Ο καρδιακός καθετηριασμός (heart catheterization) δείχνει πόσο καλά λειτουργούν το μυοκάρδιο και οι τέσσερις καρδιακές βαλβίδες ενώ παρέχει πληροφορίες για την κατάσταση των στεφανιαίων αρτηριών. Οι κίνδυνοι και οι επιπλοκές από τη διαδικασία αυτή θεωρούνται μικρές.
Παρόλο που και άλλες εξετάσεις παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για την καρδιά, ο καρδιακός καθετηριασμός είναι η μόνη εξέταση που δίνει ακριβή στοιχεία για τις αρτηρίες που ευθύνονται για την τροφοδοσία του καρδιακού μυός με αίμα πλούσιο σε οξυγόνο.
Καθετηριασμός είναι κάθε διαδικασία η οποία περιλαμβάνει την εισαγωγή καθετήρα (μακρύς, λεπτός, εύκαμπτος σωλήνας) στο σώμα. Για τα καρδιαγγειακά προβλήματα, ο καθετήρας εισάγεται στα αιμοφόρα αγγεία της καρδιάς.
Μερικές φορές ο όρος «αγγειογραφία» σημαίνει καθετηριασμός της καρδιάς και των αιμοφόρων αγγείων αλλά τυπικά αγγειογραφία είναι η εισαγωγή σκιαγραφικού υγρού σε ένα αιμοφόρο αγγείο μέσω ενός καθετήρα για τη βελτίωση της εικόνας ενός αγγείου πάνω σε μια ακτινογραφία. ‘Οταν εισάγεται σκιαγραφικό υγρό σε μια αρτηρία, η εξέταση λέγεται στεφανιογράφημα. Όταν εισάγεται σε φλέβα, λέγεται φλεβογράφημα.
Ωστόσο, οι καθετήρες χρησιμοποιούνται και για άλλα πράγματα εκτός από αγγειογραφία. Ορισμένοι καθετήρες διαθέτουν μικροσκοπικές συσκευές (αισθητήρες) στην άκρη τους οι οποίες μετρούν το οξυγόνο στο αίμα. Μετρούν επίσης την πίεση και τη ροή του αίματος μέσα στα αιμοφόρα αγγεία και στην καρδιά. Ορισμένοι καθετήρες χρησιμοποιούνται για τη λήψη δείγματος από τον καρδιακό ιστό (βιοψία).
Η διαδικασία
Αν ο καθετηριασμός δε γίνει σαν επείγουσα διαδικασία και είστε κατά τα άλλα υγιείς, μπορεί να μη χρειαστεί να νοσηλευτείτε τη νύχτα πριν από την επέμβαση. Ωστόσο, θα πρέπει να κάνετε κάποια προετοιμασία στο σπίτι. Θα σας πούνε να κάνετε μπάνιο και να τρίψετε την εσωτερική επιφάνεια του δεξιού σας χεριού στο σημείο του αγκώνα ή τη βουβωνική σας χώρα. Επίσης δεν πρέπει να φάτε και να πιείτε τίποτα μετά τα μεσάνυχτα, αλλά να συνεχίσετε τη λήψη των φαρμάκων σας (με ελάχιστο νερό), εκτός κι αν σας συμβουλέψει διαφορετικά ο γιατρός σας.
Στο νοσοκομείο το επόμενο πρωί οι τεχνικοί και οι νοσοκόμες θα σας πάρουν αίμα και θα σας κάνουν ηλεκτροκαρδιογράφημα. Παρόλο που ο καθαυτός καθετηριασμός διαρκεί μόνο 30 λεπτά, η προετοιμασία είναι χρονοβόρα. Πριν από τον καθετηριασμό, ο τεχνικός θα ξυρίσει τη μικρή περιοχή από όπου θα εισαχθεί ο καθετήρας. Στη φλέβα του χεριού θα σας βάλει ενδοφλέβιο ορό. Θα σας δώσει ένα ηρεμιστικό για να χαλαρώσετε, αλλά θα παραμείνετε ξύπνιοι σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, η οποία κρατάει περίπου 2-3 ώρες.
