Στις ωοθήκες (overies) μπορούν να δημιουργηθούν διαφόρων ειδών κύστεις, οι οποίες είναι συνήθως σάκοι γεμάτοι με υγρό. Το μέγεθος τους ποικίλει από λίγα χιλιοστά μέχρι μερικά εκατοστά. Πρόκειται για ένα σχετικά συχνό φαινόμενο για τις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας στις οποίες οι πιο συχνές είναι οι κύστεις ωοθυλακίου και οι κύστεις ωχρού σωματίου. Στις νεαρότερες ηλικίες συχνές είναι οι ορώδεις κύστεις, οι βλεννώδεις, τα ενδομητριώματα και οι δερμοειδείς κύστεις.
Οι πιο πολλές κύστεις των ωοθηκών είναι ακίνδυνες και εξαφανίζονται από μόνες τους. Συχνά είναι καλοήθεις (μη καρκινικές) και δεν προκαλούν συμπτώματα. Ο πιο σοβαρός κίνδυνος που ενέχουν (αλλά είναι σπάνιος) είναι να συστραφούν ή να σπάσουν, γεγονός που γίνεται αντιληπτό από τον έντονο πόνο που προκαλούν -η κύστη συστρέφεται γύρω από το μίσχο της διακόπτοντας την παροχή αίματος στην ωοθήκη.
Οι κύστεις που αναπτύσσονται μετά την εμμηνόπαυση είναι κάπως πιθανότερο να είναι ένδειξη καρκίνου των ωοθηκών γι’ αυτό και σ’ αυτή την περίπτωση χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση.
Στις γυναίκες που δεν έχουν περάσει στην εμμηνόπαυση οι ωοθήκες αναπτύσσουν φυσιολογικά κάθε μήνα δομές σαν κύστεις που λέγονται ωοθυλάκια. Τα ωοθυλάκια είναι μικρά «χημικά εργοστάσια» που παράγουν τις ορμόνες οιστρογόνα και προγεστερόνη και απελευθερώνουν ένα ωάριο, όταν έχετε ωορρηξία.
Καμιά φορά όμως ένα φυσιολογικό μηνιαίο ωοθυλάκιο εξακολουθεί να μεγαλώνει. Όταν συμβαίνει αυτό, σχηματίζεται η λεγόμενη λειτουργική κύστη. Αυτό σημαίνει ότι άρχισε στη διάρκεια της ομαλής λειτουργίας του μηνιαίου κύκλου σας.
Είδη κύστεων
Υπάρχουν δυο τύποι λειτουργικών κύστεων:
Κύστη ωοθυλακίου. Η ωορρηξία αποτελεί μία πολύπλοκη αλυσιδωτή αντίδραση. Το ωοθυλάκιο που κρατάει το ωάριο δέχεται το ερέθισμα από την υπόφυση του εγκεφάλου σας μέσω της ανόδου των επιπέδων μιας ορμόνης που λέγεται ωχρινοποιητική ορμόνη (LH). Όταν όλα εξελίσσονται φυσιολογικά, το ωάριο σας απελευθερώνεται και αρχίζει το ταξίδι του στη σάλπιγγα αναζητώντας γονιμοποίηση.
Η κύστη του ωοθυλακίου αρχίζει, όταν λόγω μειωμένης έκκρισης της LH δεν αρχίζει η αλυσιδωτή αντίδραση με αποτέλεσμα το ωοθυλάκιο να μη σπάει και να μην απελευθερώνει το ωάριο. Αντίθετα, μεγαλώνει συνεχώς, μέχρι που γίνεται κύστη φτάνοντας ακόμα και τα 5 εκατοστά.
Οι κύστεις των ωοθυλακίων είναι συνήθως ακίνδυνες, σπάνια προκαλούν πόνο και συχνά εξαφανίζονται μόνες τους μέσα σε δύο ή τρεις μηνιαίους κύκλους. Είναι πιθανό όμως να συνοδεύονται από διαταραχές του κύκλου (αραιομηνόρροια, συχνομηνόρροια κ.α. ) και ενοχλήσεις (πόνος, πίεση). Για τη θεραπεία τους μπορεί να ο γιατρός να σας χορηγήσει αντισυλληπτικά δισκία, εφόσον έχει αποκλειστεί η πιθανότητα εγκυμοσύνης.
