφότου φάει μία τροφή, που περιέχει ένα συστατικό στο οποίο είναι αλλεργικό. Κάποια φάρμακα επίσης μπορεί να επιφέρουν αναφυλακτικό σοκ.
Αντιμετώπιση
Ζητήστε επειγόντως ιατρική βοήθεια, αν παρατηρήσετε σημεία και συμπτώματα σοκ. Ενώ περιμένετε τις πρώτες βοήθειες:
Βάλτε το άτομο να ξαπλώσει.Ξαπλώστε το άτομο ανάσκελα με το κεφάλι χαμηλότερα από το επίπεδο των ποδιών. Η θέση αυτή βοηθά στη διατήρηση της ροής του αίματος στον εγκέφαλο καθώς και στην ανακούφιση από τα συμπτώματα λιποθυμίας. Η ανύψωση των ποδιών σ’ ένα μαξιλάρι ή σε κάποιο άλλο στήριγμα είναι συνήθως ο ευκολότερος τρόπος, για να επιτευχθεί αυτή η θέση. Όμως, αν το άτομο έχει υποστεί κάκωση, η οποία, αν ανασηκώσει τα πόδια του, θα του προκαλέσει πόνο ή περαιτέρω ζημιά, αφήστε το ξαπλωμένο ανάσκελα. Προσπαθήστε να περιορίσετε τις πιθανές κινήσεις στο ελάχιστο.
Διατηρήστε το άτομο ζεστό και άνετο. Χαλαρώστε σφιχτά κολάρα, ζώνες ή άλλα ρούχα που πιέζουν. Σκεπαστέ το άτομο με μία κουβέρτα, αν η θερμοκρασία είναι χαμηλή. Αν το δάπεδο ή το έδαφος είναι κρύο, βάλτε την κουβέρτα κάτω από το θύμα. Αν έξω κάνει ζέστη, τοποθετήστε, αν είναι δυνατόν, το άτομο στη σκιά ή σ’ ένα δροσερό μέρος.
Ακολουθήστε τα βήματα για αποφυγή πνιγμού. Αν το άτομο κάνει εμετό ή αιμορραγεί από το στόμα, τοποθετήστε το στο πλάι. Αυτό μπορεί να βοηθήσει στην αποφυγή πνιγμού ή εισρόφησης εμετοού ή αίματος.
Αντιμετωπίστε τα τραύματα κατάλληλα. Αν υπάρχει τραυματισμός, αντιμετωπίστε τον κατάλληλα. Σταματήστε τυχόν αιμορραγία, ακινητοποιήστε τυχόν κατάγματα ή πάρτε άλλα κατάλληλα μέτρα πρώτης ανάγκης. Ο πόνος από ένα κάταγμα που δεν έχει ακινητοποιηθεί μπορεί να επιδεινώσει το σοκ. Να είστε ιδιαίτερα προσεχτικοί, όταν μετακινείτε κάποιον με πιθανή κάκωση της σπονδυλικής στήλης, για να αποφύγετε περαιτέρω ζημιά στο νωτιαίο μυελό.
