Παρ’ ότι ο καφές αποτελεί ένα από τα πιο διαδεδομένα και ευρέως καταναλισκόμενα ροφήματα παγκοσμίως, οι επιδράσεις του στην υγεία δεν έχουν πλήρως αποσαφηνιστεί.
Ο καφές εκτός από την κυριότερη πηγή καφεΐνης περιέχει και άλλα συστατικά, όπως φαινόλες, νιασίνη, μαγνήσιο, κάλιο και διαιτητικές ίνες, τα οποία ενδέχεται να επιφέρουν θετικές ή αρνητικές επιδράσεις στην υγεία.
Λόγω της περιεκτικότητάς του σε διτερπένια, καφεστόλη και καχεόλη, αυξάνει τη χοληστερίνη στο αίμα, ενώ λόγω της περιεκτικότητας σε άλλες ουσίες, όπως το χλωρογενικό οξύ, τα φλαβονοειδή, οι μελανοειδίνες, τα φουράνια, οι πυρρόλες και η μαλτόλη ασκεί αντιοξειδωτική δράση (Di Castelnuovo et al., 2012).
Επιπλέον, λόγω της περιεκτικότητάς του σε καφεΐνη και σε μαγνήσιο, συμβάλλει στην αύξηση της ινσουλινοευαισθησίας προστατεύοντας πιθανώς με αυτό τον τρόπο από την εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2.
Καφές και καρδιά
Η πλειονότητα των επιστημονικών δεδομένων συγκλίνει ότι δεν παρατηρείται συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης καφέ και της εμφάνισης στεφανιαίας νόσου. Αναφορικά με τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, η πλειονότητα των υπάρχοντων επιστημονικών δεδομένων συγκλίνει ότι ο καφές μπορεί να ασκεί ευεργετική δράση (Kim et al., 2012; Larsson & Orsini, 2011; Mostofsky et al., 2012; NHMRC, 2011; Sofi et al., 2007; WHO, 2003; Wu et al., 2009).
Μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί δύο μετα-αναλύσεις αναφορικά με τον ρόλο του καφέ στην εμφάνιση στεφανιαίας νόσου. Στην πιο πρόσφατη, η οποία εξέτασε 21 προοπτικές μελέτες, δεν παρατηρήθηκε συσχέτιση μεταξύ της χαμηλής, μέτριας ή αυξημένης πρόσληψης καφέ με τη στεφανιαία νόσο (Wu et al., 2009).
Στη δεύτερη μετα-ανάλυση που συμπεριέλαβε 10 προοπτικές και 13 μελέτες ασθενών-μαρτύρων, αναδείχθηκαν μη σημαντικές συσχετίσεις για όλα τα επίπεδα κατανάλωσης καφέ από τις προοπτικές μελέτες, ενώ από τις αναδρομικές μελέτες βρέθηκε ότι η πρόσληψη περισσότερων των 3 φλιτζανιών καφέ την ημέρα είχε επιβαρυντική δράση στην πιθανότητα παρουσίας στεφανιαίας νόσου (Sofi et al., 2007).
Ακόμα, σύμφωνα με μετα-ανάλυση 5 προοπτικών μελετών, η μέτρια κατανάλωση καφέ φαίνεται να σχετίζεται με μικρότερο κίνδυνο καρδιακής ανεπάρκειας, με το μεγαλύτερο όφελος να παρατηρείται για τα 4 φλιτζάνια καφέ την ημέρα (Mostofsky et al., 2012).
Σε σχέση με τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια υπάρχουν δύο πρόσφατες μετα-αναλύσεις. Η πλέον πρόσφατη εξέτασε 9 προοπτικές μελέτες και ανέδειξε προστατευτική δράση του καφέ με την κατανάλωση περισσότερων των 4 φλιτζανιών καφέ την ημέρα, αν και αναφέρεται ότι επιπλέον διερεύνηση είναι απαραίτητη (Kim et al., 2012).
Η δεύτερη μετα-ανάλυση εξέτασε 11 προοπτικές μελέτες και έδειξε ότι η μέτρια πρόσληψη καφέ ενδεχομένως να σχετίζεται με ασθενή προστατευτική δράση όσον αφορά τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια (Larsson & Orsini, 2011).