Κύστη ωχρού σωματίου. Αν εκκριθεί η ορμόνη ωχρινοποιητική ορμόνη και γίνει η ωορρηξία, αρχίζει μια άλλη σειρά γεγονότων. Το ωοθυλάκιο αντιδρά στην LH εκκρίνοντας μεγάλη ποσότητα οιστρογόνων και προγεστερόνης προετοιμάζοντας τη σύλληψη. Αυτό αλλάζει το ωοθυλάκιο και στο στάδιο αυτό λέγεται ωχρό σωμάτιο. Όμως καμιά φορά, αφού βγει το ωάριο, η τρύπα διαφυγής του κλείνει και σχηματίζεται μέσα ιστός ο οποίος μετατρέπει το ωοθυλάκιο σε κύστη.
Αν και συνήθως η κύστη του ωχρού σωματίου εξαφανίζεται από μόνη της σε λίγες εβδομάδες, μπορεί να μεγαλώσει, μέχρι να έχει διάμετρο σχεδόν 10 εκατοστά και μπορεί να αιμορραγήσει στο εσωτερικό της. Επίσης, μπορεί να προκληθεί περιστροφή της ωοθήκης, κάτι που προκαλεί πόνο στην πύελο ή στην κοιλιά. Αν γεμίσει με αίμα η κύστη, κάτι μπορεί να σπάσει προκαλώντας εσωτερική αιμορραγία και οξύ αιφνίδιο πόνο.
Τα είδη των μη λειτουργικών κύστεων είναι:
Ενδομητριωσικές κύστεις (ενδομητρίωμα). Μπορούν να δημιουργηθούν όταν αναπτύσσεται ενδομητρίωση στις ωοθήκες. Αποτελούνται από κύτταρα ενδομητρίου, τα οποία κατά λάθος έχουν μεταναστεύσει και εμφυτευθεί σε μια ωοθήκη. Κάποιες φορές μπορεί να υποστούν ρήξη και τότε προκαλούν έντονο πυελικό πόνο. Πολλές φορές μπορεί να προκαλέσουν συμφύσεις και υπογονιμότητα. Οι κύστεις αυτές δεν απορροφούνται μόνες τους και χρειάζεται χειρουργική επέμβαση για τη θεραπεία τους.
Δερμοειδείς κύστεις. Εμφανίζονται περίπου από τα 10 έως τα 30 έτη και αποτελούν συνήθως τυχαίο εύρημα. Προέρχονται από εμβρυικά κύτταρα που έχουν εγκλωβισθεί στην ωοθήκη, και γι’ αυτό ανευρίσκονται μέσα στις κύστεις αυτές τρίχες, νύχια, δόντια, λίπος, κ.α. Συνήθως δεν δίνουν τα παραμικρά συμπτώματα όμως μπορεί να δώσουν πόνο όταν προκληθεί συστροφή τους (σ’ αυτή την περίπτωση χρειάζεται επειγόντως χειρουργική επέμβαση για να μην νεκρωθεί η ωοθήκη). Ποικίλλουν σε μέγεθος φτάνοντας ακόμα και τα 40 εκατοστά. Πρέπει πάντα να αφαιρούνται για να αποκλειστεί η περίπτωση καρκίνου.
Κυσταδενώματα. Οι κύστεις αυτές προέρχονται από τα κύτταρα του εξωτερικού στρώματος της ωοθήκης. Υπάρχουν και εδώ διαφορετικοί τύποι, όπως τα ορώδες κυσταδένωμα που περιέχει δαυγές λεπτόρρευστο υγρό και τα μυξώδες κυσταδένωμα που περιέχουν παχύρρευστο υγρό. Μερικά μπορεί να είναι αρκετά ευμεγέθη. Συνήθως είναι καλοήθη, αλλά μερικά μπορεί να είναι και κακοήθη.
Πολυκυστικές ωοθήκες. Όταν ο γυναικολόγος σάς πει ότι έχετε πολυκυστικές ωοθήκες. , τότε έχετε πολλές μικρές κύστεις (περισσότερες από 12) στις ωοθήκες σας. Το πρόβλημα αυτό -συχνά αθώο- απασχολεί συνήθως τις νεαρές γυναίκες. Πρόκειται για συχνό φαινόμενο καθώς μία στις έξι Ελληνίδες έχει πολυκυστικές ωοθήκες.
