Μια ηπατοπάθεια που έχει πάρει χαρακτήρα επιδημίας τα τελευταία χρόνια είναι το λιπαρό συκώτι ή ηπατική στεάτωση.
Πρόκειται για συσσώρευση του λίπους μέσα στο συκώτι η οποία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην κακή διατροφή, στην αντίσταση στην ινσουλίνη και στην παχυσαρκία.
Το συκώτι, από ένα τρυφερό και ροδαλό όργανο γίνεται λιπώδες κάτι μπορεί να οδηγήσει σε ηπατίτιδα (στεατοηπατίτιδα) και μετά από πολλά χρόνια, ευτυχώς σε λίγους, σε κίρρωση του ήπατος ή ακόμα και σε καρκίνο του ήπατος.
Το λιπώδες ήπαρ εμφανίζεται όταν το λίπος ξεπερνά το 10% του βάρους του συκωτιού. Συχνά στους διαβητικούς και στους παχύσαρκους το ποσοστό αυτό υπερβαίνει το 30%.
Η διάγνωση γίνεται με το υπερηχογράφημα και με εξετάσεις αίματος (οι τρανσαμινάσες έχουν υψηλές τιμές).
Φουά γκρά
Παλιότερα η πάθηση περιγραφόταν ως διήθηση του λίπους μέσα στο συκώτι. Όμως δεν πρόκειται για αυτόνομα λιποκύτταρα που εισέρχονται στο συκώτι. Πρόκειται για μια υπέρμετρη συσσώρευση λίπους, υπό μορφή τριγλυκεριδίων, μέσα στα ηπατοκύτταρα. Να σημειωθεί πάντως, ότι μια μικρή ποσότητα λίπους στο ήπαρ, γύρω στο 5% είναι κάτι υγιές.
Η πάθηση ονομάζεται μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος διότι δεν σχετίζεται με το αλκοόλ. Όμως το ήπαρ περιέχει υπερβολική εναπόθεση λίπους, παρόμοια με την περίπτωση που προκαλείται από κατάχρηση αλκοόλ.
Η εναπόθεση λίπους στο συκώτι αλλάζει το χρώμα και το μέγεθος του συκωτιού.
Η συχνότητά της πάθησης έχει διπλασιαστεί τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Στην Ελλάδα η υπολογίζεται ότι αφορά πάνω από το 15% των ενηλίκων. Στους παχύσαρκους με δείκτη μάζας σώματος (BMI) πάνω από 35 ή στους διαβητικούς, η συχνότητα φθάνει το 75%.
Οι πιθανότητες για εναπόθεση λίπους στο ήπαρ αυξάνονται σε περιπτώσεις αντίστασης στην ινσουλίνη, σακχαρώδη διαβήτη ή πάθησης του θυρεοειδή. Υπολογίζεται ότι στο 20% των παχύσαρκων η κατάσταση έχει εξελιχθεί σε μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα.
«Το αντίστοιχο του λιπαρού συκωτιού είναι το φουά γκρά στις πάπιες», λέει παραστατικά ο Τζόελ Ε. Λαβίν, επικεφαλής του Τμήματος Παιδιατρικής Γαστρεντερολογίας, Ηπατολογίας & Διατροφής στο Νοσοκομείο Παίδων Morgan Stanley της Νέας Υόρκης. «Για να παραχθεί το φουά γκρα, οι πάπιες πρέπει να πιεστούν για να φάνε πολύ ενώ οι άνθρωποι το κάνουν μόνοι τους». Φουά γκρά σημαίνει στα γαλλικά λιπαρό συκώτι.
Φάρμακα για το λιπαρό συκώτι δεν υπάρχουν και αν δεν αντιμετωπιστεί με μέτρα που στοχεύουν στη μείωση του σωματικού βάρους, όπως είναι η δίαιτα, η υγιεινή διατροφή και η άσκηση, μπορεί να οδηγήσει, μετά από χρόνια, σε μεταμόσχευση ήπατος.
Συμπτώματα και επιπλοκές
Δεν υπάρχουν ιδιαίτερα συμπτώματα από τη συσσώρευση λίπους στο ήπαρ, και όταν υπάρχουν είναι ασαφή. Μπορεί όμως να υπάρχει ένα αόριστο αίσθημα βάρους στο συκώτι ή εύκολη κόπωση. Πολλές φορές, η μοναδική εκδήλωση της νόσου είναι ότι αυξάνονται τα ένζυμα του αίματος που ονομάζονται τρανσαμινάσες.
Οι βλάβες που προκαλούνται είναι ίδιες με αυτές που παρατηρούνται στους μανιώδεις πότες – με τη διαφορά ότι σε εκείνους αιτία είναι το αλκοόλ, ενώ στη συγκεκριμένη πάθηση αιτία είναι η κακή διατροφή, οι πολλές θερμίδες και τελικά το πάχος. Το συσσωρευμένο λίπος οδηγεί σε φλεγμονή και δημιουργία ουλής (γνωστή ως ίνωση) που σταδιακά καταστρέφουν το συκώτι και ανοίγουν τον δρόμο για να προκληθεί στεατοπατίτιδα, κίρρωση ήπατος, καρκίνος και ηπατική ανεπάρκεια.
