Ο όγκος (νεοπλασία) στον εγκέφαλο προκαλείται από την παθολογική ανάπτυξη των κυττάρων. Οι εγκεφαλικοί όγκοι μπορεί να είναι μη καρκινωματώδεις (καλοήθεις) ή καρκινωματώδεις (κακοήθεις).
Ένας όγκος εγκεφάλου (brain tumor) μπορεί να είναι καλοήθης αλλά η εντόπισή του να προκαλεί σοβαρότατα συμπτώματα και να θέτει σε κίνδυνο ακόμα και τη ζωή του πάσχοντος. Καθώς ο εγκέφαλος βρίσκεται εντός ενός σκληρού κρανίου, ο όγκος που αναπτύσσεται θα προξενήσει αρχικά πίεση και στη συνέχεια βλάβη στον εγκέφαλο. Ο πιο συχνός καλοήθης όγκος του εγκεφάλου είναι το μηνιγγίωμα.
Η θεραπεία για τους καλοήθεις όγκους είναι αρκετά πιο εύκολη από τους κακοήθεις. Οι κακοήθεις όγκους του εγκεφάλου αποτελούν ένα πολύπλοκο και δύσκολο πρόβλημα καθώς αναπτύσσονται πολλών ειδών όγκοι με διαφορετική ιστολογική μορφή.
Αιτίες: Πρωτοπαθείς και δευτεροπαθείς
Οι δύο μεγάλες κατηγορίες εγκεφαλικών όγκων είναι οι πρωτοπαθείς και οι δευτεροπαθείς (μεταστατικοί).
Ο πρωτοπαθής όγκος του εγκεφάλου προέρχεται και αναπτύσσεται μέσα στον εγκεφαλικό ιστό. Η αιτία είναι γενικώς άγνωστη. Περιστασιακά ο καλοήθης ή κακοήθης όγκος υπάρχει κατά τη γέννηση (συγγενής). Ο πιο συχνός και ο πιο επιθετικός κακοήθης πρωτοπαθής όγκος του εγκεφάλου είναι το πολύμορφο γλοιοβλάστωμα.
Ο δευτεροπαθής όγκος του εγκεφάλου επεκτείνεται στον εγκέφαλο από έναν κακοήθη όγκο που βρίσκεται κάπου αλλού στο σώμα, όπως στον πνεύμονα ή στο μαστό, δηλαδή προέρχονται μετάσταση καρκίνου. Οι μεταστατικοί όγκοι του εγκεφάλου είναι συχνότεροι από τους πρωτοπαθείς.
Τόσο οι πρωτοπαθείς όσο και οι δευτεροπαθείς όγκοι μπορεί να βρίσκονται εντός του εγκεφάλου (γλοίωμα) ή κοντά σε αυτόν, όπως στο κρανίο, στις μεμβράνες του εγκεφάλου (μηνιγγίωμα), στους ιστούς στήριξης, στις εγκεφαλικές συζυγίες, στην υπόφυση ή στο κωνάριο της υπόφυσης. Οι όγκοι μπορεί επίσης να προέρχονται από τις περιοχές αυτές και κάθε τύπος μπορεί να έχει τα δικά του σημεία και συμπτώματα, τη δική του θεραπεία και πρόγνωση.
Είδη όγκων:
- Νευρογλοιακοί όγκοι: Αποτελούν το 50 % του συνόλου των όγκων εγκεφάλου (αστροκύτωμα, γλοιοβλάστωμα, επενδύμωμα, ολιγοδενδρογλοίωμα, μυελοβλάστωμα).
- Μηνιγγιώματα: 20 %
- Μεταστατικοί: 10 %
- Υπόφυσης: 8-9 %
- Ακουστικά νευρινώματα: 4-5 %
- Αλλοι τύποι: 5 % (κρανιοφαρυγγιώματα, πρωτοπαθή λεμφώματα, γερμινώματα, επιφυσιώματα, επιδερμοειδή, θηλώματα, χορδώματα, κ.α).
Παρόλο που οι εγκεφαλικοί όγκοι μπορεί να συμβούν σε κάθε ηλικία, είναι πιο συνηθισμένοι σε παιδιά ηλικίας 3 έως 12 ετών και σε ενήλικες ηλικίας 40 έως 70 ετών. Οι περισσότεροι εγκεφαλικοί όγκοι στα παιδιά είναι πρωτοπαθείς.
Μέχρι τώρα έχουν βρεθεί κάποιοι παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα να εμφανιστεί ένας όγκος εγκεφάλου. Τέτοιος παράγοντας είναι για παράδειγμα, η έκθεση στην ακτινοβολία. Η ιοντίζουσα ακτινοβολία (είναι αυτή που χρησιμοποιείται στην ακτινοθεραπεία) έχει αποδειχθεί ότι αποτελεί παράγοντα κινδύνου.
