Ο καρκίνος του προστάτη είναι ο πιο συνηθισμένος καρκίνος στον άνδρα. Καθώς μεγαλώνετε, ο κίνδυνος να εμφανίσετε καρκίνο του προστάτη αυξάνει. Εκτιμάται ότι στην ηλικία των 50, μέχρι και 1 στους 4 άνδρες έχει καρκινικά κύτταρα στον προστάτη. Στην ηλικία των 80 η αναλογία αυξάνεται σε έναν στους δύο. Η μέση ηλικία διάγνωσης του καρκίνου του προστάτη είναι τα 72 χρόνια.
Η εξέταση PSA είναι αμφιλεγόμενη ενώ η τελική εξέταση που θέτει τη διάγνωση χωρίς καμία αμφιβολία είναι η βιοψία του προστάτη. Οι θεραπεία για τον καρκίνο του προστάτη εξαρτάται από το στάδιο στο οποίο βρίσκεται η ασθένεια.
Συμπτώματα
Ο καρκίνος του προστάτη είναι η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο στους άνδρες, όχι επειδή είναι τόσο θανατηφόρος, αλλά επειδή είναι πολύ συνηθισμένος. Είναι πιθανότερο να πεθάνετε έχοντας καρκίνο του προστάτη παρά από καρκίνο του προστάτη. Τυπικά ο καρκίνος του προστάτη εξελίσσεται αργά και παραμένει περιορισμένος στον προστάτη (χωρίς μετάσταση), όπου δεν προκαλεί σοβαρή ζημιά. Όμως όλοι οι καρκίνοι δεν είναι ίδιοι. Μερικές μορφές καρκίνου του προστάτη μπορεί να είναι εξαιρετικά επιθετικές και να κάνουν γρήγορα μετάσταση σε άλλα μέρη του σώματος.
Δεν είναι γνωστό τι προκαλεί τον καρκίνο του προστάτη και γιατί μερικοί τύποι καρκίνου του προστάτη συμπεριφέρονται διαφορετικά από τους άλλους. Οι έρευνες δείχνουν ότι για την εμφάνιση του καρκίνου του προστάτη που μπορεί να παίζουν ρόλο διάφοροι παράγοντες, όπως το οικογενειακό ιστορικό, η φυλή, η εθνικότητα, οι ορμόνες, η διατροφή και το περιβάλλον. Τα φρούτα, τα λαχανικά και η σόγια δρουν προφυλακτικά. Υπάρχουν στοιχεία από μελέτες πού έμμεσα δείχνουν ότι η βιταμίνη Ε, το σελήνιο και το λυκοπένιο μειώνουν τις πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου του προστάτη. Τελευταία, πολλές μελέτες δείχνουν τον προστατευτικό ρόλο της βιταμίνης D.
Το 30% του κινδύνου μπορεί να αποδοθεί στους γενετικούς παράγοντες. Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος για όσους έχουν έναν καρκινοπαθή αδερφό, παρά έναν καρκινοπαθή πατέρα. Δεν είναι ένα μοναδικό γονίδιο υπεύθυνο, αλλά εμπλέκονται πολλά γονίδια. Μεταλλάξεις στα γονίδια BRCA1 και BRCA2, τα οποία είναι γονιδιακοί παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο των ωοθηκών και του στήθους στις γυναίκες, συνδέονται με τον καρκίνο του προστάτη. Η προστατίτιδα ίσως να αυξάνει την πιθανότητα για καρκίνο του προστάτη αλλά δεν είναι σίγουρο.
Οι ουρολόγοι (γιατροί ειδικοί στη θεραπεία προβλημάτων του ουροποιητικού συστήματος και των ανδρικών γεννητικών οργάνων) χρησιμοποιούν την παρακάτω κλίμακα ανάλογα με την ηλικία, για να καθορίσουν αν τα επίπεδα PSA στο αίμα σας βρίσκονται σε φυσιολογικά όρια.
