Ο πονοκέφαλος μερικές φορές μπορεί όμως να οφείλεται σε μια κατάσταση που ονομάζεται δυσανεξία στην ισταμίνη. Αν έχετε παρατηρήσει πως κάθε φορά που τρώτε ένα συγκεκριμένο τρόφιμο ή πίνετε ένα ποτό όπως το κόκκινο κρασί, τρέχει η μύτη σας ή έχετε πονοκέφαλο, η αιτία μπορεί να είναι άνοδος της ισταμίνης στο αίμα σας.
Η ισταμίνη είναι μια χημική ουσία που έχουν ακούσει όλοι οι αλλεργικοί που παίρνουν φάρμακα. Κι αυτό διότι οι γιατροί συνταγογραφούν αντιισταμινικά φάρμακα που μπλοκάρουν την έκκριση της ισταμίνης και ανακουφίζουν τα συμπτώματα της αλλεργίας.
Η ουσία έχει διάφορες χρήσεις μέσα στο σώμα αλλά εμπλέκεται κυρίως στην αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος. Όταν ένα μικρόβιο εισβάλει μέσα μας, κινητοποιείται ένα είδος κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος, τα μονοκύτταρα που διαπερνούν τα αγγεία του αίματος και μέσω των υγρών καναλιών που υπάρχουν στους ιστούς κατευθύνονται στα σημεία που εισέβαλε το μικρόβιο. Συγχρόνως, άλλα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος παράγουν ισταμίνη η οποία διαστέλλει τα αγγεία για να γίνουν πιο διαπερατά. Η διαστολή των αγγείων που προκαλεί η ισταμίνη αυξάνει τη ροή του αίματος και δημιουργείται ένα κοκκίνισμα το οποίο ανεβάζει τη θερμοκρασία δίνοντας την αίσθηση του καψίματος στην περιοχή.
Παρενέργειες
Δυστυχώς το ανοσοποιητικό σύστημα δεν είναι τέλειο και η ισταμίνη έχει παρενέργειες. Αυτό φαίνεται από τα δερματικά τεστ όπου ένα μικρό “σούβλισμα” με ισταμίνη προκαλεί στο δέρμα μια κατάσταση που μοιάζει με τσίμπημα κουνουπιού.
Η ισταμίνη δεν δημιουργεί απλώς ένα τοπικό κοκκίνισμα στο δέρμα αλλά επειδή ταξιδεύει σε όλο το σώμα μέσω της κυκλοφορίας του αίματος, μπορεί να προκαλέσει πονοκέφαλο, ημικρανία, βουλωμένη μύτη, ρινική καταρροή, εξάψεις και φαγούρα. Το πρήξιμο κάτω από μάτια είναι συνηθισμένο πρόβλημα. Μπορεί να επηρεάσει το έντερο, τους πνεύμονες, το δέρμα, τον εγκέφαλο και ολόκληρο το καρδιαγγειακό σύστημα, συμβάλλοντας έτσι σε ένα ευρύ φάσμα παρενεργειών συμπεριλαμβανομένης της ταχυπαλμίας. Πυροδοτεί επίσης την έκκριση γαστρικών οξέων στο στομάχι και μ’ αυτό τον τρόπο μπορεί μπορεί να προκαλέσει διάρροια. Τέλος, επειδή διαστέλλει τα αγγεία μειώνει την πίεση του αίματος κάτι, κάτι που σ’ αυτούς που έχουν υπέρταση είναι καλό αλλά σε ορισμένους μπορεί να προκαλέσει υπόταση.
Πέρα από τις βραχυπρόθεσμες συνέπειες της ισταμίνης, έχει παρατηρηθεί και μια μακροχρόνια επιπλοκή. Οι γυναίκες που έχουν αλλεργία και άρα το σώμα τους εκκρίνει σημαντική ποσότητα ισταμίνης παρατηρήθηκε πως έχουν τριπλάσια κατάγματα από τις γυναίκες που δεν είναι αλλεργικές. Επίσης έχει βρεθεί ότι η ισταμίνη αναστέλλει την έκκριση της αυξητικής ορμόνης.
Τα επίπεδα της ισταμίνης στο αίμα θεωρούνται φυσιολογικά όταν είναι μεταξύ 0,15 – 0,45 νανογραμμάρια ανά ml αλλά ο καθένας έχει το δικό του όριο ανοχής πάνω από το οποίο παρουσιάζει συμπτώματα δυσανεξίας. Η έρευνα δείχνει ότι το 1% του γενικού πληθυσμού υποφέρει από αυτή την κατάσταση και το 80% είναι γυναίκες.
Ο οργανισμός έχει ένα τρόπο να αδρανοποιεί την ισταμίνη, ένα ένζυμο που λέγεται διαμινική οξειδάση (DAO) αλλά ορισμένα φάρμακα ή ασθένειες εμποδίζουν τη δράση του.
Τροφές που αυξάνουν την ισταμίνη
Το θέμα είναι ότι ισταμίνη δεν παράγεται μόνο από το σώμα. Εισέρχεται στον οργανισμό και μέσω της διατροφής. Αρκετά τρόφιμα έχουν ισταμινη και ορισμένα σε μεγάλες ποσότητες κάτι που μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα ίδια με αυτά της αλλεργίας.
