Ενδομητρίωση (endometriosis) είναι μια χρόνια πάθηση κατά την οποία το ενδομήτριο αναπτύσσεται σε περιοχές έξω από τη μήτρα, δηλαδή στα όργανα της λεκάνης (πυέλου).
Το ενδομήτριο είναι το ενδοθήλιο της μήτρας, μια λεπτή “φόδρα” που καλύπτει το εσωτερικό της μήτρας. Πρόκειται για ένα βλεννογόνο ιστό. Η ενδομητριωση συμβαίνει όταν μέρη ιστού του ενδομητρίου εμφυτεύονται σε όργανα της πυέλου. Αυτά τα μέρη ονομάζονται οζίδια ενδομητρίωσης ή εμφυτεύσεις ενδομητρίωσης ή εστίες. Τα κλασικά συμπτώματα που προκαλούνται είναι πόνος στην κοιλιά κατά τη διάρκεια της περιόδου και πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή. Η θεραπεία περιλαμβάνει ορμονικά φάρμακα και χειρουργική αντιμετώπιση.
Τις περισσότερες φορές η ενδομητρίωση εμφανίζεται πάνω ή μέσα στις ωοθήκες (και μπορεί να προκαλέσει κύστεις ωοθηκών που ονομάζονται ενδομητριώματα), πίσω από τη μήτρα, επάνω στους συνδέσμους που διατηρούν τη μήτρα στη θέση της, στο περιτόναιο που επενδύει τα τοιχώματα και όργανα της κοιλιάς, στο έντερο, στην ουροδόχο κύστη και στο ορθό.
Η ενδομητρίωση είναι από τις συχνές γυναικολογικές παθήσεις καθώς παρουσιάζεται στο 10-15% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας. Η κατάσταση αυτή, που μπορεί να είναι οικογενειακή και είναι πιο πιθανή σε αυτές που δεν έχουν αποκτήσει παιδιά. Πρόκειται για κάτι σοβαρό διότι αν και οι εμφυτεύσεις του ενδομητρίου δεν είναι καρκινικές (κακοήθεις), συχνά συνδέονται με στειρότητα (υπογονιμότητα). Το 40% των γυναικών με ενδομητριωση αντιμετωπίζει προβλήματα υπογονιμότητας, ενώ το 30% των υπογόνιμων γυναικών έχει ενδομητρίωση. Ο τρόπος με τον οποίο η ενδομητρίωση επηρεάζει τη γονιμότητα δεν έχει πλήρως αποσαφηνιστεί αλλά μπορεί να προκαλεί ανατομικές βλάβες.
Αν έχετε ενδομητρίωση σε πρώιμο στάδιο, ο γιατρός σας μπορεί να σας συστήσει να προσπαθήσετε να μείνετε έγκυος, μόλις μπορέσετε, αν θέλετε να κάνετε παιδιά. Αργότερα μπορεί να είναι πιο δύσκολη η σύλληψη. Κατά την εγκυμοσύνη οι εμφυτεύσεις του ενδομητρίου γενικά συρρικνώνονται και τα συμπτώματα μπορεί να εξαφανιστούν. Όμως η ενδομητρίωση αυξάνει τον κίνδυνο έκτοπης κύησης κατά την οποία το γονιμοποιημένο ωάριο εμφυτεύεται έξω από τη μήτρα (εξωμήτρια κύηση).
Είναι άγνωστο γιατί κάποιες γυναίκες αναπτύσσουν ενδομητρίωση ενώ άλλες όχι. Μερικοί πιστεύουν ότι η εμφύτευση είναι αποτέλεσμα αναστροφής της ροής της εμμήνου ρύσεως που παλινδρομεί στις σάλπιγγες και χύνεται στην πυελική κοιλότητα. Αυτό όμως μπορεί να είναι ένας μόνο παράγοντας.
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα άλλοτε μειώνονται και άλλοτε επιδεινώνονται αλλά συχνά χειροτερεύουν με τον καιρό.