Ο καθετηριασμός γίνεται σε μια ειδική αίθουσα ακτινοσκόπησης που μοιάζει με χειρουργείο. Το δωμάτιο διαθέτει μια ακτινοσκοπική κάμερα, οθόνες και άλλα μηχανήματα, χωρίς να σημαίνει όμως ότι θα χρησιμοποιηθούν όλα για τη διαδικασία. Το προσωπικό θα τοποθετήσει αποστειρωμένες γάζες γύρω σας ώστε οι καθετήρες και τα άλλα εργαλεία να μην αγγίξουν τίποτα μη αποστειρωμένο. Τα άτομα που θα βρίσκονται μαζί σας στο δωμάτιο καθετηριασμού είναι ο καρδιολόγος και ένας βοηθός, ένας ή περισσότεροι τεχνικοί και ένας αναισθησιολόγος.
Το προσωπικό θα φορά ποδιές από μόλυβδο, οι οποίες τους προστατεύουν από την ακτινοβολία. Ωστόσο, η ακτινοβολία που θα δεχτείτε εσείς δεν είναι σημαντική. Το κρεβάτι των ακτινών Χ μπορεί να γυρνά μηχανικά. Έτσι, μπορεί να σας δέσουν στη μέση, στους ώμους και στα γόνατα. Μια κάμερα θα περιστρέφεται γύρω σας. Στο θώρακα θα έχετε κολλημένα ηλεκτρόδια για την παρακολούθηση της καρδιάς. Ένα πιεσόμετρο στο χέρι θα μετρά την πίεση σας.
Οι ενήλικοι που κάνουν καθετηριασμό συνήθως δεν υποβάλλονται σε γενική αναισθησία. Πρέπει να παραμείνετε ξύπνιοι γιατί ο καρδιολόγος χρειάζεται τη συνεργασία σας για να πάρει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. Ο καρδιολόγος και τα άλλα μέλη της ομάδας καθετηριασμού θα σας εξηγούν τη διαδικασία και θα σας προετοιμάζουν για το τι πρόκειται να αισθανθείτε. Κανονικά η διαδικασία δεν προκαλεί ούτε πόνο ούτε ενόχληση.
Για να ξεκινήσει τον καθετηριασμό, ο καρδιολόγος χρησιμοποιεί ένα τοπικό αναισθητικό για να μουδιάσει το σημείο όπου θα εισαχθεί ο καθετήρας. Αυτό το σημείο βρίσκεται συνήθως στη βουβωνική χώρα, αλλά μερικές φορές και στο χέρι ή στον καρπό. Όταν η περιοχή μουδιάσει, ο καρδιολόγος εισάγει στο αιμοφόρο αγγείο μια βελόνα και μέσα από αυτή περνά ένα πολύ λεπτό σύρμα-οδηγό. Αφού βγάλει τη βελόνα, πιέζει ένα μικρό σωλήνα που ονομάζεται έλυτρο πάνω από το σύρμα-οδηγό και τον τοποθετεί στο αιμοφόρο αγγείο.
Η αριστερή εικόνα δείχνει δύο κοντά και στενά σωληνάκια (το διαστολέα και το έλυτρο) που έχουν εισαχθεί πάνω από το σύρμα μέσα στην αρτηρία. Ο διαστολέας είναι μέσα στο έλυτρο. Το έλυτρο, που διατηρεί ανοιχτό το δρόμο για την αρτηρία, έχει μια βαλβίδα μονής κατεύθυνσης ώστε να μην τρέχει προς τα πίσω το αίμα. Η δεξιά εικόνα δείχνει έναν καθετήρα που εισάγεται μέσα στο έλυτρο, μέσα από την αρτηρία, και μέχρι την καρδιά και τις στεφανιαίες αρτηρίες. Αν χρειάζεται, ο καθετήρας μπορεί να αφαιρεθεί και να εισαχθεί άλλος χωρίς τη χρήση βελόνας.
