Α
ντιβιοτικά ονομάζονται οι βιοσυνθετικά παραγόμενες αντιμικροβιακές ουσίες, αν και αρχικά ονομάζονταν έτσι τα φάρμακα που παράγονταν από καλλιέργειες μικροβίων.
Τα αντιβιοτικά είναι χημικές ουσίες που χορηγούνται για την αντιμετώπιση βακτηριακών και όχι ιογενών λοιμώξεων που προσβάλλουν τον ανθρώπινο οργανισμό. Για παράδειγμα, δεν είναι αποτελεσματικά στο κοινό κρυολόγημα, στη γρίπη, στη βρογχίτιδα και στην πλειονότητα των ωτιτίδων.
Πριν ανακαλυφθεί η πενικιλίνη, υπήρχαν πολύ λίγα διαθέσιμα φάρμακα για την καταπολέμηση των βακτηριακών λοιμώξεων. Τώρα όμως τα αντιβιοτικά είναι συνηθισμένα και παράγονται συνεχώς καινούρια φάρμακα. Πάντως, τα τελευταία χρόνια παρασκευάστηκαν λίγα νέα αντιβιοτικά λόγω του φαινομένου της ανθεκτικότητας των μικροβίων. Λόγω της κατάχρησης των αντιβιοτικών, οι βακτηριακές λοιμώξεις προκαλούνται ολοένα και περισσότερο από σούπερ μικρόβια τα οποία είναι ιδιαίτερα ανθεκτικά ακόμα και στα πιο ισχυρά φάρμακα.
Η κατάχρηση των αντιβιοτικών οφείλεται σε δύο λόγους: α) επί πολλά χρόνια τα αντιβιοτικά χρησιμοποιούνται σε μικρές ποσότητες στα ζώα και μέσω αυτών καταλήγουν στον άνθρωπο, και β) από την υπερβολική χρήση των αντιβιοτικών στις διάφορες λοιμώξεις.
Ειδικότητα. Κάθε αντιβιοτικό δρα κατά συγκεκριμένων τύπων βακτηρίων. Μερικά σκοτώνουν μόνο ένα ή δύο είδη. Άλλα επιδρούν σε πολλά. Όταν ο γιατρός σας υποψιάζεται για πρώτη φορά ότι έχετε μια μολυσματική νόσο, μπορεί να προβεί σε εξέταση δείγματος αίματος, πύου, ούρων, κοπράνων ή πτυέλων, για να καλλιεργήσει τον επιτιθέμενο οργανισμό. Αυτό γίνεται, για να προσδιορίσει το πόσο ανθεκτικό ή ευαίσθητο είναι το συγκεκριμένο αυτό στέλεχος σε διάφορα αντιβιοτικά. Συνήθως απαιτούνται 24 ώρες, για να ληφθούν τα αποτελέσματα αυτών των εξετάσεων. Συνεπώς, ανάλογα με τη διάγνωση ο γιατρός σας μπορεί να σας χορηγήσει ένα από τα αντιβιοτικά που προσβάλλουν ένα ευρύ φάσμα βακτηρίων και στη συνέχεια ανάλογα με τα αποτελέσματα της καλλιέργειας μπορεί να σας το αντικαταστήσει με ένα πιο κατάλληλο αντιβιοτικό.
Αντίσταση στα αντιβιοτικά. Όταν τα βακτήρια εκτίθενται σε ένα αντιβιοτικό, μπορεί με τον καιρό να αναπτύξουν αντίσταση ή αντοχή στο αντιβιοτικό αυτό. Αυτό μπορεί να συμβεί γρήγορα ή αργά. Έτσι κάποια αντιβιοτικά είναι λιγότερο αποτελεσματικά σήμερα απ’ ό,τι στο παρελθόν. Δημιουργούνται διαρκώς νέα αντιβιοτικά, αλλά μπορούμε να περιμένουμε ότι και αυτά θα καταστούν λιγότερο αποτελεσματικά σε μερικά χρόνια λόγω της ανθεκτικότητας των βακτηρίων.
Ήδη ο πνευμονιόκοκκος, που είναι κύρια αιτία πνευμονίας στα ανεμβολίαστα άτομα, έχει ανθεκτικότητα πάνω από το 30% σε μια ομάδα σύγχρονων αντιβιοτικών που λέγονται μακρολίδες. Το δε κολοβακτηρίδιο (e.coli) που αποτελεί την κύρια αιτία ουρολοίμωξης , έχει ανθεκτικότητα 25,8% στο αντιβιοτικό αμοξυκιλλίνη, ενώ παρουσιάζει αυξανόμενη ανθεκτικότητα σε πολλά άλλα, ακόμα και νεώτερα.
Τα βακτήρια καταφέρνουν και βρίσκουν διάφορους τρόπους να προστατευθούν από την αντιβίωση. Για να προστατευθεί από ένα αντιβιοτικό, ένα μικρόβιο μπορεί να αλλάξει όψη. Το φάρμακο που έχει σχεδιαστεί για να αναγνωρίζει μια συγκεκριμένη φόρμουλα, πλέον δεν το αναγνωρίζει, με αποτέλεσμα να μην το καταπολεμάει. Άλλα βακτήρια κλείνουν τις πύλες εισόδου τους, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να εισέλθουν τα αντιβιοτικά στο εσωτερικό του κυττάρου. Σε άλλες περιπτώσεις, τα βακτήρια κατασκευάζουν μηχανισμούς απώθησης που πετάνε έξω την φαρμακευτική ουσία, πριν καταφέρει να πετύχει τον στόχο της.
Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε χρονιά, εξαιτίας της αναποτελεσματικότητας των αντιβιοτικών πεθαίνουν περισσότεροι από 25.000 άνθρωποι στην Ευρώπη. Το πιο παράδοξο είναι ότι η υγεία μας είναι πολύ πιο ευάλωτη, όταν βρισκόμαστε στα νοσοκομεία διότι εκεί βρίσκουμε αρκετά συχνά πολύ ανθεκτικά βακτήρια.
Για να βοηθήσουμε την πρόληψη της αντοχής των βακτηρίων, είναι σημαντικό να παίρνουμε αντιβιοτικά, μόνο όταν τα χρειαζόμαστε. Αν πάρετε ένα αντιβιοτικό, όταν δεν το χρειάζεστε, όπως για το κοινό κρυολόγημα, το οποίο προκαλείται από ιό και όχι από βακτήριο, αυξάνετε τις πιθανότητες να αναπτύξετε βακτήρια με αντοχή στα φάρμακα. Αυτές οι αντοχές δυσκολεύουν τη μελλοντική αντιμετώπιση των βακτηρίων.
Να σημειωθεί ότι από το 2008, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθιερώθηκε η 18η Νοεμβρίου ως Ημέρα Ευαισθητοποίησης για την Ορθολογική Χρήση των Αντιβιοτικών.
Τοπικά αντιβιοτικά σε σχέση με αντιβιοτικά από το στόμα. Για ορισμένες τοπικές μολύνσεις του ματιού, του αφτιού ή του δέρματος χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά τοπικά, σε μορφή διαλύματος ή αλοιφής. Όμως στις περισσότερες περιπτώσεις τα αντιβιοτικά χορηγούνται από το στόμα, ενδοφλεβίως ή με τη μορφή ενδομυϊκής ένεσης. Τα αντιβιοτικά χορηγούνται ενδομυϊκώς ή ενδοφλεβίως, μόνο αν η μόλυνση είναι σοβαρή ή αν το φάρμακο δεν απορροφάται καλά, όταν λαμβάνεται από το στόμα.
Τύποι αντιβιοτικών. Αφού απορροφηθεί το αντιβιοτικό, κυκλοφορεί με το αίμα σας γρήγορα σε ολόκληρο το σώμα. Η καρδιά χρειάζεται μόλις 1 λεπτό, για να κυκλοφορήσει όλο το αίμα στο σώμα σας. Παρ’ όλα αυτά, τα αντιβιοτικά ενεργούν, μόνο όταν συναντήσουν συγκεκριμένα βακτήρια. Ανάλογα με τον τύπο του αντιβιοτικού και τη δόση το φάρμακο δρα είτε σκοτώνοντας τα βακτήρια είτε εμποδίζοντας την αναπαραγωγή τους.
Αντιβιοτικά όπως η πενικιλίνη και η κεφαλοσπορίνη σκοτώνουν τα βακτήρια παρεμβαίνοντας στην ικανότητα τους να σχηματίζουν κυτταρικό τοίχωμα. Αυτό οδηγεί τελικά στο θάνατο τους. Οι περισσότεροι αντιβακτηριακοί παράγοντες όπως οι τετρακυκλίνες, οι σουλφοναμίδες, οι αμινογλυκοσίδες (γενταμυκίνη, στρεπτομυκίνη) και οι μακρολίδες (ερυθρομυκίνη), παρεμβαίνουν στις πρωτεΐνες και στις χημικές ουσίες που χρειάζονται τα βακτήρια, για να αναπτυχθούν και να επιβιώσουν. Αυτό επιτρέπει στο ανοσοποιητικό σύστημα του σώματος σας να ελέγξει και να καταστρέψει τα βακτήρια.
Παρενέργειες. Οι παρενέργειες είναι πολλές και ποικίλλουν ανάλογα με το αντιβιοτικό. Στις πιο συχνές περιλαμβάνονται οι αλλεργικές αντιδράσεις, που στην πιο αθώα τους μορφή εκδηλώνονται με κάποιο δερματικό εξάνθημα και φαγούρα και στην πιο σοβαρή με αναφυλακτικό σοκ που μπορεί να είναι και θανατηφόρο. Άλλες παρενέργειες είναι οι διάρροιες, οι κολπίτιδες στις γυναίκες -γιατί διαταράσσεται η μικροβιακή χλωρίδα του κόλπου-, οι βλάβες των νεφρών, του συκωτιού, του αίματος και των νεύρων. Όσον αφορά τις αλοιφές που περιέχουν αντιβιοτικά, πρέπει να χρησιμοποιούνται με μεγάλη προσοχή, γιατί, εκτός του ότι μπορούν να δημιουργήσουν τοπικές αλλεργίες, μπορούν παράλληλα να ευαισθητοποιήσουν ολόκληρο τον οργανισμό και να τον καταστήσουν ευάλωτο και αλλεργικό στο συγκεκριμένο αντιβιοτικό.
Τα τελευταία χρόνια υπήρξαν μελέτες που βρήκαν νέες παρενέργειες των αντιβιοτικών, όπως:
- Όταν τα αντιβιοτικά χορηγούνται σε βρέφη ηλικίας κάτω των έξι μηνών, μπορούν αργότερα να οδηγήσουν σε παιδική παχυσαρκία. Είναι γνωστό για πολλά χρόνια ότι οι κτηνοτρόφοι παχαίνουν τα ζώα τους με πολύ μικρές δόσεις αντιβιοτικών, ωστόσο αυτή η παρενέργεια μόλις τελευταία επισημάνθηκε από τους ερευνητές.
- Σε μεγάλες δόσεις, τα αντιβιοτικά επιβαρύνουν την υγεία. Για παράδειγμα, όσοι παίρνουν πολλά αντιβιοτικά έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν φλεγμονώδη νόσο στο έντερο (τη νόσο του Crohn ή την ελκώδη κολίτιδα).