Για να γίνουν κατανοητά τα συμπτώματα πρέπει να εξηγηθεί τι κάνει το ενδομήτριο. Πρόκειται για μια μεμβράνη (ιστός) που παίζει σημαντικό ρόλο στην αρχή της εγκυμοσύνης. Υπό την επίδραση των ορμονών, αρχικά των οιστρογόνων και στη συνέχεια της προγεστερόνης, το ενδομήτριο κάθε μήνα παχαίνει και εμπλουτίζεται, προκειμένου να δεχτεί την εμφύτευση του γονιμοποιημένου ωαρίου στα τοιχώματά του -αυτό αποτελεί προϋπόθεση για να αναπτυχθεί το έμβρυο. Αν δεν γονιμοποιηθεί το ωάριο, τότε η λειτουργική στοιβάδα του ενδομητρίου αποβάλλεται μαζί με το αίμα κατά την περίοδο (έμμηνο ρύση) 14 ημέρες μετά την ωορρηξία.
Τα ενδομητρικά κύτταρα που αναπτύσσονται έξω από τη μήτρα έχουν την ίδια συμπεριφορά με αυτά που βρίσκονται φυσιολογικά μέσα στη μήτρα. Αυτό σημαίνει ότι κάθε μήνα, υπό την επίδραση των ορμονών, αρχικά παχαίνουν και στη συνέχεια αιμορραγούν, πλην όμως δεν έχουν τρόπο να εγκαταλείψουν το σώμα. Αυτό δημιουργεί φλεγμονή, ερεθισμό, ουλές και συμφύσεις (μεμβράνες που συγκολλούν τα όργανα μεταξύ τους). Κάθε φορά που εστίες ενδομητρικών κυττάρων αιμορραγούν, τα ενδομητρικά κύτταρα εξαπλώνονται και έτσι οι εστίες πολλαπλασιάζονται με αποτέλεσμα να εξελίσσεται η πάθηση. Καθώς ο ενδομητρικός ιστός αυξάνεται, μπορεί να επεκταθεί επάνω ή μέσα στις ωοθήκες και να μπλοκάρει τις σάλπιγγες. Το παγιδευμένο στις ωοθήκες αίμα μπορεί να σχηματίσει κύστεις, οι οποίες λόγω της θέσης τους μπορεί να εμποδίζουν τη σύλληψη.
Εκτός από συχνή, η ενδομητρίωση είναι και επώδυνη. Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα είναι έντονοι πόνοι περιόδου (δυσμηνόρροια), κράμπες που ξεκινούν πριν από την περίοδο, κρατούν αρκετές ημέρες πριν από αυτήν και συνδυάζονται με οσφυαλγία και πόνο στην κοιλιά. Πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή (δυσπαρευνία) ή και αμέσως μετά. Μεγάλη απώλεια αίματος κατά την περίοδο ή κολπική αιμορραγία κατά τη διάρκεια του κύκλου. Πόνος τις ημέρες πιθανής ωορρηξίας, δηλαδή την 11-17η ημέρα ενός φυσιολογικού κύκλου 28 ημερών. Πόνος κατά την κένωση του εντέρου ή κατά την ούρηση.
Μερικές γυναίκες δεν έχουν συμπτώματα και δε χρειάζονται θεραπεία, αλλά για άλλες η ενδομητριωση είναι εξελισσόμενη νόσος, που γίνεται πιο επώδυνη και εξαντλητική με τον καιρό. Η εμμηνόπαυση θεραπεύει την ενδομητρίωση. Πολύ σπάνια η θεραπεία υποκατάστασης ορμονών μπορεί να την επαναφέρει.
Συμπτώματα
• Επώδυνη έμμηνος ρύση καμιά φορά με πόνο πριν και πολλές ημέρες μετά την έναρξη της.
• Έντονη έμμηνος ρύση.
• Πόνος κατά την συνουσία.
• Στειρότητα (υπογονιμότητα).
• Πόνος στην προσπάθεια για κένωση.