Η ισταμίνη υπάρχει στα τρόφιμα εξαιτίας ορισμένων βακτηρίων τα οποία προκαλούν ζύμωση, μια διαδικασία που γίνεται αυθόρμητα σε πολλές τροφές ειδικά όταν υπάρχουν υψηλές θερμοκρασίες. Για παράδειγμα το ψωμί και τα αλκοολούχα ποτά, όπως το κρασί και η μπύρα, γίνονται με ζύμωση, δηλαδή με την επίδραση ορισμένων βακτηρίων, όπως είναι οι ζυμομύκητες οι οποίοι μετατρέπουν κάποιους υδατάνθρακες σε οξέα ή αλκοόλες. Επίσης το ξύδι δημιουργείται από τη μετατροπή του οξικού οξέος σε αλκοόλη υπό την επίδραση ορισμένων βακτηρίων. Κατά τη διάρκεια της ζύμωσης, τα βακτήρια παράγουν ισταμίνη κι έτσι οι ζυμωμένες τροφές μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα. Αυτές οι τροφές είναι κυρίως το κόκκινο κρασί, τα τυριά και το ξύδι.
Το θέμα της δυσανεξίας στην ισταμίνη είναι περίπλοκο διότι κάποιος μπορεί να ανέχεται το κόκκινο κρασί και το τυριά ξεχωριστά αλλά να έχει τα συμπτώματα όταν συνδυάζει και τις δύο τροφές. Επίσης μπορεί να ανέχεται το κόκκινο κρασί το χειμώνα αλλά όχι την άνοιξη όταν υπάρχει αρκετή γύρη στο αέρα.
Κόκκινο κρασί και μπύρα. Τα αλκοολούχα ποτά είναι αυτά που περισσότερο πυροδοτούν τα συμπτώματα της ισταμίνης. Μια μελέτη που έγινε στη Δανία που περιέλαβε 4.000 άτομα κατέγραψε ότι το 10% των συμμετεχόντων δεν μπορούσε να ανεχθεί τα αλκοολούχα ποτά. Ειδικά οι γυναίκες με αλλεργική ρινίτιδα ή άσθμα υπέφεραν πολύ πιο συχνά. Πράγματι, σε ορισμένα είδη κόκκινου κρασιού τα επίπεδα της ισταμίνης βρέθηκαν να είναι πάνω από 30 mg/l. Τα μισά άτομα που δεν έχουν ευαισθησία στην ισταμίνη θα εμφανίσουν συμπτώματα αν καταναλώσουν 75 mg ισταμίνης.
Σε μια άλλη μελέτη που περιέλαβε 100 αυστριακά κόκκινα κρασιά, ο μέσος όρος συγκέντρωσης της ισταμίνης ήταν 6–8 mg/l. Το υψηλότερο επίπεδο ήταν 27 mg/l και το χαμηλότερο 0,5 mg/l. Τα άσπρα κρασιά είχαν πολύ χαμηλότερη ισταμίνη, μόλις 0,1 mg/l. Η μπύρα έχει επίπεδα ισταμίνης παρόμοια με το κόκκινο κρασί.
Δεν υπάρχει κάποια ποικιλία κόκκινου κρασιού για την οποία μπορεί να πει κανείς ότι έχει χαμηλή ισταμίνη, ούτε υπάρχει συσχέτιση με το αν το κρασί είναι φτηνό ή ακριβό.
Να σημειωθεί ότι η ισταμίνη απορροφάται από τα ποτά πολύ πιο εύκολα σε σχέση με τα στερεά τρόφιμα.
Σκληρά τυριά. Ενώ τα φρέσκα γαλακτοκομικά όπως είναι το γάλα, το βούτυρο και το γιαούρτι έχουν μικρές ποσότητες ισταμίνης, το τυρί που χρειάζεται να περάσει μερικές εβδομάδες για να ωριμάσει μπορεί να έχει μεγάλες ποσότητες.
Όλα τα τρόφιμα που υπόκεινται σε ωρίμανση έχουν ισταμίνη αλλά εξαρτάται από το χρόνο ωρίμανσης. Για παράδειγμα στο Έμενταλ, ένα κίτρινο ημίσκληρο τυρί, έχουν βρεθεί από χαμηλές ποσότητες, μόλις 0,1 mg το κιλό, μέχρι την τεράστια ποσότητα των 2,5 γραμμαρίων το κιλό. Στο τυρί Τσένταρ έχει βρεθεί ποσότητα μέχρι 1,3 γραμμάριο το κιλό και στο Γκούντα μέχρι μισό γραμμάριο.
Όταν δεν υπάρχει σωστή επεξεργασία, το τυρί μετατρέπεται σε ισταμινική βόμβα. Όσο πιο φρέσκο είναι ένα τρόφιμο και λιγότερα βακτήρια έχει και τόσο λιγότερη είναι η ισταμίνη, κάτι που ισχύει και για το κρασί (όσο πιο νέο το κρασί τόσο καλύτερα). Επίσης έχει σημασία αν υπάρχουν συγκεκριμένα βακτήρια. Ο γενικός κανόνας είναι να αποφεύγει κανείς τα σκληρά τυριά που χρειάζονται μεγάλο χρόνο ωρίμανσης.