Σημεία και συμπτώματα
- Καμιά φορά κανένα.
- Αιφνίδια ανάγκη για ούρηση.
- Δυσκολία έναρξης ούρησης.
- Πόνος κατά την ούρηση.
- Αδύναμη ροή των ούρων και σταγόνες μετά την ούρηση.
- Έναρξη και διακοπή της ροής των ούρων.
- Αίσθηση ότι η κύστη δεν είναι άδεια μετά την ούρηση.
- Συχνή ούρηση τη νύχτα.
- Αιματουρία (αίμα στα ούρα).
- Επώδυνη εκσπερμάτωση.
- Πόνος χαμηλά στη μέση, στους γοφούς ή στο επάνω μέρος των μηρών.
- Απώλεια βάρους και ανορεξία.
Διάγνωση
Τα πρώτα βήματα για τη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη είναι συνήθως η εξέταση από το ορθό με το δάχτυλο και η εξέταση του ειδικού προστατικού αντιγόνου (PSA).
Αν τα αποτελέσματα της μίας ή και των δύο εξετάσεων είναι θετικά και ο γιατρός σας υποψιάζεται καρκίνο, μπορεί να συστήσει εξέταση με υπερηχογράφημα και βιοψία με βελόνα κατευθυνόμενη με υπερηχογράφημα για την αφαίρεση τμήματος ιστού για εξέταση. Κατά την εξέταση του προστάτη σας με υπερηχογράφημα εισάγεται στο ορθό σας ένας καθετήρας που έχει λιπανθεί. Οι αντανακλάσεις των ηχητικών κυμάτων μετατρέπονται σε εικόνα βίντεο. Επειδή ο καρκινικός ιστός είναι πιο παχύς και πιο πυκνός από τον υγιή, συχνά αντανακλά διαφορετικά τα ηχητικά κύματα.
Για να καθοριστεί αν ο όγκος είναι καρκινικός, μπορεί να γίνει βιοψία. Κατά τη βιοψία αφαιρείται μικρό δείγμα ιστού για μικροσκοπική εξέταση. Στη βιοψία του προστάτη ο ιστός μπορεί να αφαιρεθεί εισάγοντας μία βελόνα στον προστάτη μέσω της περιοχής μεταξύ του όσχεου και του πρωκτού. Συχνότερα όμως η βελόνα κατευθύνεται δίπλα στον καθετήρα του υπερηχογράφου και εισάγεται μέσω των τοιχωμάτων του ορθού. Μπορεί να ληφθούν δείγματα ιστού από διάφορα σημεία του προστάτη. Αν ένα δείγμα αποδειχτεί καρκινικό (κακόηθες), μπορεί να γίνουν και άλλες εξετάσεις, για να διαπιστωθεί αν έχει εξαπλωθεί ο καρκίνος και σε άλλα μέρη του σώματος και να σχεδιαστεί η θεραπεία.
Πόσο σοβαρός είναι ο καρκίνος του προστάτη; Ο καρκίνος του προστάτη είναι η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο μετά τον καρκίνο του πνεύμονα. Αν όμως εντοπιστεί νωρίς, όταν ο καρκίνος είναι ακόμα περιορισμένος στον προστάτη, τις περισσότερες φορές είναι ιάσιμος. Η θεραπεία της νόσου γίνεται δυσκολότερη, όχι όμως αδύνατη, αν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί σε κοντινά όργανα.
Πρόληψη και PSA
Ο έλεγχος για καρκίνο του προστάτη γίνεται συνήθως με την εξέταση με το δάχτυλο από τον ορθό. Πολλοί γιατροί συνιστούν να κάνουν εξέταση από τον ορθό μία φορά το χρόνο όλοι οι άνδρες άνω των 40 ετών. Για την εξέταση αυτή σας ζητούν να σκύψετε προς τα εμπρός – να γείρετε ίσως σε ένα τραπέζι εξέτασης – ενώ ο γιατρός φορώντας γάντια εισάγει με προσοχή το ένα δάχτυλο που έχει λιπάνει στο ορθό σας. Επειδή ο προστάτης βρίσκεται ακριβώς μπροστά από το ορθό, ο γιατρός σας μπορεί να τον ψηλαφίσει για όγκους ή σκληρά σημεία στη θέση όπου εμφανίζεται το 70% των καρκινικών όγκων.