Διάγνωση
Ο γιατρός ίσως μπορέσει να ψηλαφίσει τα οζίδια της ενδομητρίωσης στη διάρκεια της γυναικολογικής εξέτασης, αλλά με μια χειρουργική επέμβαση, που λέγεται λαπαροσκόπηση, μπορεί να επιβεβαιώσει τη διάγνωση.
Το λαπαροσκόπιο είναι ένα λεπτό όργανο με φως που εισάγεται στην κοιλιά σας μέσω μιας μικρής τομής. Ο γιατρός κοιτάει μέσα από το λαπαροσκόπιο, για να εξετάσει τα όργανα της πυέλου σας. Η λαπαροσκόπηση μπορεί να γίνει με τοπική ή γενική αναισθησία συνήθως στο νοσοκομείο.
Θεραπεία
Η θεραπεία αφορά στην ανακούφιση από τα συμπτώματα, στο να καταστήσει δυνατή τη σύλληψη και την ολοκλήρωση της εγκυμοσύνης, αν επιθυμείτε να κάνετε παιδί.
Αν και δεν υπάρχει θεραπεία που να αποδίδει σε όλες τις γυναίκες, οι περισσότερες προσβεβλημένες με ενδομητριωση γυναίκες ανακουφίζονται πλήρως ή μερικώς από τα συμπτώματα. Για την αντιμετώπιση και θεραπεία της ενδομητρίωσης είναι σημαντικό να βρείτε ένα γιατρό με τον οποίο να νιώθετε άνετα.
Προσωπική φροντίδα. Αν ο πόνος επιμένει ή χρειάζεται χρόνος, μέχρι να βρείτε με το γιατρό σας μια θεραπεία που να αποδίδει, μπορείτε να δοκιμάσετε ορισμένα μέτρα στο σπίτι σας, για να ανακουφιστείτε από τις ενοχλήσεις. Ζεστά μπάνια ή θερμοφόρα μπορεί να χαλαρώσουν τους μυς της πυέλου περιορίζοντας έτσι τις κράμπες και τους πόνους.
Η τακτική άσκηση μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των συμπτωμάτων του προεμμηνορρησιακού συνδρόμου και να απαλύνουν τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης. Μερικές γυναίκες βρίσκουν ότι τα συμπτώματα περιορίζονται, αν περιορίσουν την καφεΐνη, τη ζάχαρη και τα αλκοολούχα ποτά.
Φάρμακα
Ο γιατρός σας μπορεί να συστήσει παυσίπονα που θα σας βοηθήσουν να ανακουφιστείτε από τους μηνιαίους πόνους της εμμήνου ρύσεως. Όμως, αν διαπιστώσετε ότι παίρνετε μεγαλύτερη από τη συνιστώμενη δόση, μπορεί να είναι σημάδι ότι χρειάζεστε να δοκιμάσετε μια άλλη μέθοδο αντιμετώπισης των συμπτωμάτων.
Η ορμονική θεραπεία είναι πολύ αποτελεσματική για τη μείωση ή εξάλειψη των πόνων της ενδομητρίωσης. Και αυτό, επειδή η αύξηση ή μείωση των ορμονών στη διάρκεια του μηνιαίου κύκλου μιας γυναίκας προκαλεί τη διόγκωση των εμφυτεύσεων του ενδομητρίου, που μπορεί να ανοίξουν και να αιμορραγήσουν. Η ορμονοθεραπεία για την ενδομητρίωση περιλαμβάνει:
Αντισυλληπτικά χάπια. Τα αντισυλληπτικά χάπια ελέγχουν τις ορμόνες που ευθύνονται για τη μηνιαία αύξηση του ιστού του ενδομητρίου. Η μακροχρόνια θεραπεία μπορεί να περιορίσει ή να εξαλείψει τον πόνο της ενδομητρίωσης. Οι πιο πολλές γυναίκες εμφανίζουν επίσης ελαφρύτερες και μικρότερης διάρκειας περιόδους, όταν παίρνουν το χάπι. Στις γυναίκες ηλικίας μεγαλύτερης των 35 ετών που καπνίζουν δε συνιστάται το αντισυλληπτικό χάπι λόγω του κινδύνου θρομβώσεων του αίματος.
