Κάποιες τροφές μας “ανταμείβουν” περισσότερο από άλλες, δηλαδή προκαλούν περισσότερη έκκριση ντοπαμίνης στον εγκέφαλο.
Οι τροφές αυτές είναι υπεργευστικές και μπορούν να γίνουν εθιστικές. To ενδιαφέρον είναι ότι η νοστιμιά τους βασίζεται σε έναν ακαταμάχητο συνδυασμό ζάχαρης, λίπους και αλατιού.
Το αμαρτωλό τρίο
Τα σάκχαρα από μόνα τους δεν αρκούν για να κάνουν μια τροφή σούπερ νόστιμη. Οπωσδήποτε, η γλυκόζη δίνει μεγάλη ευχαρίστηση στον εγκέφαλο γιατί είναι το καύσιμό του αλλά δεν φτάνει για να κάνει μια τροφή υπεργευστική. Το λίπος είναι αυτό που όταν αναμειγνύεται με τη ζάχαρη μπορεί να “τρελάνει” τον εγκέφαλο.
Ένας καθηγητής επιδημιολογίας και διεθνώς αναγνωρισμένος ερευνητής επί θεμάτων παχυσαρκίας, ο Άνταμ Ντρενόβσκι, έκανε ένα πείραμα το 1988 που δείχνει το ρόλο του λίπους. Έδωσε σε μια ομάδα ανθρώπων να πιουν διάφορα γάλατα τα οποία είχαν σταθερή συγκέντρωση ζάχαρης αλλά διέφεραν ως προς τα λιπαρά, και τους ρώτησε ποιο προτιμούσαν. Το γάλα της προτίμησης ήταν αυτό των πολλών λιπαρών. Δεν χρειαζόταν βέβαια πείραμα γι’ αυτό. Όλοι ξέρουμε ότι το γάλα με μηδέν λιπαρά δεν πίνεται γιατί είναι σαν νερό ενώ το πιο εύγευστο είναι το παχύ γάλα.
Ο συνδυασμός της ζάχαρης και του λίπους είναι που δίνει την ηδονική νοστιμιά σε μια τροφή κάτι που ξέρουν καλύτερα απ’ όλους οι ζαχαροπλάστες. Μέχρι σήμερα κανείς δεν μπόρεσε να εφεύρει ένα πραγματικά επιτυχημένο γλυκό το οποίο δεν περιλαμβάνει λίπος. Αυτό που δίνει σε ένα τρόφιμο την χαρακτηριστική κρεμώδη υφή και την πλούσια γεύση είναι το λίπος.
Κοντά στη ζάχαρη και το λίπος υπάρχει και ένα τρίτο συστατικό που αυξάνει τη γευστικότητα: το αλάτι. Αν σας βάλουν να φάτε δύο ακριβώς ίδια φαγητά που διαφέρουν μόνο στο ότι το ένα είναι αλατισμένο και το άλλο ανάλατο, ποιο θα διαλέξετε; Αυτό που έχει αλάτι φυσικά. Δοκιμάστε να φάτε ανάλατα μακαρόνια ή πίτσα και δύσκολα θα συνεχίσετε.
Υψίστης σημασίας θέμα για το πόσο θα φάμε από ένα γεύμα είναι η νοστιμιά του που αποτελεί ένδειξη της φυσικής ανταμοιβής, δηλαδή της ποσότητας της ντοπαμίνης που απελευθερώνεται στον εγκέφαλο.
Ο εθισμός
Με βάση τα παραπάνω, το πόρισμα είναι πως όταν το φαγητό συνδυάζει ζάχαρη, λίπος και αλάτι, μας κάνει να τρώμε περισσότερη ποσότητα και πέρα από το σημείο που χρειάζεται για να ικανοποιηθεί η πραγματική μας πείνα.
Η θεωρία λοιπόν είναι ότι η παχυσαρκία αυξήθηκε δραματικά τα τελευταία 50 χρόνια επειδή η βιομηχανία τροφίμων έφτιαξε λιχουδιές που τρέλαναν το κέντρο ανταμοιβής των ανθρώπινων εγκεφάλων.
Η συχνή κατανάλωση των υπεργευστικών τροφών μας εθίζει σ’ αυτά. Η μεγάλη έκκριση ντοπαμίνης στον εγκέφαλο έχει ως συνέπεια μια αντισταθμιστική δράση κατά την οποία μειώνονται οι υποδοχείς της ντοπαμίνης, ένα φαινόμενο που ονομάζεται ανοχή.