Συμπτώματα
Ο όγκος του εγκεφάλου, πρωτοπαθής ή δευτεροπαθής, μπορεί ευθέως να συμπιέζει ή να διηθεί τον εγκεφαλικό ιστό βλάπτοντας ή καταστρέφοντας τις περιοχές που είναι υπεύθυνες για την όραση, την κινητικότητα, την ισορροπία, το λόγο, την ακοή, τη μνήμη ή τη συμπεριφορά. Η πίεση από τον όγκο μπορεί επίσης να προκαλέσει οίδημα του περιβάλλοντος εγκεφαλικού ιστού οδηγώντας σε αύξηση της ενδοκράνιας πίεσης και συμπτώματα.
Σημεία και συμπτώματα
- Κεφαλαλγία (πονοκέφαλος) που μόλις άρχισε. Περισσότεροι από το 50% των ασθενών με εγκεφαλικό όγκο παρουσιάζουν πονοκεφάλους.
- Εμετοί. Ο ασθενής παρουσιάζει το πρωί όταν ξυπνά αναγούλες, εμετούς που δεν εξηγούνται από άλλους λόγους.
- Αδυναμία και λήθαργος.
- Αλλαγή της προσωπικότητας.
- Διπλωπία.
- Πρόσφατη αδυναμία συντονισμού ή αταξία ενός άκρου.
- Επιδείνωση της νοητικής λειτουργίας.
Επείγοντα σημεία και συμπτώματα
- Δυσκολία στην όραση, στα οπτικά πεδία ή στο λόγο.
- Σπασμοί. Οι αλλαγές στην ηλεκτρική δραστηριότητα των νευρώνων του εγκεφάλου που δημιουργεί ό όγκος, είναι αιτία σπασμών, απώλειας της συνείδησης, απώλειας ούρων ή και κοπράνων.
- Λήθαργος.
Αρχικά, τα σημεία και τα συμπτώματα ενός όγκου στον εγκέφαλο μπορεί να είναι ασαφή και διαλείποντα κάνοντας δύσκολη τη διάγνωση. Επιπρόσθετα, άλλες νόσοι μπορεί να προκαλέσουν παρόμοια σημεία και συμπτώματα.
Οι περισσότερες κεφαλαλγίες δε σημαίνουν σοβαρή ιατρική κατάσταση. Αλλά οι πονοκέφαλοι που προοδευτικά επιδεινώνονται ή που είναι χειρότεροι το πρωί από ό,τι το απόγευμα και συνοδεύονται από ναυτία ή εμετούς ή από θολή όραση ή διπλωπία θα πρέπει να προκαλέσουν την προσοχή του γιατρού σας. Η πρώιμη διάγνωση ενός εγκεφαλικού όγκου μπορεί να οδηγήσει σε πιο έγκαιρη και ίσως πιο αποτελεσματική θεραπεία.
Αν έχετε επείγοντα σημεία και συμπτώματα, αναζητήστε άμεση ιατρική βοήθεια, διότι μπορεί να είναι ενδεικτικά της έναρξης σοβαρών νευρολογικών διαταραχών.
Διάγνωση
Για τη διάγνωση του εγκεφαλικού όγκου χρησιμοποιούνται συνήθως διάφορα μέτρα. Μία λεπτομερής σωματική και νευρολογική εξέταση θα μπορούσε να οδηγήσει σε υποψία εγκεφαλικού όγκου. Ανάλογα με τα αποτελέσματα αυτής της εξέτασης ο γιατρός σας μπορεί να ζητήσει αξονική τομογραφία (CT) ή μαγνητική τομογραφία (MRI) της κεφαλής, για να αποκομίσει λεπτομερείς εικόνες του εγκεφάλου. Η αγγειογραφία του εγκεφάλου μπορεί να είναι χρήσιμη για την ανάδειξη της θέσης των αιμοφόρων αγγείων μέσα και γύρω από τον εγκεφαλικό όγκο.
Μπορεί να χρειαστούν εξετάσεις, που εκτιμούν άλλες περιοχές του σώματος, για την αναζήτηση ενός όγκου, που μπορεί να έχει επεκταθεί στον εγκέφαλο. Άλλες εξετάσεις, όπως η μαγνητική φασματογραφία (MRS), η αξονική τομογραφία εκπομπής πρωτονίων (SPECT), μπορεί να βοηθήσουν τους γιατρούς να εκτιμήσουν την εγκεφαλική δραστηριότητα παρατηρώντας τη χημική δραστηριότητα του εγκεφάλου και την αιματική ροή.
Μπορεί να χρειαστεί βιοψία για την ταυτοποίηση του τύπου του εγκεφαλικού όγκου, η οποία γίνεται με αφαίρεση ενός τμήματος του όγκου, ώστε να μπορεί να εξεταστεί κάτω από το μικροσκόπιο.