Κρέας και ψάρια. Το φρέσκο κρέας δεν έχει κανονικά ισταμίνη αλλά έχει το επεξεργασμένο όπως είναι το μπέικον, το σαλάμι, τα κονσερβοποιημένα κρέατα και τα χοτ ντογκ. Όταν το φρέσκο κρέας έχει ισταμίνη ο ένοχος γι’ αυτό είναι ορισμένες μαρινάδες που περιέχουν ξύδι.
Το φρέσκα ψάρια δεν έχουν ισταμίνη αλλά έχουν μικρές ποσότητες βιογενετικών αμινών, όπως η ιστιδίνη, ένα αμινοξύ που μετατρέπεται σε ισταμίνη. Αλλά καθώς γίνονται λιγότερο φρέσκα, έχουν την τάση να χαλάνε γρήγορα από τα διάφορα βακτήρια τα οποία παράγουν υψηλά επίπεδα ισταμίνης.
Όταν η επεξεργασία των ψαριών δεν έχει γίνει σωστά, τα κατεψυγμένα ψάρια και οι κονσέρβες τους έχουν ισταμίνη. Πιο επιρρεπή είναι ο τόνος, το σκουμπρί και το ξιφίας. Ο τόνος παρουσιάζει μεγαλύτερο πρόβλημα γιατί ψαρεύεται σε πιο θερμά νερά – υψηλότερη θερμοκρασία σημαίνει περισσότερη ισταμίνη.
Το χαλασμένο ψάρι είναι διπλά τοξικό επειδή περιέχει υψηλά επίπεδα ιστιδίνης και δύο άλλες χημικές ουσίες, την πουτρεσκίνη και καδαβερίνη, οι οποίες αδρανοποιούν ένα ένζυμο που λέγεται DAO.
Η κατανάλωση χαλασμένου ψαριού μπορεί να προκαλέσει τεράστια ενόχληση μέσα σε λίγες ώρες όπως ημικρανία, εμετό, διάρροια και ταχυπαλμία, αλλά συνήθως τα συμπτώματα δεν διαρκούν για πολύ.
Ντομάτες και σπανάκι. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση φυτού που έχει ισταμίνη είναι η τσουκνίδα. Πάντως, εκτός από τις ντομάτες και το σπανάκι, πολύ λίγα φρούτα και λαχανικά έχουν εκ φύσεως υψηλά επίπεδα ισταμίνης. Ακολουθούν οι μελιτζάνες και το αβοκάντο. Το κέτσαπ μπορεί να είναι πρόβλημα γι’ αυτούς που έχουν δυσανεξία στην ισταμίνη.
Υπάρχουν ορισμένα φρούτα, τα οποία αν και δεν έχουν ισταμίνη, έχουν ιστιδίνη. Αυτά που μπορούν να ενοχλήσουν είναι κυρίως οι φράουλες και τα εσπεριδοειδή. Επίσης ορισμένα αποξηραμένα φρούτα όπως βερίκοκα, δαμάσκηνα, χουρμάδες, σύκα, σταφίδες. Τέλος, ορισμένα λαχανικά που διατηρούνται σε μαρινάδες με ξύδι (π.χ. αγγουράκια πίκλες) μπορεί να δημιουργούν πρόβλημα.
Αντιμετώπιση: Ύπνος, βιταμίνη C και βιταμίνη Β6
Η μεγάλη έκκριση ισταμίνης μπορεί να κάνει κάποιον να αισθανθεί άρρωστος αλλά έχουν βρεθεί τρεις τρόποι που αντιμετωπίζουν κάπως αυτή την κατάσταση: ο ύπνος, η βιταμίνη C και η βιταμίνη Β6.
O ύπνος σχεδόν μηδενίζει την παραγωγή ισταμίνης επειδή χαλαρώνει το σώμα και φεύγει το στρες. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που κοιμόμαστε όταν είμαστε άρρωστοι.
Η βιταμίνη C κάνει επίσης καλό γιατί αποδομεί την ισταμίνη. Δεν είναι τυχαίο ότι κάποιες μελέτες (αν και όχι όλες) έχουν βρει ότι η βιταμίνη C απαλύνει τα αλλεργικά συμπτώματα.
Τέλος, η βιταμίνη B6 φαίνεται πως καταπολεμά την ισταμίνη και ίσως αυτός να είναι ο λόγος που η έλλειψή της έχει συνδεθεί με το ατοπικό δερματικό έκζεμα. Έχει ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι οι στρατιώτες στη Βραζιλία λαμβάνουν προληπτικά βιταμίνη Β6 όταν εργάζονται στη ζούγκλα ως πρόληψη για τις επιθέσεις κουνουπιών που δέχονται. Έχει παρατηρηθεί ότι μετά από ένα τσίμπημα κουνουπιού υπάρχει καλύτερη ανοχή και μικρότερο πρήξιμο όταν έχει ληφθεί βιταμίνη B6.