Ένας άλλος τρόπος ελέγχου για καρκίνο του προστάτη είναι η εξέταση αίματος για το ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA). To PSA παράγεται φυσικά από τον προστάτη σας και βοηθάει στην υγροποίηση του σπέρματος. Όμως ένα μικρό μέρος του μπαίνει στην κυκλοφορία του αίματος. Αν ανιχνευθεί στο αίμα σας υψηλότερο από το κανονικό επίπεδο PSA, μπορεί να είναι ένδειξη φλεγμονής (προστατίτιδας), διόγκωσης (καλοήθης υπερπλασία προστάτη) ή καρκίνου του προστάτη.
Ηλικία και φυσιολογικές τιμές PSA
| Ηλικία | Φυσιολογικά όρια PSA |
| 40 | 0-2,0 ng/mL |
| 50 | 0-2,8 ng/mL |
| 60 | 0-3,8 ng/mL |
| 70 | 0-5,3 ng/mL |
Η χρήση της εξέτασης PSA στον έλεγχο για καρκίνο του προστάτη είναι αμφιλεγόμενη, επειδή δεν είναι πάντα σε θέση να ξεχωρίσει τον καρκίνο από άλλα νοσήματα όπως π.χ. η προστατίτιδα και η καλοήθης υπερπλασία του προστατη. Ως αποτέλεσμα μερικοί άνδρες που δεν έχουν καρκίνο υφίστανται επιπλέον εξετάσεις, όπως βιοψία με βελόνα για την αφαίρεση δειγμάτων από τον αδένα, για να αποκλειστεί ο καρκίνος.
Μερικοί γιατροί πιστεύουν ότι, επειδή ο καρκίνος του προστάτη γενικά έχει βραδεία εξέλιξη, η εξέταση PSA οδηγεί μερικούς άνδρες σε περιττή εγχείρηση και ακτινοθεραπεία για την αντιμετώπιση μίας μορφής καρκίνου που ίσως να μην προκαλούσε προβλήματα υγείας, αν την άφηναν όπως ήταν.
Άλλοι γιατροί υποστηρίζουν με έμφαση την τακτική χρήση της εξέτασης, επειδή είναι το καλύτερο μέσο που διατίθεται σήμερα για την ανίχνευση του καρκίνου του προστάτη σε πρώιμο στάδιο και είναι ιδιαίτερα ευεργετική στους νεότερους άνδρες με θεραπεύσιμο καρκίνο.
Πολλοί ουρολόγοι (γιατροί ειδικοί στη θεραπεία προβλημάτων του ουροποιητικού συστήματος και των ανδρικών γεννητικών οργάνων) συνιστούν ετήσια εξέταση PSA από την ηλικία των 50 ετών, εκτός αν ανήκετε σε ομάδα υψηλού κινδύνου για τη νόσο, οπότε συνιστούν να αρχίσετε νωρίτερα τις ετήσιες εξετάσεις.
Μετά την ηλικία των 75, οι εξετάσεις PSA δεν είναι πια αναγκαίες. Οι άνδρες που παθαίνουν καρκίνο του προστάτη αργά στη ζωή γενικά πεθαίνουν από αιτίες διαφορετικές από τη νόσο τους.
