Η αίσθηση της παρουσίας ενός ακαθόριστου προσώπου, ενός φαντάσματος ή αγγέλου, είναι ένα περίεργο φαινόμενο το οποίο έχει αναφερθεί από άτομα με νευρολογικές και ψυχιατρικές διαταραχές. Επίσης το φαινόμενο έχει αναφερθεί από εξερευνητές και ορειβάτες.
Τώρα, ένα ρομπότ βοήθησε μια ομάδα Ελβετών ερευνητών να καταλάβουν πως προκαλείται το φαινόμενο των φαντασμάτων. Η μελέτη δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Current Biology.
Οι Ελβετοί επιστήμονες θέλησαν να δώσουν απάντηση σε ένα ζήτημα που απασχολεί την ανθρωπότητα για αιώνες: Τα φαντάσματα. Το πείραμα ήταν πραγματικά πρωτότυπο. Δημιούργησαν τεχνητά την μεταφυσική εμπειρία αποδεικνύοντας ότι οι ψευδαισθήσεις που αφορούν οπτασίες δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα τρικ του μυαλού. Τα φαντάσματα προκαλούνται από σήματα που φτάνουν μπερδεμένα στον εγκέφαλο.
Όταν ο εγκέφαλος μπερδεύεται
Η μελέτη διεξήχθη σε 12 άτομα με διάφορες νευρολογικές καταστάσεις, όπως επιληψία, εγκεφαλικό επεισόδιο, ημικρανία και όγκο στον εγκέφαλο. Όλα αυτά τα άτομα είχαν στο παρελθόν βιώσει την αίσθηση ενός φαντάσματος για λίγα δευτερόλεπτα ή λεπτά, ως αποτέλεσμα της πάθησης τους.
Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή Olaf Blanke, από την Ομοσπονδιακή Πολυτεχνική Σχολή της Λωζάννης, Ελβετία, ήταν σε θέση να εντοπίσουν την αίσθηση του φαντάσματος που είχαν οι ασθενείς σε τρεις περιοχές του εγκεφάλου: στον κροταφοβρεγματικό λοβό, στη νησίδα (insula), και κυρίως στον μετωποβρεγματικό λοβό. Αυτές οι περιοχές του εγκεφάλου ασχολούνται με την αυτογνωσία, την κίνηση, και χωρική τοποθέτηση.
Οι ερευνητές δημιούργησαν ένα ρομπότ, σχεδιασμένο να προκαλεί σύγχυση στα αισθητικοκινητικά σήματα των ατόμων με τέτοιο τρόπο που ο εγκέφαλός τους δεν αναγνώριζε πλέον αυτά τα σήματα ανήκουν στον ίδιο, με αποτέλεσμα να τα αποδίδει σε μια μυστηριώδης, αόρατη παρουσία.
Οι συμμετέχοντες είχαν συνδεθεί με το ρομπότ έχοντας κλειστά τα μάτια. Όπως έκαναν κινήσεις με τα χέρια τους μπροστά από το σώμα τους, το ρομπότ αναπαρήγαγε την κίνηση συγχρονισμένα, αγγίζοντας πίσω την πλάτη του εθελοντή. Λόγω του συγχρονισμού, ο εγκέφαλος ήταν σε θέση να αντιληφθεί ακριβώς αυτό που συνέβαινε.
Στη συνέχεια, οι ερευνητές εισήγαγαν μια καθυστέρηση μεταξύ των κινήσεων του συμμετέχοντος και των κινήσεων του ρομπότ. Η χωρική και χρονική διαφορά που δημιουργήθηκε παρήγαγε την ψευδαίσθηση ενός φαντάσματος. Μετά από περίπου τρία λεπτά, τέσσερις συμμετέχοντες ανέφεραν μια ανύπαρκτη παρουσία να τους παρακολουθεί ή να τους αγγίζει. Δύο εθελοντές ταράχτηκαν τόσο πολύ που ζήτησαν να διακοπεί το πείραμα. Κάποιος μέτρησε μέχρι τέσσερα φαντάσματα.
Συμβαίνει και σε υγιείς ανθρώπους
Η εγκεφαλική βλάβη δεν είναι απαραίτητα η αιτία της αίσθησης μιας ξένης παρουσίας. Η ψευδαίσθηση ενός φαντάσματος μπορεί να προκληθεί και σε υγιή άτομα κάτω από ακραίες συνθήκες.
Εξετάζοντας τα συμπτώματα των ασθενών, οι ερευνητές υπέθεσαν ότι, εκτός από τις εγκεφαλικές βλάβες, η αίσθηση φαντάσματος μπορεί να προκληθεί από σύγχυση όσον αφορά την πηγή των αισθητικοκινητικών σημάτων – τα άτομα μπερδεύουν τις δικές τους σωματικές κινήσεις, νομίζοντας ότι ανήκουν σε κάποια οπτασία που βρίσκεται κοντά τους.
Ο επικεφαλής της μελέτης Olaf Blanke δήλωσε πως «το πείραμα αποδεικνύει ότι η ψευδαίσθηση της παρουσίας ενός φαντάσματος μπορεί να προκύψει υπό απόλυτα φυσιολογικές συνθήκες, απλώς και μόνο με την διατάραξη των σημάτων αίσθησης-κίνησης».
Από την πλευρά του, ο Giulio Rognini, επίσης από Ομοσπονδιακή Πολυτεχνική Σχολή της Λωζάνης, ανέφερε ότι «ο εγκέφαλός μας διαθέτει αναπαραστάσεις για την ύπαρξή μας στο χώρο. Υπό φυσιολογικές συνθήκες μπορεί να δημιουργήσει μια ενοποιημένη αντίληψη του εαυτού μας και να τη διαχωρίσει από άλλες αναπαραστάσεις. Όταν όμως υπάρχει δυσλειτουργία λόγω διαταραχής ή όπως συνέβη με το ρομπότ, δημιουργείται μια δεύτερη αναπαράσταση του ίδιου μας του σώματος, η οποία γίνεται αντιληπτή ως ξένη, δηλαδή ως φαντασμα».