Πριν από 20 χρόνια οι γιατροί θεωρούσαν ότι η συσσώρευση λίπους στο ήπαρ αβλαβή. Σήμερα όμως αποτελεί αληθινή μάστιγα και την ταχύτερα αναπτυσσόμενη αιτία μεταμόσχευσης ήπατος.
Στοιχεία από τις ΗΠΑ δείχνουν ότι ενώ το 2001 μόλις το 1% των μεταμοσχεύσεων ήπατος οφειλόταν σε αυτήν, το 2009 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 10%, ενώ οι μεταμοσχεύσεις εξαιτίας άλλων αιτιών, όπως η ηπατίτιδα C και ο αλκοολισμός, ήταν σταθερές. Στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες (UCLA), όπου υπάρχει ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα μεταμοσχεύσεων ήπατος στον κόσμο, σχεδόν το 25% των μεταμοσχεύσεων γίνονται σήμερα εξαιτίας της διήθησης του λίπους στο συκώτι, ενώ το 2002 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 3%. Αν η τάση αυτή συνεχιστεί, έως το 2020 η μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα θα είναι η κύρια αιτία μεταμοσχεύσεων ήπατος στις ΗΠΑ αντί για την ηπατίτιδα C που είναι σήμερα.
Αν και έχουν επενδυθεί τεράστια ποσά στην αναζήτηση φαρμάκων για τη νόσο, θα περάσουν αρκετά χρόνια έως ότου διατεθεί κάποιο στο εμπόριο, εκτιμά η ηπατολόγος Καθλίν Κόρεϊ, διευθύντρια της Κλινικής Λιπώδους Ηπατος του Γενικού Νοσοκομείου της Μασαχουσέτης.
Αντιμετώπιση με σωστή διατροφή και απώλεια βάρους
Η μόνη λοιπόν θεραπεία για το λιπαρό συκώτι σήμερα είναι η αλλαγή στον τρόπο ζωής, δηλαδή η υγιεινή διατροφή, η δίαιτα και η άσκηση που στοχεύουν στην απώλεια βάρους. Να σημειωθεί πως η άσκηση κάνει καλό ακόμα και όταν είναι χαλαρή.
Πάντως, η ρύθμιση του διαβήτη δεν μειώνει την εναπόθεση λίπους στο συκώτι. Μόνο το αδυνάτισμα έχει αυτό το αποτέλεσμα. Η απώλεια βάρους όμως πρέπει να είναι σταδιακή, όχι πάνω από 1,5 κιλό την εβδομάδα, καθώς μερικές φορές το απότομα αδυνάτισμα χειροτερεύει την κατάσταση. Αυτό συμβαίνει διότι με μια δραστική δίαιτα, υπάρχει αυξημένη λιπόλυση και καθώς κυκλοφορούν πολλά ελεύθερα λιπαρά οξέα στο αίμα εναποτίθενται στο συκώτι.
Οι πολλές θερμίδες, απ’ όπου και αν προέρχονται έχουν ως αποτέλεσμα το λιπαρό συκώτι αλλά το μεγαλύτερο κακό κάνουν οι υδατάνθρακες. Μερικές πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι κυρίως πρέπει να αποφεύγεται η ζάχαρη και ιδιαίτερα η φρουκτόζη η οποία υπάρχει σε πολλά αναψυκτικά.
Να σημειωθεί ότι η φρουκτόζη μεταβολίζεται 100% στο συκώτι σε αντίθεση με τη γλυκόζη που μεταβολίζεται και σε κύτταρα άλλων ιστών. Κατά τον μεταβολισμό της φρουκτόζης, το συκώτι παράγει τριγλυκερίδια τα οποία φαίνεται πως εναποτίθενται μέσα του. Ο μεταβολισμός της φρουκτόζης μοιάζει με τον μεταβολισμό του αλκοόλ το οποίο επίσης προκαλεί λιπαρό συκώτι. Η ειρωνεία είναι ότι τα περισσότερα προϊόντα διαίτης, δηλαδή χαμηλώνλιπαρών, περιέχουν αυξημένη φρουκτόζη. Στις ΗΠΑ, το 20% των παχύσαρκων παιδιών έχει σήμερα λιπώδες ήπαρ και ενοχοποιούνται γι’ αυτό τα σακχαρούχα αναψυκτικά. Σημειώστε ότι η επιτραπέζια ζάχαρη αποτελείται από ένα μόριο γλυκόζης και ένα μόριο φρουκτόζης.
Όπως εξηγεί η Κόρεϊ, «Λέμε στους ασθενείς να αποφεύγουν τη ζάχαρη διότι επιδεινώνει τη συσσώρευση λίπους, να μην καταναλώνουν αλκοόλ διότι επιβαρύνει κι άλλο τη λειτουργία του ήπατος και να χάσουν τα περιττά τους κιλά διότι είναι ο μοναδικός τρόπος που αποδεδειγμένα μειώνει το λίπος στο συκώτι».
Να σημειωθεί τέλος ότι η βιταμίνη Ε κάνει καλό σε όλες τις ηπατικές παθήσεις ενώ υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις ότι το εκχύλισμα από ένα βότανο που ονομάζεται γαϊδουράγκαθο προστατεύει το συκώτι.
