Η οστεοαρθρίτιδα, που είναι επίσης γνωστή και ως εκφυλιστική αρθροπάθεια, είναι μία από τις πιο γνωστές νόσους της ανθρωπότητας. Περισσότερο από το 50% των ατόμων άνω των 65 ετών έχουν σε κάποιο βαθμό οστεοαρθρίτιδα. Το 75% αυτών είναι γυναίκες. Πολλοί από αυτούς που προσβάλλει η ασθένεια έχουν οικογενειακό ιστορικό.
Τα βασικά συμπτώματα είναι:
- Πόνος σε μία άρθρωση κατά τη διάρκεια της χρήσης της ή μετά τη χρήση της ή μετά από περιόδους αδράνειας.
- Δυσκαμψία σε μία ή περισσότερες αρθρώσεις, ιδιαίτερα το πρωί μετά τον ύπνο.
- Μερικές φορές ανάπτυξη εξογκωμάτων στις αρθρώσεις των δακτύλων ή γύρω από τα γόνατα.
Η οστεοαρθρίτιδα μπορεί να προσβάλει αρχικά μόνο μία άρθρωση, όπως το γόνατο ή το ισχίο, ή μπορεί να περιλαμβάνει πολλές αρθρώσεις, όπως είναι οι αρθρώσεις στα δάχτυλα.
Δυστυχώς η οστεοαρθρίτιδα δε φεύγει. Ο πόνος τείνει να αυξάνεται με τα χρόνια -όπως και τα άλλα συμπτώματα- και μπορεί να περιορίζει τις δραστηριότητες. Το 80% των ατόμων με οστεοαρθρίτιδα αναφέρει κάποιας μορφής περιορισμό στην κινητικότητα ή στις δραστηριότητες.
Η οστεοαρθρίτιδα προσβάλλει συχνά το γόνατο και το ισχίο, αλλά μπορεί να εμφανιστεί επίσης στα χέρια και στα πόδια. Προσβάλλει πιο σπάνια καρπούς, αγκώνες και αστραγάλους. Εκδηλώνεται επίσης στον αυχένα ή στη μέση. Η συνηθισμένη εξέλιξη περιλαμβάνει τη φθορά των δίσκων στη σπονδυλική στήλη και την ανάπτυξη οστεοφύτων στις άκρες του τραυματισμένου σπονδύλου.
Για να καταλάβετε την οστεοαρθρίτιδα πρέπει να ξέρετε ορισμένα πράγματα για τις αρθρώσεις, δηλαδή τα μέρη εκείνα του σκελετού όπου έρχονται σε επαφή και συνδέονται, δύο ή περισσότερα οστά.
Οι αρθρώσεις στο σώμα είναι φτιαγμένες από ιστούς σχεδιασμένους για να εξυπηρετούν ισόβια. Τα οστά στις αρθρώσεις καλύπτονται από χόνδρο που απορροφά τους κραδασμούς. Ο χόνδρος είναι ένα ανθεκτικό, λείο, ολισθηρό υλικό που αποτρέπει την τριβή οστού με οστό. Η άρθρωση περιβάλλεται από την αρθρική μεμβράνη που παράγει και απελευθερώνει το αρθρικό υγρό που λιπαίνει την άρθρωση. Ο αρθρικός θύλακας είναι ο ανθεκτικός ινώδης ιστός που συνδέει τις δύο πλευρές της άρθρωσης. Βοηθάει στη σταθεροποίηση της. Οι σύνδεσμοι είναι κοντές χορδές δυνατών ινών που συνδέουν το ένα οστό με το άλλο και συμβάλλουν στην ευθυγράμμιση και στη σταθερότητα της άρθρωσης. Οι μύες καταλήγουν σε τένοντες που συνδέονται με το οστό πάνω ή κάτω από τον αρθρικό θύλακα.
Κοντά σε πολλές αρθρώσεις βρίσκονται μικροί σάκοι γεμάτοι υγρό που ονομάζονται θύλακες. Οι θύλακες βρίσκονται μεταξύ των μυών ή μεταξύ των μυών, των τενόντων και των οστών. Βοηθούν στη μείωση της τριβής γύρω από τις αρθρώσεις.