Το έλυτρο έχει μέσα του μια μικρή βαλβίδα μονής κατεύθυνσης. Έτσι επιτρέπει στον καθετήρα να περάσει μέσα του, αλλά εμποδίζει το αίμα να τρέξει όταν αφαιρεθεί ο καθετήρας. Μόλις εισαχθεί το έλυτρο στο αιμοφόρο αγγείο, ο καρδιολόγος εισάγει και αφαιρεί πολλούς και διάφορους καθετήρες χωρίς να χρησιμοποιεί βελόνα.
Επομένως ποια είναι ακριβώς η αίσθηση; Σίγουρα δε θα πρέπει να νιώσετε ενόχληση. Μπορεί να νιώσετε πίεση ή την κίνηση των καθετήρων στο σημείο του σώματος όπου εισάγονται, αλλά καθόλου πόνο. Αν πονέσετε, πείτε το.
Αντί να χρησιμοποιήσει βελόνα για να βάλει τον καθετήρα στο σώμα, ο καρδιολόγος μπορεί να κάνει μια μικρή τομή για να φέρει στην επιφάνεια ένα από τα αιμοφόρα αγγεία. Αυτό γίνεται συνήθως όταν η φλέβα του χεριού έχει ήδη χρησιμοποιηθεί για πρόσβαση στην κυκλοφορία του αίματος. Μετά ο καθετήρας εισάγεται απευθείας μέσα από μια μικρή τομή στο αιμοφόρο αγγείο. Αν κάνετε κάτι τέτοιο, η διαδικασία μάλλον θα διαρκέσει λίγο παραπάνω. Επίσης θα χρειαστείτε και μερικά ράμματα στο χέρι.
Σε μια οθόνη φαίνεται ο καθετήρας που περνά μέσα στο αιμοφόρο αγγείο. Έτσι ο καρδιολόγος έχει τη δυνατότητα να βλέπει τη σωστή θέση. Το μηχάνημα των ακτίνων Χ μπορεί να μετακινηθεί μηχανικά σε διάφορες θέσεις για να πάρει διαφορετικές όψεις. Ο καρδιολόγος θα βγάλει και μια σειρά από ακτινογραφίες.
Μόλις τοποθετηθεί ο καθετήρας, ο καρδιολόγος τον χρησιμοποιεί για να κάνει τις απαραίτητες εξετάσεις, όπως η μέτρηση των πιέσεων ή του οξυγόνου ή η χορήγηση σκιαγραφικού υλικού. Ο καρδιολόγος παρακολουθεί την οθόνη για να δει πού κατευθύνεται το σκιαγραφικό υγρό. Αν το σκιαγραφικό υγρό εισαχθεί στην αριστερή κοιλία, μπορεί να νιώσετε ένα κάψιμο σε όλο το σώμα για 15-30 δευτερόλεπτα. Αυτό είναι φυσιολογικό και συμβαίνει μόνο μία φορά. Ο γιατρός θα σας ζητήσει να κρατήσετε την αναπνοή σας ώστε να πάρει καθαρότερη εικόνα. Επίσης, θα πρέπει να τοποθετήσετε τα χέρια πάνω από το κεφάλι ή στα πλάγια σε λίγο άβολη θέση. Και πάλι αυτό είναι απαραίτητο για τη λήψη καλύτερης εικόνας.
Ο καρδιολόγος μπορεί να εισάγει διάφορους καθετήρες σε διάφορα σημεία της καρδιάς για να δει την κάθε περιοχή και τις στεφανιαίες αρτηρίες. Επίσης, διαφορετικός καθετήρας χρειάζεται για την κάθε διαγνωστική εξέταση, όπως η λήψη δείγματος αίματος, η χορήγηση σκιαγραφικού υγρού και η μέτρηση της πίεσης στις καρδιακές κοιλότητες και αρτηρίες.
Για να τοποθετηθεί η άκρη του καθετήρα στο σωστό σημείο, χρησιμοποιούνται καθετήρες με διάφορα σχήματα και αισθητήρες, καθώς και εύκαμπτα σύρματα-οδηγοί σε ειδικά σχήματα που ταιριάζουν μέσα στον καθετήρα.
