Για πολλά άτομα είναι εντελώς αδύνατο να τρώνε υγιεινά ή να χάσουν βάρος. Παρά τις καλύτερες προθέσεις τους, επανειλημμένως πιάνουν το εαυτό τους να τρώνε τροφές που ξέρουν ότι είναι ανθυγιεινές ή παχυντικές. Γιατί συμβαίνει αυτό; Για τον ίδιο λόγο που κάποιος συνεχίζει το κάπνισμα παρότι ξέρει ότι κάνει κακό στην υγεία του.
Ορισμένες τροφές προκαλούν εθισμό. Αυτό μπορεί να ακούγεται υπερβολικό αλλά πολλές μελέτες δείχνουν ότι συγκεκριμένα τρόφιμα επιδρούν στις ίδιες περιοχές του εγκεφάλου και στους ίδιους νευροδιαβιβαστές με τις ναρκωτικές ουσίες. Για παράδειγμα διεγείρουν την έκκριση ντοπαμίνης προκαλώντας ανοχή και τελικά την απώλεια ελέγχου. Επειδή ο εθισμός ακούγεται “βαρύς” ως όρος, πολλοί διατροφολόγοι προτιμούν να μιλούν για “λαχτάρα” ή “πόθο” για συγκεκριμένες τροφές.
Από την άλλη μεριά υπάρχουν και αυτοί που θεωρούν ότι η λέξη εθισμός χρησιμοποιείται με τέτοιο τρόπο που κινδυνεύει να χάσει το νόημά της. Όταν απολαμβάνουμε μια τροφή, το σεξ, την άσκηση ή οποιαδήποτε δραστηριότητα, ο εγκέφαλός μας απελευθερώνει ντοπαμίνη και άλλους νευροδιαβιβαστές που μας κάνουν να νιώθουμε όμορφα. Πολλά πράγματα μας “ανάβουν τον εγκέφαλο” με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν τα ναρκωτικά αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρόκειται για ακριβώς ίδιες καταστάσεις.
Ο εθισμός στις τροφές είναι αμφιλεγόμενος διότι δεν υπάρχει κάποια εξέταση αίματος που να το αποδεικνύει. Η διάγνωση βασίζεται στα συμπτώματα τα οποία είναι κυρίως τρία:
- Έντονη λαχτάρα για κάτι, που μπορεί να εμφανίζεται σε μια δεδομένη στιγμή της ημέρας.
- Απώλεια του ελέγχου επί του αντικειμένου της λαχτάρας.
- Συνέχιση της χρήσης παρότι υπάρχει η γνώση των κακών συνεπειών.
Τα συμπτώματα αυτά πράγματι παρατηρούνται σε μερικούς ανθρώπους όταν καταναλώνουν υπεργευστικά τρόφιμα τα οποία είναι πλούσια σε ζάχαρη, λίπος και αλάτι.
Η λαχτάρα μπορεί να εμφανίζεται μια-δυο φορές την ημέρα και στην ακραία περίπτωση να κυριαρχεί από το πρωί ως το βράδυ. Ορισμένα άτομα αισθάνονται ότι θέλουν να τσιμπολογούν όλη μέρα. Όταν στενοχωριούνται θέλουν να φάνε κάτι γλυκό κι όταν χαίρονται θέλουν να το γιορτάσουν με μια πίτσα. Αυτή η συμπεριφορά παραπέμπει σε εθισμό.
Αν αισθάνεστε πως δεν μπορείτε ξεκολλήσετε από συγκεκριμένα τρόφιμα, τότε ίσως ο εγκέφαλός σας να έχει εθιστεί σ’ αυτά. Δεν εθίζουν όμως όλες οι τροφές. Για παράδειγμα, δεν είναι εύκολο να βρεθεί κάποιος που είναι εθισμένος στο σπανάκι -εκτός ίσως από τον Ποπάι. Οι εθιστικές τροφές είναι τίγκα στη ζάχαρη, το λίπος και το αλάτι. Ο συνδυασμός αυτός τις κάνει υπεργευστικές και οδηγεί τελικά σε εξάρτηση. Ένα άλλο χαρακτηριστικό που μπορεί να έχουν είναι ο υψηλός γλυκαιμικός δείκτης.
Οι 5 πιο εθιστικές τροφές
Οι πιο εθιστικές τροφές είναι η σοκολάτα, τα τσιπς, τα γεμιστά μπισκότα, το άσπρο ψωμί και το παγωτό. Για τα τρόφιμα αυτά υπάρχουν μελέτες τόσο σε ποντίκια όσο και σε ανθρώπους που υποδηλώνουν ότι μπορεί να χαθεί εντελώς ο έλεγχος όταν καταναλώνονται. Η δραστηριότητα του εγκεφάλου είναι παρόμοια με αυτή που παρατηρείται στους τοξικομανείς όταν παίρνουν τη δόση τους.
1. Σοκολάτα
Η σοκολάτα, σε μικρές ποσότητες, παρέχει οφέλη στην υγεία γιατί έχει αντιοξειδωτικά και μαγνήσιο. Από την άλλη μεριά, φαίνεται να είναι ή πιο εθιστική τροφή και δεν είναι τυχαίο ότι υπάρχει ο όρος chocoholic. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι μερικές γυναίκες θα προτιμούσαν να στερηθούν το σεξ για το υπόλοιπο της ζωής τους παρά να στερηθούν τη σοκολάτα.
Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε το 1997 στο περιοδικό International Journal of Psychophysiology διαπίστωσε ότι αυτοί που αυτοπροσδιορίζονται ως εθισμένοι στη σοκολάτα, έχουν τη φυσική συμπεριφορά και τις συναισθηματικές αντιδράσεις που παρατηρούνται στους ναρκομανείς. Κι άλλες μελέτες έχουν δείξει το ίδιο αποτέλεσμα.
Έχουν εξεταστεί πολλά συστατικά της σοκολάτας, όπως η τρυπτοφάνη, η φαινυλαιθυλαμίνη και η ανανδαμίδη, στην προσπάθεια να βρεθεί τι μπορεί να προκαλεί εξάρτηση αλλά μάλλον οφείλεται στη μοναδική γευστική εμπειρία που προσφέρει.
2. Τσιπς
Τα πατατάκια έχουν ποσότητα αλατιού που φτάνει στα όρια του γελοίου. Δεν υπολείπονται βέβαια σε λίπος και τρανς λιπαρά, ούτε σε εύπεπτο άμυλο που μετατρέπεται γρήγορα σε ζάχαρη κατά την πέψη. Προκαλούν τόσο μεγάλη ευχαρίστηση στον εγκέφαλο που συναγωνίζονται τη σοκολάτα. Δεν είναι τυχαίο ότι τα καταναλώνουμε στις ψυχαγωγικές μας εκδηλώσεις όπως είναι τα πάρτι.
Ορισμένοι ερευνητές έχουν καταγράψει τι συμβαίνει στον εγκέφαλο των ποντικών όταν καταναλώνουν τσιπς και πιστεύουν ότι, εκτός από τη ζάχαρη, το λίπος και το αλάτι, μπορεί να έχουν κάτι άγνωστο ως σήμερα στο οποίο δεν μπορούμε να αντισταθούμε.
Πέρα του ότι τα τσιπς είναι εθιστικά, περιέχουν αρκετό ακρυλαμίδιο, μια ουσία δυνητικά καρκινογόνα η οποία προκύπτει με φυσικό τρόπο κατά την παρασκευή τους.
3. Γεμιστά μπισκότα
Είναι γνωστός ο πειρασμός με τα μπισκότα, τα κέικ και τα κούκις. Μόλις αρχίσουμε να τα τρώμε δεν μπορούμε να σταματήσουμε όσο κι αν το θέλουμε. Δεν συμβαίνει μόνο στον άνθρωπο αλλά και στα ποντίκια. Ξέρετε πως οι επιστήμονες παχαίνουν στα πειράματά τους τα ποντίκια; Όχι δεν τα ταίζουν με το ζόρι, απλώς αφήνουν στο κλουβί τους μπισκότα, κέικ και κούκις (η σοκολάτα και τα τσιπς δεν λείπουν) και σε δύο μήνες τα ποντίκια γίνονται υπέρβαρα.
Μια μελέτη από ερευνητές του Κολλεγίου του Κονέκτικατ βρήκε ότι τα αγαπημένα μπισκότα των Αμερικανών, τα Oreo, είναι για τα ποντίκια το ίδιο εθιστικά με την κοκαΐνη. Μάλιστα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι συγκριτικά με τα ναρκωτικά, τα μπισκότα ενεργοποιούσαν περισσότερους νευρώνες του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ευχαρίστηση.
4. Άσπρο αχνιστό ψωμί
Το άσπρο ψωμί φτιάχνεται από αυτό που παλιότερα συνηθιζόταν να λέγεται “εξευγενισμένο” αλεύρι. Δηλαδή από αλεύρι στο οποίο έχει αφαιρεθεί το πίτουρο, το φύτρο και μαζί τους τα περισσότερα θρεπτικά συστατικά.
Το άσπρο ψωμί έχει λιγότερες φυτικές ίνες από το μαύρο και αναλογικά περισσότερους υδατάνθρακες. Έχει βέβαια και διάφορα βελτιωτικά καθώς και αλάτι – το 40% του αλατιού στη διατροφή μας το παίρνουμε μέσω του ψωμιού.
Το άσπρο ψωμί επιπλέον έχει υψηλό γλυκαιμικό δείκτη – μια μελέτη έχει δείξει ότι τα τρόφιμα με υψηλό γλυκαιμιικό είναι πιο εθιστικά σε σχέση με αυτά έχουν χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη.
5. Παγωτό
Για μερικά άτομα το παγωτό είναι ο μεγαλύτερος εθισμός τους. Κρεμώδες και δροσιστικό αποτελεί ένα παρήγορο σνακ, ειδικά αν βοηθάει η θερμοκρασία της ημέρας.
Μια μελέτη ερευνητών από το Oregon Research Institute κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η συχνή κατανάλωση παγωτού δημιουργεί εξάρτηση. Στη μελέτη αυτή, οι ερευνητές έδειξαν φωτογραφίες με μιλκσέικ σε 151 εφήβους και την ίδια ώρα παρατηρούσαν την αντίδραση του εγκεφάλου τους. Μεταξύ των εφήβων που κατανάλωναν πιο συχνά παγωτό, ο εγκέφαλος έδειξε να διεγείρεται με τρόπο που παραπέμπει σε εθισμό.
