Οι χιμπατζήδες ασκούν εκ φύσεως βία ο ένας στον άλλον, ή η εισβολή των ανθρώπων στο περιβάλλον τους, τους έκανε επιθετικούς; Μια μελέτη στην οποία συμμετείχαν 30 ερευνητές και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature δίνει αφορμή για ένα νέο γύρο συζητήσεων επί του θέματος.
Οι συγγραφείς της μελέτης εξέτασαν όλες τις περιπτώσεις κατά τις οποίες οι χιμπατζήδες και οι μπονόμπο στην Αφρική σκότωσαν μέλη του είδους τους και διαπίστωσαν ότι η βία αποτελεί μια φυσική συμπεριφορά του χιμπατζή, δηλαδή δεν είναι αποτέλεσμα ανθρώπινων ενεργειών οι οποίες ωθούν τους χιμπατζήδες σε επιθετικότητα και θανατηφόρες επιθέσεις.
Οι ερευνητές λένε ότι οι πολεμική συμπεριφορά των χιμπατζήδων αναπτύχθηκε διότι παρέχει περισσότερους πόρους, έδαφος και σεξ στους δολοφόνους οι οποίοι διατρέχουν μικρό κίνδυνο από τις πράξεις τους -αφού δεν υπάρχει κράτος να τους τιμωρήσει. H μελέτη υπονοεί ότι το ίδιο έχει συμβεί στον άνθρωπο ο οποίος έχει κοινό πρόγονο με τον χιμπατζή.
Να σημειωθεί ότι η βία που καταλήγει σε θάνατο δεν είναι σπάνια μεταξύ των μελών του ίδιου είδους σε ορισμένα ζώα. Οι αρσενικοί χιμπατζήδες ωστόσο είναι πολύ πιο βίαοι αν και δεν είναι οι μόνοι πίθηκοι που εκδηλώνουν επιθετικότητα. Οι αρσενικοί ουραγκοτάγκοι, για παράδειγμα, ασκούν κι αυτοί βία στα θηλυκά. Σίγουρα τα ζώα δεν είναι ειρηνικά και “ευγενικά” όπως πίστευαν κάποτε οι επιστήμονες. Είναι άγνωστο ωστόσο τι μπορεί να σημαίνει για την ανθρώπινη φυλή και τους πολέμους της η συμπεριφορά του χιμπατζή.
Φυσική βία
Ο άνθρωπος και ο χιμπατζής είναι ίσως τα μόνα είδη ζώων που εξαπολύουν συντονισμένες επιθέσεις σε άτομα του είδους τους. Η ανάλυση παρατηρήσεων που συγκεντρώθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες δείχνει τώρα να διαψεύδει τη θεωρία ότι οι χιμπατζήδες γίνονται βίαιοι μόνο όταν ο άνθρωπος διαταράξει τη ζωή τους. Όπως και εμείς, οι συγγενείς μας φαίνεται ότι είναι γεννημένοι δολοφόνοι. Οι χιμπατζήδες είναι γνωστό ότι επιτίθενται σε ανταγωνιστικές ομάδες και συχνά σκοτώνουν τα ενήλικα αρσενικά και τα βρέφη. Πολλές φορές μάλιστα γίνονται κανίβαλοι και καταβροχθίζουν τα θύματά τους.
H τρέχουσα μελέτη «έρχεται ως απάντηση σε έναν αυξανόμενο αριθμό σχολιαστών που ισχυρίζονται ότι η βία στους χιμπατζήδες προκαλείται από ανθρώπινες παρεμβάσεις» αναφέρουν οι ερευνητές που συμμετείχαν στην μελέτη. Το συμπέρασμα της δημοσίευσης είναι ότι η βία στους χιμπατζήδες οφείλεται σε προσαρμοστικές προσαρμογές που εμφανίστηκαν στην πορεία της εξέλιξης του είδους. Με άλλα λόγια, οι χιμπατζήδες στρέφονται στη βία για να απαλλαγούν από ανταγωνιστές και να εξασφαλίσουν περισσότερη τροφή, χώρο ή σεξουαλικούς συντρόφους.
Η μελέτη βασίστηκε σε δεδομένα που συγκεντρώθηκαν σε διάστημα 50 ετών από 19 κοινότητες χιμπατζήδων στην Αφρική, όπου καταγράφηκαν συνολικά 152 περιστατικά βίαιων θανάτων. Η ανάλυση έδειξε ότι τα περιστατικά βίας δεν είναι πιο συχνά σε κοινότητες που επηρεάζονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Η ομάδα Ngogo των χιμπατζήδων στην Ουγκάντα αποδείχθηκε η πιο βίαιη ομάδα που υπάρχει, έστω και αν η περιοχή είχε ελάχιστα διαταραχθεί από τον άνθρωπο. Σ’ ένα παρθένο περιβάλλον, “πηγαίνουν όλοι να σκοτώσουν τους γείτονές τους”, ανέφερε ένας εκ των ερευνητών της μελέτης.
«Είναι σημαντικό να δώσουμε τη σωστή απάντηση στο ερώτημα» σχολιάζει ο Michael Wilson, ανθρωπολόγος του Πανεπιστημίου της Μινεσότα και πρώτος συγγραφέας της δημοσίευσης. «Εφόσον χρησιμοποιούμε τους χιμπατζήδες ως μοντέλο για την κατανόηση της βίας στους ανθρώπους, οφείλουμε να γνωρίζουμε τι κάνει τους χιμπατζήδες να γίνονται βίαιοι».
Επικρίσεις
Στη μελέτη γίνεται προσπάθεια να εξαχθούν συμπεράσματα σχετικά με την εξέλιξη του ανθρώπου, παραδέχεται ο Wilson. Ωστόσο, οι επικριτές λένε ότι τα στοιχεία δεν αποδεικνύουν με κανένα τρόπο τη βίαια φύση των χιμπατζήδων και πολύ περισσότερο των ανθρώπων.
Ο Richard Wrangham του Harvard, ο οποίος έχει γράψει βιβλίο για την καταγωγή της βίας υποστηρίζει ότι η συμπεριφορά των χιμπατζήδων είναι ένα λογικό ξεκίνημα για να σκεφτούμε πώς άρχισε ο πόλεμος στις πρωτόγονες φυλές, μια κατάσταση που ήταν ο κανόνας ενώ η ειρήνη ήταν η εξαίρεση. Η συμπεριφορά των χιμπατζήδων μπορεί να εξηγήσει μόνο τους πολέμους μικρής κλίμακας, λέει ο ίδιος και προσθέτει: “Εγώ σίγουρα δεν θα ήθελα να πω ότι η συμπεριφορά των χιμπατζήδων εξηγεί αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Συρία”.
Ο Robert Sussman , ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, ο οποίος υποστηρίζει την ιδέα ότι οι ανθρώπινες ενέργειες ασκούν πίεση στις κοινωνίες των χιμπατζήδων οδηγώντας σε δολοφονίες, λέει ότι περιφρονείται αυτή η άποψη. “Οι στατιστικές δεν μου λένε τίποτα”, ανέφερε. Ο Sussman είναι δύσπιστος για τις συνδέσεις της βίας μεταξύ χιμπατζή και ανθρώπου. «Ο πόλεμος δεν έχει τίποτα με αυτό που κάνουν οι χιμπατζήδες”, λέει.