Αντιμετώπιση
Ο καρκίνος του προστάτη μπορεί να αντιμετωπιστεί με πολλούς τρόπους. Ο γιατρός σας μπορεί ακόμα να συστήσει διάφορες θεραπείες, όπως εγχείρηση, που να ακολουθείται από ακτινοθεραπεία ή ορμονοθεραπεία. Το είδος της θεραπείας που θα επιλέξετε εσείς και ο γιατρός σας θα εξαρτηθεί από πολλούς παράγοντες. Σε αυτούς περιλαμβάνονται το πόσο γρήγορα εξελίσσεται ο καρκίνος, αν έχει εξαπλωθεί, η ηλικία σας και η γενική υγεία σας. Οι πιο συνηθισμένες θεραπείες για καρκίνο του προστάτη είναι:
Εγχείρηση. Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος θεραπείας του καρκίνου που περιορίζεται στον προστάτη είναι η αφαίρεση του προστάτη. Αυτού του είδους η εγχείρηση λέγεται ριζική προστατεκτομή. Οι έρευνες δείχνουν ότι αυτού του είδους η εγχείρηση θεραπεύει τον καρκίνο του προστάτη στο 70% των ανδρών που κάνουν ριζική προστατεκτομή. Η εγχείρηση έχει καλύτερα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα από άλλες θεραπείες, ειδικά στους άνδρες με προσδόκιμο ζωής 10 χρόνια ή περισσότερο.
Κατά τη ριζική προστατεκτομή οι χειρουργοί χρησιμοποιούν ειδικές τεχνικές, για να αφαιρέσουν τελείως τον προστάτη, ενώ διατηρούν τους μυς και τις ομάδες νεύρων που ελέγχουν την ούρηση και τη σεξουαλική λειτουργία. Η εγχείρηση αυτή δεν είχε πάντα μεγάλη επιτυχία ως προς τη διατήρηση της σεξουαλικής λειτουργίας και της ούρησης και καμιά φορά οδηγούσε σε ανικανότητα ή ακράτεια. Πριν μία δεκαετία μόνο ένας στους 10 άνδρες με καρκίνο του προστάτη επέλεγε την εγχείρηση. Σήμερα λόγω βελτιωμένων τεχνικών χειρουργικής ένας στους τέσσερις άνδρες με καρκίνο του προστάτη επιλέγει την εγχείρηση αυτή. Η ριζική προστατεκτομή μπορεί να γίνει με έναν από τους εξής δύο τρόπους: υπερηβική ή περινεϊκή προστατεκτομή.
- Υπερηβική. Κατά την υπερηβική ριζική προστατεκτομή ο αδένας αφαιρείται μέσω μίας τομής χαμηλά στην κοιλιά, που τυπικά εκτείνεται αμέσως κάτω από τον ομφαλό μέχρι 2,5 εκ. πάνω από τη βάση του πέους. Είναι η πιο συνηθισμένη μέθοδος για την αφαίρεση του προστάτη για δύο λόγους: Ο χειρουργός μπορεί να χρησιμοποιήσει την ίδια τομή,
για να αφαιρέσει γειτονικούς λεμφαδένες που εξετάζονται, για να εξακριβωθεί αν έχει εξαπλωθεί ο καρκίνος, και επιπλέον η μέθοδος δίνει στο χειρουργό καλύτερη πρόσβαση στον προστάτη κάνοντας ευκολότερη τη διάσωση των νεύρων που ελέγχουν τη στύση. - Περινεϊκή. Κατά την περινεϊκή εγχείρηση του προστάτη η τομή γίνεται μεταξύ πρωκτού και οσχέου. Γενικά στην περινεϊκή εγχείρηση η αιμορραγία είναι μικρότερη και οι πιο παχύσαρκοι άνδρες αναλαμβάνουν γρηγορότερα από ό,τι με την υπερηβική μέθοδο. Δυστυχώς η μέθοδος αυτή κάνει λίγο δυσκολότερο για το χειρουργό σας να εντοπίσει και να προστατεύσει τις δέσμες νεύρωνπου προσκολλώνται στον προστάτη. Δεν επιτρέπει επίσης στο χειρουργό να αφαιρέσει τους παραπλήσιους λεμφαδένες. Γι’ αυτό η εγχείρηση αυτή είναι λιγότερο συνηθισμένη.