Καφές και σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2
Η πλειονότητα των επιστημονικών δεδομένων/απόψεων συγκλίνει ότι ο καφές έχει ευεργετική δράση για τον σακχαρώδη διαβήτη (Huxley et al., 2009; NHMRC, 2011).
Σύμφωνα με μετα-ανάλυση 18 προοπτικών μελετών, η κατανάλωση περισσότερων από 4 φλιτζάνια καφέ την ημέρα, σε σχέση με την απουσία κατανάλωσης ή την κατανάλωση <2 φλιτζανιών την ημέρα, συσχετίστηκε με 25% μικρότερο κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη (Huxley et al., 2009).
Μελέτες στην ελληνικό πληθυσμό: Και στον ελληνικό πληθυσμό, η μέτρια πρόσληψη καφέ (1-2 φλιτζάνια καφέ/ημερησίως) φάνηκε να σχετίζεται με μικρότερη πιθανότητα σακχαρώδους διαβήτη σε ηλικιωμένους που ζουν σε νησιά της Μεσογείου (Panagiotakos et al., 2007).
Καφές και καρκίνος
Τα επιστημονικά δεδομένα δεν είναι επαρκή για να τεκμηριωθεί η σχέση του καφέ με την εμφάνιση των κακοήθων νεοπλασιών. Πρόσφατη μετα-ανάλυση 40 προοπτικών μελετών έδειξε ότι η κατανάλωση καφέ ενδέχεται να μειώνει την επίπτωση του καρκίνου συνολικά, ενώ πιθανώς να έχει προστατευτική δράση για ορισμένες εντοπίσεις καρκίνου, όπως της ουροδόχου κύστης, του μαστού, της στοματικής κοιλότητας και του φάρυγγα, του παχέος εντέρου, του ενδομητρίου, του οισοφάγου, του ήπατος, του παγκρέατος, του προστάτη καθώς και με την εμφάνιση λευχαιμίας (Yu et al., 2011).
Πρόσφατη μετα-ανάλυση 40 προοπτικών μελετών έδειξε ότι η κατανάλωση καφέ ενδέχεται να μειώνει την επίπτωση του καρκίνου συνολικά, ενώ πιθανώς να έχει προστατευτική δράση για ορισμένες εντοπίσεις καρκίνου, όπως της ουροδόχου κύστης, του μαστού, της στοματικής κοιλότητας και του φάρυγγα, του παχέος εντέρου, του ενδομητρίου, του οισοφάγου, του ήπατος, του παγκρέατος, του προστάτη καθώς και με την εμφάνιση λευχαιμίας (Yu et al., 2011).
Καφές και λιπίδια του αίματος
Σύμφωνα με τα ευρήματα μετα-ανάλυσης 12 τυχαιοποιημένων κλινικών δοκιμών, η πρόσληψη καφέ, και ιδιαίτερα καφέ προετοιμασμένου χωρίς χρήση φίλτρου, συσχετίστηκε με αύξηση των επιπέδων ολικής χοληστερόλης, LDL χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων, με τις αλλαγές να είναι ανάλογες με το επίπεδο πρόσληψης (Cai et al., 2012).
Οι αυξήσεις στα επίπεδα λιπιδίων ήταν μεγαλύτερες σε άτομα με διαγνωσμένη υπερλιπιδαιμία και ιδιαίτερα για κατανάλωση καφέ με καφεΐνη και βρασμένου καφέ (δηλαδή, όχι καφέ φίλτρου).
Οι μελέτες που εξέτασαν τη σχέση μεταξύ της πρόσληψης καφέ φίλτρου με τα επίπεδα λιπιδίων έδειξαν πολύ μικρές αυξήσεις των τιμών της ολικής χοληστερόλης (Jee et al., 2001; Kokjohn et al., 1993; WHO, 2003). Η περιεκτικότητα του καφέ στα διτερπένια καφεστόλη και καχεόλη ενοχοποιείται για την υπερλιπιδαιμική του δράση, αν και η χρήση φίλτρου κατά την παρασκευή του φαίνεται να επαρκεί για να περιορίσει το περιεχόμενο και τη δράση τους (Di Castelnuovo et al., 2012).