Αυτό σημαίνει ότι επιτυγχάνεται χαμηλότερο επίπεδο ευχαρίστησης με την πάροδο του χρόνου. Για να επιτύχουμε την ίδια ευχαρίστηση που είχαμε προηγουμένως θέλουμε τώρα να φάμε περισσότερο. Αλλά σιγά-σιγά αρχίζουμε να χάνουμε τον έλεγχο. Αυτό είναι μια ένδειξη ότι έχουμε πλέον εθιστεί. Οι πέντε πιο πιο εθιστικές τροφές είναι η σοκολάτα, τα τσιπς, τα γεμιστά μπισκότα, το άσπρο ψωμί και το παγωτό.
Αντιμετώπιση
Πώς μπορεί κανείς να δραπετεύσει από τις εθιστικές τροφές;
Η συνήθης συμβουλή των διατροφολόγων είναι να τρώμε με μέτρο όλες τις τροφές και να εστιάσουμε σε διάφορες δραστηριότητες που προκαλούν ευχαρίστηση π.χ. χορός, άσκηση κλπ. Όμως, όπως συμβαίνει και με το τσιγάρο, η απεξάρτηση από τις τροφές δεν είναι εύκολη. Χρειάζεται ισχυρή θέληση και επαγρύπνηση για να αντικατασταθεί η σοκολάτα από ένα φρούτο.
Μερικοί λένε ότι η γενική συμβουλή των διαιτολόγων “τα πάντα με μέτρο” δεν ταιριάζει στην περίπτωση του εθισμού. Η συμβουλή αυτή δίνεται για να μην υπάρχουν συναισθήματα στέρησης κάτι που μπορεί να προκαλέσει βουλιμικά επεισόδια και πράγματι λειτουργεί στους ανθρώπους που δεν είναι εθισμένοι. Όταν όμως πρόκειται για εθισμό, η μετριοπάθεια αποτυγχάνει.
Αν ένα τρόφιμο προκαλεί πραγματικά εθισμό όπως μια ναρκωτική ουσία, τότε χρειάζεται η σταθερή απόφαση της παντελούς αποφυγής της. Αυτό ακριβώς εφαρμόζεται στην περίπτωση των ναρκωτικών ουσιών, και μόνο όταν δεν είναι εφικτό δίνονται υποκατάστατα.
Ο εθισμός είναι ένα πρόβλημα που δεν επιλύεται μόνο του και άρα πρέπει να κάνετε κάτι. Αν δεν ασχοληθείτε και δεν καταβάλετε προσπάθεια, το πιθανότερο είναι να γίνουν τα πράγματα χειρότερα με το πέρασμα χρόνου.
Αν δεν μπορείτε να ελαττώσετε την εθιστική τροφή, γιατί απλά χάνετε τον έλεγχο, δοκιμάστε να την αφαιρέσετε εντελώς από τη διατροφή σας για τρεις μήνες. Δεν πρόκειται για δίαιτα, θα τρώτε όσο θέλετε στο διάστημα αυτό. Το μυαλό σας δεν θα είναι στο αδυνάτισμα παρά μόνο στην αντικατάσταση του τροφίμου στο οποίο έχετε εθιστεί.
Σκεφτείτε ένα τρόφιμο, υγιεινό κατά προτίμηση που ήδη το τρώτε και σας αρέσει, με το οποίο θα αντικαταστήσετε την εθιστική τροφή. Για μεγαλύτερη επιτυχία ξεκινήστε την αντικατάσταση ένα Σαββατοκύριακο γιατί τότε θα αισθάνεστε πιο χαλαρά. Από την ημέρα που θα ορίσετε, δεν θα αγγίξετε ξανά το τρόφιμο που αντικαταστήσατε. Ούτε μια μπουκιά.
Αν δεν τα καταφέρετε δεν θα αποτελείτε εξαίρεση. Οι υποτροπές είναι ο κανόνας, όταν πρόκειται για εθισμό. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν κάνει αρκετές αποτυχημένες προσπάθειες προτού απαλλαγούν οριστικά από μια κακή συνήθεια. Αν όμως υποτροπιάζετε συνέχεια, τότε πραγματικά δεν υπάρχει κανένας λόγος να ξεκινάτε την προσπάθεια ξανά και ξανά. Σ’ αυτή την περίπτωση ίσως πρέπει να επανεξετάσετε τη στρατηγική του “μέτρου”.