Ακτινοθεραπεία. Κατά την ακτινοθεραπεία χρησιμοποιούνται ακτίνες Χ υψηλής ισχύος ή άλλη ακτινοβολία, για να καταστραφούν τα καρκινικά κύτταρα. Είναι η θεραπεία που προτιμάται, αν είστε ηλικιωμένοι ή η κατάσταση της υγείας σας δεν είναι καλή και μπορεί να έχετε δυσκολίες να αντέξετε την εγχείρηση. Μπορεί επίσης να είναι η προτιμώμενη μέθοδος, αν ο καρκίνος βρίσκεται σε μέρος του προστάτη που κάνει πιο δύσκολη την εγχείρηση. Για τον καρκίνο που είναι εντοπισμένος στον προστάτη η ακτινοθεραπεία είναι συχνά το ίδιο αποτελεσματική με την εγχείρηση για μέχρι 10 χρόνια.
Η ακτινοθεραπεία χρησιμοποιείται επίσης για τη θεραπεία του καρκίνου που έχει εξαπλωθεί εκτός του προστάτη. Μπορεί να καταστρέψει τα καρκινικά κύτταρα, να συρρικνώσει τον όγκο και να ανακουφίσει από τα επώδυνα συμπτώματα. Υπάρχουν δύο μορφές ακτινοθεραπείας για τον προστάτη: η εξωτερική ακτινοθεραπεία και τα ραδιενεργά εμφυτεύματα-κόκκοι.
Εξωτερική ακτινοθεραπεία. Η ακτινοβολία της εξωτερικής ακτινοθεραπείας χορηγείται με ακτίνες από μεγάλο μηχάνημα που τοποθετείται έξω από το σώμα σας. Δυστυχώς, αυτές οι εξωτερικές ακτίνες δεν καταστρέφουν μόνο τα καρκινικά κύτταρα, αλλά μπορεί να βλάψουν και τους υγιείς ιστούς στην ίδια περιοχή. Να γιατί το πρώτο βήμα στην ακτινοθεραπεία είναι να χαρτογραφηθούν οι περιοχές του σώματος σας που θα δεχτούν την ακτινοβολία, για να βρεθούν οι καλύτερες γωνίες, στις οποίες θα κατευθυνθούν οι ακτίνες. Η θεραπεία γίνεται γενικά 5 ημέρες την εβδομάδα για περίπου 6 ή 7 εβδομάδες.
Κάθε συνεδρία διαρκεί περίπου 15 λεπτά, αλλά μεγάλο μέρος του χρόνου αυτού αφορά στην προετοιμασία. Ο πραγματικός χρόνος κατά τον οποίο δέχεστε ακτινοβολία είναι περίπου μόνο 1 λεπτό. Σήμερα εφαρμόζονται νέες μορφές ακτινοθεραπείας που προκαλούν μικρότερη βλάβη στους γύρω ιστούς. • Ραδιενεργά εμφυτεύματα. Είναι μια εναλλακτική μέθοδος ακτινοβολίας κατά την οποία χρησιμοποιούνται βελόνες που καθοδηγούνται από υπέρηχους, για να εμφυτευθούν στον προστάτη ραδιενεργοί κόκκοι μεγέθους ρυζιού. Οι κόκκοι αυτοί δίνουν τη διπλάσια δόση ακτινοβολίας σε σχέση με την εξωτερική ακτινοθεραπεία και προκαλούν λιγότερη βλάβη στους υγιείς ιστούς. Επειδή η τεχνική είναι σχετικά νέα, είναι άγνωστες οι μακροχρόνιες επιδράσεις της, αν και τα πρώτα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά. Για άνδρες με καρκίνο περιορισμένο στον προστάτη οι ραδιενεργοί κόκκοι ελέγχουν την εξέλιξη του καρκίνου για 5 χρόνια στο 90% των περιπτώσεων.