Καφές και αρτηριακή πίεση
Η σχέση της πρόσληψης καφέ με τα επίπεδα αρτηριακής πίεσης έχει μελετηθεί σε 4 μετα-αναλύσεις. Μετα-ανάλυση που εξέτασε τη σχέση της κατανάλωσης καφέ με τον κίνδυνο υπέρτασης, συμπεριλαμβάνοντας ευρήματα από 6 προοπτικές μελέτες, έδειξε ότι σε σχέση με πρόσληψη καφέ λιγότερου από 1 φλιτζάνι/ημέρα, η συστηματική πρόσληψη περισσότερων των 3 φλιτζανιών/ημέρα δεν συσχετίστηκε με αυξημένο κίνδυνο υπέρτασης, αν και παρατηρήθηκε ελαφρώς αυξημένος κίνδυνος για την πρόσληψη 1-3 φλιτζανιών καφέ την ημέρα (Zhang et al., 2011). Αντίθετα παλαιότερη μετα-ανάλυση 11 τυχαιοποιημένων κλινικών δοκιμών έδειξε ότι η πρόσληψη καφέ συσχετίστηκε με αυξημένα επίπεδα αρτηριακής πίεσης (Jee et al., 1999).
Ωστόσο, με βάση τα ευρήματα της πλέον πρόσφατης μετα-ανάλυσης φαίνεται ότι οι μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα έχουν μεθοδολογικά προβλήματα, ενώ δεν έχουν αναδειχθεί σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ της κατανάλωσης καφέ και των επιπέδων αρτηριακής πίεσης ή του κινδύνου υπέρτασης (Noordzij et al., 2005; Steffen et al., 2012). Οι συγγραφείς της μετα-ανάλυσης αυτής καταλήγουν ότι σύμφωνα με τα ευρήματα τόσο των προοπτικών όσο και των τυχαιοποιημένων κλινικών δοκιμών και με βάση την ποιότητα των παρόντων αποτελεσμάτων δεν είναι δυνατόν να δοθεί συγκεκριμένη σύσταση υπέρ ή κατά της πρόσληψης καφέ αναφορικά με τα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης (Steffen et al., 2012).
Καφές και νόσος Parkinson (Πάρκινσον)
Τρεις μετα-αναλύσεις έχουν εξετάσει τη σχέση μεταξύ της πρόσληψης καφέ με τη νόσο του Parkinson, αναδεικνύοντας την προστατευτική δράση αυτού του ροφήματος έναντι της νόσου (Costa et al., 2010; Hernán et al., 2002; Liu et al., 2012a).
Καφές, άνοια και νόσος Alzheimer (Αλτσχάιμερ)
Μετα-ανάλυση 9 προοπτικών μελετών ανέδειξε προστατευτική επίδραση της καφεΐνης αναφορικά με την εμφάνιση άνοιας (Santos et al., 2010). Ακόμα, μετα-ανάλυση 2 προοπτικών και 2 αναδρομικών μελετών έδειξε προστατευτική δράση του καφέ όσον αφορά τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου Alzheimer (Barranco Quintana et al., 2007).
Ωστόσο, η μεγάλη ετερογένεια αλλά και ο μικρός αριθμός των επιδημιολογικών μελετών δεν διασφαλίζει οριστικά και σταθερά ευρήματα (Barranco Quintana et al., 2007; Santos et al., 2010).
Καφές και υγεία των οστών
Μετα-ανάλυση 10 προοπτικών μελετών έδειξε την επιβαρυντική δράση του καφέ αναφορικά με τον κίνδυνο καταγμάτων, ιδιαίτερα στις γυναίκες. Ωστόσο, δεδομένης της ύπαρξης ποικίλων συγχυτικών παραγόντων, τα υπάρχοντα δεδομένα είναι ανεπαρκή ούτως ώστε να καταλήξουμε σε πειστικά συμπεράσματα, ενώ επιπλέον έρευνα κρίνεται απαραίτητη (Liu et al., 2012).