Αιτίες
Το βασικό χαρακτηριστικό της οστεοαρθρίτιδας είναι η φθορά στο χόνδρο μίας άρθρωσης. Αυτό επηρεάζει την κινητικότητα της άρθρωσης. Με τα χρόνια, ο χόνδρος μπορεί να χάσει την ελαστικότητα του κάνοντας την άρθρωση πιο ευάλωτη σε τραυματισμούς ή κατάχρηση. Η λεία επιφάνεια του χόνδρου γίνεται αδρή και χάνει τη χαρακτηριστική της απόσβεση της τριβής. Η φθορά του χόνδρου προκαλεί τη φλεγμονή του υμένα της άρθρωσης (ονομάζεται έλυτρο). Ο ιστός που φλεγμαίνει ελευθερώνει ένζυμα που προκαλούν επιπλέον βλάβη στο χόνδρο. Καθώς τα άκρα των οστών εκτίθενται σε φθορές, και καθώς το ένα οστό τρίβεται με το άλλο λόγω της απώλειας χόνδρου, διογκώνονται και σχηματίζουν οστικές αναπτύξεις (οστεόφυτα) που είναι σχηματισμός έκτοπου οστού (όχι σε σωστή θέση) στα άκρα του παλιού. Τα οστεόφυτα είναι μερικώς υπεύθυνα για την απώλεια του φυσιολογικού σχήματος των αρθρώσεων, ενώ συμβάλλουν στον περιορισμό της κινητικότητας της άρθρωσης που παρατηρείται. Κάθε βήμα στην κατάσταση αυτή προκαλεί πόνο.
Πάντως, η φυσιολογική φθορά των αρθρώσεων δεν οδηγεί απαραίτητα σε οστεοαρθρίτιδα η οποία δεν αποτελεί αναπόφευκτο μέρος της γήρανσης.
Εκτός από την ηλικία, μια ακόμα αιτία για την εκδήλωση οστεοαρθρίτιδας σε μία άρθρωση είναι ο τραυματισμός. Τα άτομα με τραυματισμούς στις αρθρώσεις εξαιτίας αθλητικών ή επαγγελματικών δραστηριοτήτων ή ατυχημάτων διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης οστεοαρθρίτιδας. Μια άλλη αιτία που προκαλεί αρθρίτιδα στα γόνατα είναι η παχυσαρκία.
Στην ανάπτυξη της οστεοαρθρίτιδας, ιδιαίτερα στα χέρια, παίζει επίσης ρόλο η γενετική. Κάποια άτομα γεννιούνται με ελαττωματικούς χόνδρους ή μικρά ελαττώματα στον τρόπο που ταιριάζουν οι αρθρώσεις μεταξύ τους. Καθώς γερνούν, αυτά τα ελαττώματα μπορεί να προκαλέσουν πρώιμη φθορά του χόνδρου της άρθρωσης.
Διάγνωση
Ο πόνος σε μία ή περισσότερες αρθρώσεις είναι ένα βασικό σύμπτωμα οστεοαρθρίτιδας. Ο γιατρός θα ρωτήσει για τα συμπτώματα και θα εξετάσει τις αρθρώσεις. Μπορεί να ζητήσει μία ακτινογραφία, για να επιβεβαιώσει τη διάγνωση.
Πολλά άτομα με οστεοαρθρίτιδα δεν το συνειδητοποιούν, μέχρι να το εντοπίσει ο γιατρός τους σε μία ακτινογραφία ρουτίνας. Τα οστεόφυτα που αποτελούν ένδειξη οστεοαρθρίτιδας μπορεί να φαίνονται στην ακτινογραφία της προσβεβλημένης άρθρωσης.
Οζίδια του Heberden
Μία ακόμα ένδειξη μπορεί να είναι τα οζίδια του Heberden ή του Bouchard. Δεν πρόκειται ακριβώς για οζίδια αλλά για οστικά εξογκώματα που εμφανίζονται σε διάστημα ετών στις τελικές και μεσαίες αρθρώσεις των δακτύλων.
Ο γιατρός μπορεί να ρωτήσει αν υπήρχαν και στους γονείς του ασθενή, επειδή φαίνεται να υπάρχει γενετική προδιάθεση για τα οζίδια του Heberden.
Τα οζίδια του Heberden εμφανίζονται πιο συχνά στις γυναίκες και μπορεί να είναι σημείο οστεοαρθρίτιδας. Αν και είναι επώδυνα αρχικά, αποτελούν συχνά μόνο πρόβλημα εμφάνισης.
Κλασική θεραπεία
Η θεραπεία, που αποβλέπει συνήθως στην ανακούφιση από τις ενοχλήσεις και, αν είναι δυνατό, στη βελτίωση της κινητικότητας των αρθρώσεων, γίνεται εκτός των άλλων και με άσκηση, φαρμακευτική αγωγή ή εγχείρηση.
Άσκηση. Η κατάλληλη άσκηση είναι σημαντική για την ευελιξία των αρθρώσεων και την ενδυνάμωση των μυών. Ασκήσεις εύρους κινητικότητας και μυϊκής ενδυνάμωσης μπορεί να βοηθήσουν στην πρόληψη της εξέλιξης και στη μείωση της δυσκαμψίας. Ο γιατρός ή ο φυσικοθεραπευτής μπορεί να σας συμβουλεύσουν για το σωστό πρόγραμμα άσκησης.