Οι εξετάσεις αίματος δεν μπορούν να δείξουν αν υπάρχει ή όχι όγκος στον εγκέφαλο.
Μηνιγγίωμα. Το μηνιγγίωμα είναι ένας καλοήθης όγκος εγκεφάλου που προέρχεται από κύτταρα των εξωτερικών καλυμμάτων του εγκεφάλου (μήνιγγες). Η περιοχή και η εντόπιση του μηνιγγιώματος προσδιορίζουν τη σοβαρότητα του. Η θεραπεία γίνεται συνήθως με χειρουργική αφαίρεση του όγκου. Αν ο όγκος βρίσκεται σε μία περιοχή που δεν είναι ιδιαίτερα προσβάσιμη, η πλήρης αφαίρεση μπορεί να είναι δύσκολη ή αδύνατη. Ορισμένες φορές οι λειτουργίες του εγκεφάλου, που έχουν ήδη επηρεαστεί από την πίεση λόγω του μηνιγγιώματος, μπορεί να υποστούν μόνιμη βλάβη.
Τα μηνιγγιώματα είναι πιο συχνά στις γυναίκες από ότι στους άνδρες, με μία αναλογία που ανέρχεται περίπου στο 2:1, ενώ αποτελούν το 20% των πρωτοπαθών όγκων του εγκεφάλου.
Θεραπεία
Όταν ένας εγκεφαλικός όγκος προκαλεί νευρολογικά σημεία και συμπτώματα, είναι πάρα πολύ σημαντικό να αφαιρεθεί γρήγορα με την κατάλληλη θεραπεία. Οι καλοήθεις όγκοι είναι συχνά θεραπεύσιμοι, παρόλο που κάποιες φορές η θέση τους καθιστά αδύνατη την πλήρη αφαίρεση τους. Αν ένας όγκος διηθεί τον εγκέφαλο, οπότε ο ιστός του όγκου να μην μπορεί να αφαιρεθεί εντελώς, είναι πιθανό μετά την εγχείρηση να εμφανίσει υποτροπή. Τόσο οι καλοήθεις όσο και οι κακοήθεις όγκοι μπορεί να προκαλέσουν βαριά και μη αναστρέψιμη νευρολογική βλάβη. Οι περισσότεροι κακοήθεις όγκοι – πρωτοπαθείς ή δευτεροπαθείς – δεν είναι θεραπεύσιμοι.
Οι εγκεφαλικοί όγκοι μπορεί να φράσσουν τη ροή του εγκεφαλονωτιαίου υγρού στον εγκέφαλο οδηγώντας στη συσσώρευση υγρού μέσα και γύρω από τον εγκέφαλο με αποτέλεσμα την αυξημένη ενδοκράνια πίεση. Αυτό αποτελεί σοβαρή επιπλοκή, γνωστή ως υδροκέφαλος. Το υγρό μπορεί να απαιτεί παροχέτευση για την ανακούφιση από την πίεση και τη μείωση του κινδύνου για περαιτέρω εγκεφαλική βλάβη.
Η θεραπεία των όγκων του εγκεφάλου γίνεται με εγχείρηση, ακτινοθεραπεία, για να νεκρωθούν τα κύτταρα του όγκου, ή χημειοθεραπεία, για να σταματήσει η εξέλιξη της νόσου.
Η ορμονική θεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε συγκεκριμένους όγκους, όπως γι’ αυτούς που βρίσκονται στην υπόφυση. Μπορεί να χορηγηθούν κορτικοστεροειδή για τη μείωση του εγκεφαλικού οιδήματος, αντιεπιληπτικά φάρμακα για τον έλεγχο των σπασμών και αναλγητικά για τους πονοκεφάλους.
Ορισμένοι καλοήθεις και κακοήθεις όγκοι μπορεί να αφαιρεθούν χειρουργικά. Πολλοί μπορούν να αφαιρεθούν μόνο τμηματικά και κάποιοι καθόλου. Οι πρόοδοι στην υποβοηθούμενη με υπολογιστές (στερεοτακτική) χειρουργική καθιστούν δυνατή την αφαίρεση κάποιων όγκων βαθιά μέσα στον εγκέφαλο. Η θεραπεία που εφαρμόζει ραδιενεργές ακτίνες στον όγκο καλείται στερεοτακτική ακτινοχειρουργική. Κατά την επέμβαση δε χρησιμοποιούνται νυστέρια. Η λεγόμενη Gamma Knife ακτινοχειρουργική γίνεται με μεταφορά ραδιενεργών ακτίνων στο ακριβές μέγεθος και σχήμα του όγκου με τη βοήθεια τεχνικών απεικόνισης του όγκου.