Κρυοθεραπεία. Ένας άλλος τρόπος θεραπείας για τον καρκίνο του προστάτη είναι η κρυοθεραπεία του προστάτη. Κατά την κρυοθεραπεία πέντε έως επτά λεπτές μεταλλικές ράβδοι, η καθεμία μήκους περίπου 15 εκ. εισάγονται στον προστάτη μέσω του περινέου (την περιοχή μεταξύ πρωκτού και οσχέου). Ένας καθετήρας υπερηχογράφου που τοποθετείται στον πρωκτό σας, βοηθάει το γιατρό να εισαγάγει τις ράβδους. Όταν οι άκρες των ράβδων είναι στη θέση τους, χορηγείται υγρό άζωτο που κυκλοφορεί μέσα στις ράβδους αυτές κατεβάζοντας τη θερμοκρασία. Καθώς παγώνει ο ιστός γύρω από τις ράβδους, ο σχηματισμός και η επέκταση κρυστάλλων πάγου μέσα στα καρκινικά κύτταρα τα κάνει να σπάζουν και να νεκρώνονται. Για να μην παγώσει και η ουρήθρα σας μαζί με τον προστάτη, μπαίνει σε αυτήν ένας καθετήρας μέσω του οποίου χορηγείται θερμαντικό διάλυμα.
Τα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα αυτής της θεραπείας είναι ενθαρρυντικά, αλλά τα μακροπρόθεσμα ποσοστά επιβίωσης φαίνονται χαμηλότερα από εκείνα της εγχείρησης ή της ακτινοθεραπείας, ενώ οι παρενέργειες της μπορεί να είναι πολύ βαριές. Επιπλέον, η διαδικασία δε σκοτώνει πάντα όλα τα καρκινικά κύτταρα.
Ορμονοθεραπεία. Οι ανδρικές ορμόνες κάνουν τα καρκινικά κύτταρα του προστάτη να μεγαλώνουν γρηγορότερα. Ο πιο συνηθισμένος τρόπος θεραπείας του προχωρημένου καρκίνου του προστάτη είναι η διακοπή τροφοδοσίας του όγκου από τις ορμόνες αυτές. Σχεδόν το 75% των ανδρών με προχωρημένο καρκίνο του προστάτη προτιμούν αυτή τη μορφή θεραπείας. Κατά την ορμονοθεραπεία χρησιμοποιούνται φάρμακα, για να σταματήσει το σώμα σας να παράγει τις περισσότερες ανδρικές ορμόνες, ή φάρμακα για να εμποδίσουν τις ορμόνες να μπουν στα καρκινικά κύτταρα. Καμιά φορά χρησιμοποιείται συνδυασμός και των δύο φαρμάκων. Η ορμονοθεραπεία μπορεί να σταματήσει προσωρινά την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων, αλλά σπάνια είναι θεραπευτική, επειδή τα καρκινικά κύτταρα τελικά μαθαίνουν να ζουν σε περιβάλλον με λίγες ορμόνες.
Επειδή η ορμονοθεραπεία μπορεί να συρρικνώσει τους όγκους, χρησιμοποιείται επίσης σε μερικούς καρκίνους πρώιμου σταδίου σε συνδυασμό με εγχείρηση και ακτινοθεραπεία. Η ορμονοθεραπεία μπορεί να περιορίσει το μέγεθος μεγάλων όγκων, έτσι ώστε να αφαιρεθούν πιο εύκολα με εγχείρηση ή να τους καταστρέψει η ακτινοθεραπεία. Η ορμονοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί επίσης μετά από εγχείρηση ή ακτινοθεραπεία, για να βοηθήσει να αδρανοποιηθούν τα καρκινικά κύτταρα που τυχόν απέμειναν.
Με την ορμονοθεραπεία περίπου το 50% των ανδρών των οποίων ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί σε άλλα όργανα της πυέλου ζουν άλλα 5 χρόνια. Περίπου το 40% ζει περίπου 10 χρόνια. Αν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί στα οστά, η επιβίωση είναι γενικά βραχύτερη.