Ένα άλλο πλεονέκτημα της άσκησης είναι ότι βοηθάει στην απώλεια βάρους και στη διατήρηση ενός υγιούς βάρους. Το υπερβολικό βάρος ασκεί περιττή πίεση σε πολλές αρθρώσεις, όπως είναι η σπονδυλική στήλη, το γόνατο και το ισχίο, και μπορεί να επιδεινώσει την οστεοαρθρίτιδα. Στην πραγματικότητα κάθε κιλό βάρους προσθέτει μέχρι και 4 κιλά φορτίου σε κάθε γόνατο. Επιπλέον, η άσκηση μπορεί να δυναμώσει τους μυς του σώματος και να βοηθήσει στη διατήρηση της σωστής στάσης. Η καλή στάση είναι σημαντική, ιδιαίτερα αν το άτομο πάσχει από οστεοαρθρίτιδα στη σπονδυλική στήλη.
Φάρμακα. Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, όπως η ασπιρίνη και η ιβουπροφαίνη (Brufen κ.ά.), είναι η προτιμώμενη θεραπεία. Για τον πόνο χωρίς φλεγμονή η παρακεταμόλη (Depon κ.ά.) μπορεί να παρέχει ανακούφιση.
Άλλα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της οστεοαρθρίτιδας είναι οι εκλεκτικοί αναστολείς της COX-2. Είναι τα φάρμακα ροφεκοξίμπη (Vioxx), σελεκοξίμπη (Celebrex) και βαλντεκοξίμπη (Betra). Το πλεονέκτημα αυτών των συνταγογραφούμενων φαρμάκων είναι ότι προκαλούν λιγότερο συχνά πόνο και αιμορραγία από το στομάχι σε σχέση με τα κλασικά μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα.
Το υαλουρονικό οξύ είναι μία ουσία που βρίσκεται φυσιολογικά στο αρθρικό υγρό. Τα παρασκευάσματα αυτής της ουσίας, όπως το υαλουρονικό νάτριο (Hyalart) και τα παράγωγα του (Synvisc), χορηγούνται με ενέσεις μέσα στην άρθρωση και ίσως να παρέχουν ανακούφιση από τον πόνο της οστεοαρθρίτιδας στο γόνατο, αλλά αυτό δεν είναι σίγουρο.
Ο γιατρός μπορεί επίσης να συστήσει μία ένεση κορτικοστεροειδούς φαρμάκου μέσα στην άρθρωση που φλεγμαίνει, αν δεν ανταποκρίνεται σε άλλες θεραπείες.
Άλλες θεραπείες. Κάποια άτομα ανακουφίζονται από τον πόνο με τη χρήση πάγου, θερμοφόρας, με μπουκάλια ζεστού νερού και ζεστά μπάνια. Οι συσκευές προστασίας των αρθρώσεων μπορεί να βοηθήσουν στην πρόληψη διατάσεων και πιέσεων στις επώδυνες αρθρώσεις. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της οστεοαρθρίτιδας στον αυχένα ο γιατρός μπορεί να χορηγήσει ένα αυχενικό κολάρο, για να το φοράτε κατά τη διάρκεια επεισοδίων σοβαρού (οξέος) πόνου.
Εγχείρηση. Στην περίπτωση μακροχρόνιας φθοράς της άρθρωσης ο γιατρός μπορεί να συστήσει αντικατάσταση με μία τεχνητή άρθρωση. Η εγχείρηση αντικατάστασης εκτελείται συχνά στις αρθρώσεις του ισχίου και του γόνατος. Αν οι αρθρώσεις των χεριών έχουν φθαρεί σημαντικά, η εγχείρηση μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του πόνου και να αυξήσει την κινητικότητα των δακτύλων.
Άλλες χειρουργικές τεχνικές έχουν σχεδιαστεί, για να αφαιρούν χαλαρά κομμάτια οστού ή χόνδρου που μπορεί να προκαλούν πόνο ή μηχανικά συμπτώματα, όπως «κλείδωμα». Η επέμβαση γίνεται συνήθως με το αρθροσκόπιο, ένα μικρό σωλήνα που εισάγεται στην άρθρωση, μέσω του οποίου εργάζεται ο χειρουργός.
Κάποιες έρευνες εξέτασαν τις αρθροσκοπικές επεμβάσεις σε άτομα με οστεοαρθρίτιδα στα γόνατα. Η έρευνα δεν έδειξε σημαντική διαφορά στη μείωση του πόνου ή στη βελτίωση της λειτουργίας του γόνατος ανάμεσα στα άτομα που υπεβλήθησαν σε επέμβαση και σε άτομα που έκαναν εικονική επέμβαση (placebo). Απαιτούνται επιπλέον έρευνες, για να εκτιμηθούν καλύτερα τα αποτελέσματα.