Συμπτώματα
Οι καλοήθεις όγκοι, αντίθετα από τους καρκινικούς (κακοήθεις) όγκους, δε διεισδύουν στους γειτονικούς ιστούς ούτε εξαπλώνονται σε άλλα μέρη του σώματος. Όμως, όταν ένας καλοήθης όγκος ή μια κύστη ωοθήκης έχουν μεγάλο μέγεθος, μπορεί να προκαλέσουν ενόχληση στην κοιλιά. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να παρεμποδίζουν την έκκριση ορμονών της ωοθήκης με αποτέλεσμα την ακανόνιστη αιμορραγία από τον κόλπο ή την αύξηση της τριχοφυΐας του σώματος.
Αν ένας μεγάλος όγκος ή μια μεγάλη κύστη πιέζει την ουροδόχο κύστη σας, μπορεί να έχετε το σύμπτωμα της συχνουρίας, επειδή ελαττώνεται η χωρητικότητα της. Αν ένας όγκος ή κύστη συστραφούν, μπορεί να νιώσετε έναν οξύ πόνο. Αιφνίδιος ή οξύς πόνος μπορεί να σημαίνει ότι μια κύστη έσπασε. Αν έχετε έντονο πόνο στην κοιλιά, πυρετό και εμετούς ή αν έχετε συμπτώματα σοκ, όπως ψυχρό, κολλώδες δέρμα και γρήγορη αναπνοή, ζητήστε αμέσως ιατρική βοήθεια.
Συμπτώματα
• Ένας βουβός πόνος, πίεση ή αίσθηση πληρότητας στην κοιλιά σας.
• Πόνος κατά τη συνουσία.
• Καθυστερημένη, ακανόνιστη ή επώδυνη έμμηνος ρύση (περίοδο).
• Αιφνίδια εμφάνιση οξέος πόνου στην κάτω κοιλιά σας.
Επείγοντα συμπτώματα
• Αιφνίδιος έντονος κοιλιακός πόνος και πιθανόν εμετός.
Διάγνωση
Αν στη διάρκεια μιας εξέτασης της πυέλου ο γιατρός ψηλαφίσει κάτι που μοιάζει με κύστη ωοθήκης ή όγκο, μπορεί να σας κάνει εξέταση με υπερηχογράφημα ή άλλη διαδικασία απεικόνισης, για να επιβεβαιώσει τη διάγνωση. Μπορεί επίσης να σας κάνει λαπαροσκοπική επέμβαση κατά την οποία εισάγεται στην κοιλιά σας ένα λεπτό όργανο, για να εξετάσει τις ωοθήκες σας.
Θεραπεία
Οι πιο πολλές κύστεις ωοθηκών εξαφανίζονται χωρίς θεραπεία. Αν μια κύστη είναι γεμάτη υγρό και έχει διάμετρο μικρότερη από 5 εκατοστά, η αντιμετώπιση είναι οι τακτικές παρακολουθήσεις με υπερηχογράφημα. Ο γυναικολόγος σας πιθανόν να συστήσει να κάνετε περιοδικά, υπερηχογραφήματα πυέλου, για να ελέγχετε αν η κύστη άλλαξε μέγεθος.
Αν έχετε μια λειτουργική κύστη που είναι αρκετά μεγάλη και προκαλεί σημαντικά συμπτώματα, ο γιατρός μπορεί να συστήσει αντισυλληπτικά χάπια για να βοηθήσουν να συρρικνωθεί. Η λήψη αντισυλληπτικών χαπιών μπορεί να περιορίσει την πιθανότητα να μεγαλώσει η κύστη σας.
Ο γιατρός σας μπορεί να συστήσει την αφαίρεση της κύστης (ή ενός καλοήθους όγκου), αν είναι μεγάλη, συμπαγής, γεμάτη υπολείμματα, αυξανόμενη ή αν επιμένει μετά από δυο ή τρεις μηνιαίους κύκλους. Κύστεις με ακανόνιστο σχήμα, που προκαλούν πόνο ή άλλα συμπτώματα και μπορεί να βρίσκονται και στις δυο ωοθήκες, μπορεί επίσης να αφαιρεθούν.
Αν μια κύστη είναι καρκινική, ο γιατρός σας μπορεί να συστήσει υστερεκτομή για την αφαίρεση της μήτρας και των δύο ωοθηκών σας. Μετά την εμμηνόπαυση αυξάνεται ο κίνδυνος του καρκίνου των ωοθηκών. Ως αποτέλεσμα οι γιατροί συνηθέστερα συνιστούν εγχείρηση, αν αναπτυχθεί κύστη στις ωοθήκες μετά την εμμηνόπαυση.