Μπορεί να νιώσετε ότι η καρδιά σας «παραλείπει» χτύπους κατά τη διαδικασία, αλλά αυτό είναι φυσιολογικό. Μπορεί επίσης να νιώσετε για λίγο μια θερμότητα σε όλο το σώμα ή μια σύντομη ναυτία. Όλα αυτά είναι φυσιολογικά και δεν πρέπει να σας ανησυχούν. Κατά διαστήματα η καρδιά επιβραδύνει ή κάνει προσωρινές παύσεις μετά τη χορήγηση του σκιαγραφικού υλικού σε μια στεφανιαία αρτηρία. Αν συμβεί αυτό, ο γιατρός θα σας ζητήσει αμέσως να βήξετε δυνατά. Έτσι, θα βοηθήσετε στην κυκλοφορία του αίματος. Αν νιώσετε πόνο στο στήθος, ενημερώστε αμέσως το γιατρό.
Στο τέλος της διαδικασίας, ο καρδιολόγος αφαιρεί το έλυτρο και πιέζει το σημείο από όπου μπήκε στο αιμοφόρο αγγείο. Έτσι το σώμα σφραγίζει το σημείο διάτρησης. Μετά θα σας μεταφέρουν στη μονάδα ανάρρωσης και θα συνεχίσουν να σας πιέζουν στο σημείο διάτρησης για ακόμα 15 λεπτά. Μπορεί επίσης να τοποθετήσουν ένα βάρος το οποίο θα δέσουν με έναν επίδεσμο.
Ο χρόνος ανάνηψης εξαρτάται από την αιμορραγία και διάφορους άλλους παράγοντες. Αφού φύγετε, μην κινείτε πολύ το πόδι ή το χέρι στο οποίο έγινε ο καθετηριασμός, μη σηκώνετε το κεφάλι και μην καταπονείτε την περιοχή για 6 περίπου ώρες. Ο γιατρός θα σας πει να πίνετε πολλά υγρά για να αποβληθεί ευκολότερα το σκιαγραφικό υγρό από τον οργανισμό σας. Οι περισσότεροι ασθενείς αρχίζουν να περπατάνε 6-8 ώρες μετά τον καθετηριασμό.
Καθετηριασμός σε μονάδα καρδιακής φροντίδας
Ορισμένα είδη καθετηριασμού δε γίνονται σε αίθουσα καθετηριασμού ή εργαστήριο. Αν είστε ασθενής σε μια μονάδα καρδιακής φροντίδας, μπορεί να χρειαστείτε ένα ειδικό είδος καθετήρα σχεδιασμένο για τη μέτρηση της πίεσης στις πνευμονικές αρτηρίες. Αυτές οι πληροφορίες βοηθούν στη μέτρηση της πίεσης στην αριστερή καρδιά και παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέταση της καρδιακής λειτουργίας.
Ο καθετήρας αυτός χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της ροής του αίματος στην καρδιά και δείχνει πόσο αίμα είναι ικανή να αντλήσει, κάτι σημαντικό για τα άτομα που έχουν πάθει καρδιακή προσβολή ή έχουν καρδιακή ανεπάρκεια. Εισάγεται συνήθως στη σφαγίτιδα φλέβα του λαιμού ή στην υποκλείδιο φλέβα που περνά κάτω από την κλείδα.
Στην περιοχή γίνεται τοπική αναισθησία για να μειωθεί η ενόχληση. Αυτός ο καθετήρας έχει πολλές ονομασίες. Μπορεί να τον ακούσετε σαν καθετήρα αιμοδυναμικής παρακολούθησης, καθετήρα-μπαλονάκι ή καθετήρα Swan-Ganz (προς τιμήν των εφευρετών του). Αν χρειάζεται, μπορεί να παραμείνει στο σημείο για μέρες ώστε να παρακολουθεί διαρκώς τη λειτουργία της καρδιάς.