Εναλλακτική θεραπεία
Τα άτομα με οστεοαρθρίτιδα ξοδεύουν εκατομμύρια κάθε χρόνο σε εναλλακτικές θεραπείες, όπως φυτικά σκευάσματα, βελονισμό και διατροφικά συμπληρώματα. Πολλοί στρέφονται στην εναλλακτική ιατρική, είτε γιατί τα φάρμακα που λαμβάνουν προσφέρουν μικρή ανακούφιση είτε επειδή δεν μπορούν να ανεχτούν τις παρενέργειες τους. Κάποια άτομα χρησιμοποιούν μη κλασικές θεραπείες συμπληρωματικά της κλασικής θεραπευτικής αγωγής. Υπάρχουν ενδείξεις ότι κάποιες από αυτές τις θεραπείες μπορεί να είναι ωφέλιμες:
Γλυκοζαμίνη και θειική χονδροϊτίνη. Δύο από τις πιο δημοφιλείς θεραπείες για την οστεοαρθρίτιδα είναι τα συμπληρώματα γλυκοζαμίνης και θειικής χονδροϊτίνης. Οι ασθενείς τα παίρνουν, γιατί υποτίθεται ότι διατηρούν τον υπάρχοντα χόνδρο και διεγείρουν την ανάπτυξη νέου απαλύνοντας έτσι τα συμπτώματα και καθυστερώντας την πρόοδο της ασθένειας.
Μιλήστε στο γιατρό σας σχετικά με τα συμπληρώματα. Αν έχετε αλλεργία στα οστρακοειδή, δε θα πρέπει να πάρετε γλυκοζαμίνη. Μπορεί επίσης να αυξήσει τα επίπεδα ζαχάρου σε άτομα με διαβήτη. Αν λαμβάνετε ένα αντιπηκτικό φάρμακο, όπως είναι η βαρφαρίνη (Panwarfin), η θειική χονδροϊτίνη μπορεί να παρεμποδίζει τα αποτελέσματα του φαρμάκου.
Τεχνικές χαλάρωσης. Ο διαλογισμός, όταν γίνεται τακτικά, βοηθάει κάποιους ανθρώπους να εισέλθουν σε ένα βαθύ στάδιο ηρεμίας που μειώνει τις αντιδράσεις άγχους του οργανισμού. Ο διαλογισμός μπορεί να χαλαρώσει την αναπνοή, να καθυστερήσει τα εγκεφαλικά κύματα, να μειώσει τη μυϊκή τάση και τον καρδιακό ρυθμό. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση του πόνου της αρθρίτιδας.
Μία άλλη επιλογή είναι η βιοανάδραση κατά την οποία μαθαίνει κανείς να ελέγχει ορισμένες σωματικές λειτουργίες, όπως τον καρδιακό ρυθμό, τον τύπο αναπνοής και τη θερμοκρασία του σώματος. Ο έλεγχος αυτών των λειτουργιών μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του πόνου.
Βελονισμός. Ο βελονισμός είναι μία αρχαία κινέζικη τέχνη θεραπείας που γίνεται με την εισαγωγή βελονών στο δέρμα σε συγκεκριμένα σημεία του σώματος, που ονομάζονται μεσημβρινοί. Ο βελονισμός βασίζεται στην άποψη ότι η καλή υγεία σχετίζεται με τη ροή του τσι, τη δύναμη της ζωής του σώματος. Η εισαγωγή βελονών σε συγκεκριμένους μεσημβρινούς στοχεύει στη διέγερση της ροής του τσι. Οι δυτικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι η εισαγωγή των βελονών μπορεί να διεγείρει την απελευθέρωση ενδορφινών, που αποτελούν το φυσικό παυσίπονο του σώματος.
Ο βελονισμός έχει αποδειχτεί αποτελεσματικός σε κάποιες παθήσεις και μπορεί να αποτελεί μία λογική επιλογή για τη διαχείριση του πόνου και των άλλων συμπτωμάτων της οστεοαρθρίτιδας. Πάντως, το Αμερικανικό Κολέγιο Ρευματολογίας έχει αναφέρει ότι ο βελονισμός δεν αποδίδει καλύτερα από ένα placebo. Μελλοντικές έρευνες πιθανόν να είναι σε θέση να πουν ποια άτομα μπορεί να ωφεληθούν από το βελονισμό. Πάντως μια πρόσφατη μελέτη από Αυστραλούς επιστήμονες έδειξε ότι ο βελονισμός δεν είναι αποτελεσματικός για τον χρόνιο πόνο στο γόνατο.