Συναγωνιστές και ανταγωνιστές της ορμόνης απελευθέρωσης γοναδοτροπίνης (Gn-RH). Τα φάρμακα αυτά εμποδίζουν την έκκριση ορμονών που διεγείρουν τις ωοθήκες. Αυτό εμποδίζει την περίοδο και έτσι βοηθάει να συρρικνωθούν οι εμφυτεύσεις του ενδομητρίου. Οι συναγωνιστές και ανταγωνιστές της ορμόνης απελευθέρωσης γοναδοτροπίνης (Gn-RH) μπορεί να προκαλέσουν αδράνεια της ενδομητριωσης κατά τη διάρκεια της θεραπείας και καμιά φορά για μήνες και χρόνια μετά.
Δαναζόλη. Η δαναζόλη εμποδίζει την έκκριση ορμονών που διεγείρουν τις ωοθήκες εμποδίζοντας έτσι την περίοδο και τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης. Η δαναζόλη μπορεί να μην είναι η πρώτη επιλογή, επειδή μπορεί να προκαλέσει ενοχλητικές παρενέργειες, όπως ακμή και τριχοφυΐα προσώπου.
Μεδροξυπρογεστερόνη. Αυτό το φάρμακο χορηγείται με ένεση και είναι αποτελεσματικό για τα συμπτώματα της εμμήνου ρύσεως και την ανάπτυξη των εμφυτεύσεων του ενδομητρίου ανακουφίζοντας έτσι τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης. Στις παρενέργειες του περιλαμβάνονται η αύξηση βάρους και η προδιάθεση για κατάθλιψη.
Εγχείρηση
Αν και οι ορμονοθεραπείες είναι αποτελεσματικές για τη μείωση ή την εξάλειψη των συμπτωμάτων της ενδομητρίωσης, ωστόσο εμποδίζουν την εγκυμοσύνη. Αν έχετε ενδομητρίωση και προσπαθείτε να μείνετε έγκυος, μια επέμβαση για την αφαίρεση των εμφυτεύσεων μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες επιτυχίας. Μπορεί επίσης να ωφεληθείτε από την εγχείρηση αν έχετε δυνατούς πόνους από την ενδομητρίωση.
Συντηρητική εγχείρηση. Η συντηρητική εγχείρηση σημαίνει αφαίρεση των εμφυτεύσεων του ενδομητρίου, του ουλώδους ιστού και των συμφύσεων χωρίς αφαίρεση των οργάνων αναπαραγωγής. Η διαδικασία μπορεί να γίνει λαπαροσκοπικά ή με κλασσική εγχείρηση της κοιλιάς. Στη λαπαροσκοπική επέμβαση εισάγεται ένα λεπτό οπτικό όργανο (λαπαροσκόπιο) από μια μικρή τομή κοντά στον ομφαλό σας. Το λαπαροσκόπιο είναι εφοδιασμένο με λέιζερ, καυστήρα (ένα όργανο που καταστρέφει ιστούς με θερμότητα) ή μικρά χειρουργικά όργανα. Αν η εγχείρηση δεν έχει αποτέλεσμα ως προς τη βελτίωση της γονιμότητας, μπορεί να βοηθήσουν οι μέθοδοι τεχνητής γονιμοποίησης.
Υστερεκτομή. Σε βαριές περιπτώσεις ενδομητρίωσης η καλύτερη θεραπεία μπορεί να είναι η χειρουργική αφαίρεση μερικών ή όλων των αναπαραγωγικών οργάνων της γυναίκας (υστερεκτομή). Όμως αυτού του είδους η εγχείρηση τυπικά θεωρείται το τελευταίο μέτρο, ειδικά για τις γυναίκες που βρίσκονται σε ηλικία αναπαραγωγής.