Κίνδυνοι και επιπλοκές
Ο καθετηριασμός είναι μια διαδικασία που δίνει λεπτομερείς πληροφορίες για την καρδιά, κάτι που δεν μπορεί να κάνει σχεδόν καμία άλλη εξέταση. Αλλά επειδή είναι αιματηρή διαδικασία, ενέχει και κάποιους κινδύνους. Αν ο γιατρός σας σύστησε αυτή την εξέταση, σίγουρα σημαίνει πως τα οφέλη ξεπερνούν τους κινδύνους. Καλό είναι να μάθετε όμως ποιοι είναι οι κίνδυνοι αυτοί για να μειώσετε το άγχος σας και να λαμβάνετε ενεργά μέρος στις μελλοντικές αποφάσεις.
Μια συνηθισμένη αλλά ενοχλητική επιπλοκή είναι το μελάνιασμα στο σημείο διάτρησης. Αυτό συμβαίνει συχνότερα σε ηλικιωμένους με υπέρταση, που μελανιάζουν εύκολα. Η μελανιά συνήθως εξαφανίζεται σε μερικές μέρες ή εβδομάδες. Η μόλυνση στο σημείο διάτρησης είναι ένα ακόμα πρόβλημα, αλλά είναι πολύ σπάνιο γιατί τώρα πια χρησιμοποιούνται τέλειες τεχνικές αποστείρωσης.
Άλλα προβλήματα στο σημείο της διάτρησης είναι η απόφραξη της αρτηρίας, ο ερεθισμός κοντινών νευρικών ινών που μπορεί να προκαλέσει τοπικό μούδιασμα ή μυρμήγκιασμα, συνήθως προσωρινό), η αιμορραγία τις πρώτες ώρες μετά τον καθετηριασμό.
Ένα άλλο σπάνιο πρόβλημα είναι η αλλεργική αντίδραση στο σκιαγραφικό υλικό, που μπορεί να παρουσιαστεί απότομα. Αντιμετωπίζεται με φάρμακα που αντισταθμίζουν τα συμπτώματα.
Ευτυχώς τα περισσότερα από αυτά τα προβλήματα παρουσιάζονται σπανιότατα.
Ωστόσο, δεν είναι εντελώς απίθανο να προκύψουν κάποιες επιπλοκές, που μπορεί να απαιτούν ακόμα και άμεση χειρουργική επέμβαση.
Αν οι επιπλοκές προκαλέσουν απόφραξη μιας στεφανιαίας αρτηρίας, για παράδειγμα, υπάρχει κίνδυνος καρδιακής προσβολής.
Επίσης, το στεφανιογράφημα μπορεί να προκαλέσει αρρυθμία ή καρδιακή ανακοπή και να χρειαστεί ανάνηψη. Ένας θρόμβος ή σκίσιμο στην εσωτερική επιφάνεια που ξεκινά από την αορτή και φτάνει στην καρωτίδα αρτηρία μπορεί να προκαλέσει εγκεφαλικό. Να θυμάστε ότι ο κίνδυνος μιας σοβαρής επιπλοκής είναι μικρός. Οι πιθανότητες να συμβεί είναι μεταξύ 0,1% και 1%. Επίσης, αν πράγματι προκύψει κάποια επιπλοκή, συνήθως συμβαίνει σε ασθενείς σοβαρά άρρωστους και στους οποίους ο καθετηριασμός έγινε υπό επείγουσες συνθήκες.
Οι κίνδυνοι του καθετηριασμού των αρτηριών είναι λίγο μεγαλύτεροι από αυτούς των φλεβών γιατί η πίεση στις αρτηρίες είναι μεγαλύτερη. Η μεγαλύτερη πίεση συμβάλλει περισσότερο στην αιμορραγία και στο μελάνιασμα. Επίσης, υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος δημιουργίας θρόμβων σε μια αρτηρία. Επιπλέον, υπάρχει κίνδυνος διάτρησης της αρτηρίας ή πρόκλησης ρήξης. Υπάρχει πιθανότητα διάτρησης της δεξιάς ή αριστερής καρδίας. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, το αίμα μπορεί να περάσει στο περικάρδιο και να απαιτηθεί άμεση αφαίρεση. Ευτυχώς τέτοια γεγονότα σπάνια συμβαίνουν.
