Μυρίζει ωραία, είναι απαλή στη χρήση και σε ομορφαίνει. Αλλά είναι υγιεινή επιλογή; Όταν πρόκειται για ενυδατική κρέμα, λοσιόν και άλλα προϊόντα προσωπικής φροντίδας, η απάντηση δεν είναι εύκολη.
Ορισμένοι κατασκευαστές καλλυντικών έχουν οικειοθελώς αφαιρέσει κάποιες αμφιλεγόμενες χημικές ουσίες από τα προϊόντα τους αλλά αυτά εξακολουθούν να είναι γεμάτα με φθαλικές ενώσεις, παραβένες, και φορμαλδεΰδη. Πρόκειται για ουσίες που απορροφώνται από το δέρμα και κυκλοφορούν στο αίμα. Ακριβώς γι’ αυτό προκαλούν μεγάλη ανησυχία.
Προϊόντα προσωπικής φροντίδας και πλαστικά
Μην υποθέτεις ότι ότι τα διάφορα συστατικά που υπάρχουν στα καλλυντικά και τα άλλα προϊόντα προσωπικής φροντίδας είναι ασφαλή, διαφορετικά θα ήταν απαγορευμένα. Οι δοκιμές ασφάλειας δεν είναι υποχρεωτικές πριν την εμπορική προώθηση ενός τέτοιου προϊόντος. Ούτε οι κατασκευαστές είναι υποχρεωμένοι να απαριθμούν στη συσκευασία όλα τα ειδικά χημικά που περιέχουν. Μια κατηγορία τέτοιων χημικών τα οποία λειτουργούν ως μαλακτικά και ονομάζονται φθαλάτες έχουν προσελκύσει την προσοχή των επιστημόνων διότι μπερδεύουν τις ανθρώπινες ορμόνες.
Οι φθαλάτες είναι χημικά που προέρχονται από την επεξεργασία πετρελαϊκών προϊόντων και υπάρχουν σε πολλά προϊόντα όπως είναι καλλυντικά, λακ, αποσμητικά, αρώματα, ζελέ μαλλιών, σαπούνια, σαμπουάν, βερνίκια νυχιών, προϊόντα τεχνικού μαυρίσματος εντομοκτόνα κλπ. Χρησιμοποιούνται για διάφορους λόγους, για παράδειγμα κάνουν ένα αποσμητικό χώρου να διαρκεί περισσότερο, τα hair spray να εμποδίζουν τη σκληρότητα, τις ενυδατικές κρέμες να προωθούν την απορρόφηση και τις βαφές νυχιών να μειώνουν την πιθανότητα ενός σπασίματος. Όμως ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά για τη συγκέντρωση των φθαλατών σ’ αυτά τα προϊόντα.
Οι φθαλάτες δεν βρίσκονται μόνο στα προϊόντα προσωπικής φροντίδας αλλά και σε πολλά πλαστικά γιατί τα μαλακώνουν. Για παράδειγμα, το πολυχλωριούχο βινύλιο (PVC), το τρίτο πιο συχνά χρησιμοποιούμενο πλαστικό, είναι σκληρό από τη φύση του αλλά οι φθαλάτες το κάνουν εύκαμπτο. Έτσι ένα σωληνάκι που μπαίνει στη φλέβα ενός ασθενούς με ορό περιέχει φθαλάτες ώστε να είναι μαλακό και να μην υπάρχει κίνδυνος τραυματισμού. Η μόνη φθαλική ένωση που έχει εγκριθεί για χρήση στις ιατρικές συσκευές λέγεται DEHP η οποία όμως δεν είναι χημικά δεσμευμένη στο PVC και διαρρέει εύκολα. Το ίδιο συμβαίνει και με τις φθαλικές ενώσεις.
Οι ουσίες αυτές υπάρχουν σε πολλά πλαστικά, από τα sex toys μέχρι το επικάλυμμα των φαρμάκων και των συμπληρωμάτων διατροφής. Βρίσκονται στις συσκευασίας τροφίμων, στα ταπεράκια της μαμάς, στις πλαστικές κουρτίνες μπάνιου, στα πλαστικά μέρη των παιδικών παιχνιδιών, στα πλαστικά μέρη των ρούχων, στα πλαστικά καλύμματα δαπέδου και τοίχου, στα περιτυλίγματα των τετραδίων κλπ. Κάποτε υπήρχαν και στις πιπίλες των μωρών αλλά η Ευρωπαϊκή Ενωση τις απαγόρευσε το 1992 αφού προηγουμένως δεκάδες μελέτες είχαν δείξει την επικινδυνότητά τους.
Τι συνέπειες έχουν
Το θέμα με τις φθαλάτες είναι ότι απελευθερώνονται εύκολα από τα πλαστικά στα οποία βρίσκονται και ιδιαίτερα όταν επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες στο περιβάλλον. Αν λοιπόν έχεις μια πλαστική κουρτίνα στο μπάνιο σου διαρρέουν φθαλατες όταν ανεβαίνει η θερμοκρασία του και φυσικά τις εισπνέεις. Το ίδιο συμβαίνει με τις πλαστικές συσκευασίες κι έτσι εισέρχονται στα τρόφιμα. Πιο άμεση είναι η έκθεση μέσω των καλλυντικών, των μέικ απς, των κρεμών δέρματος, των σαμπουάν και των σαπουνιών.
Όταν τα χημικά αυτά μπουν στην κυκλοφορία του αίματος πηγαίνουν στους διάφορους ιστούς, και από εκεί διαταράσσουν το ανθρώπινο ορμονικό σύστημα. Γι’ αυτό και αποκαλούνται ενδοκρινικοί διαταράκτες. Οι ορμόνες είναι υπεύθυνες για πολλά πράγματα, όπως για την ανάπτυξη του παιδιού, για την δημιουργία του σκελετού, για την έναρξη της εφηβείας, για τη γονιμότητα της γυναίκας και του άνδρα, για τη ρύθμιση του μεταβολισμού και της όρεξης καθώς και για τη διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους. Έτσι οι φθαλάτες, τουλάχιστον θεωρητικά, μπορούν να επηρεάσουν όλες τις λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος στις οποίες συμμετέχουν οι ορμόνες. Αυτό είναι δυνατόν να προκαλέσει ορμονικές διαταραχές με πολλές συνέπειες, εκ των οποίων οι κυριότερες είναι οι παρακάτω.
#1. Μειώνουν τη γονιμότητα
Οι επιστήμονες έχουν θορυβηθεί από τις επιπτώσεις στο ανθρώπινο αναπαραγωγικό σύστημα. Ο λόγος είναι ότι οι φθαλάτες μειώνουν την παραγωγή τεστοστερόνης κάτι που προκαλεί υπογονιμότητα στον άνδρα – η τεστοστερόνη χρειάζεται για την δημιουργία του σπέρματος. Μειώνουν κατά 20-30% τη τεστοστερόνη στους ενήλικες και στα αγόρια ακόμη περισσότερο. Τα χημικά αυτά έχουν συνδεθεί με θηλυπρεπή χαρακτηριστικά στα αγόρια. Φυσικά, μειώνουν την τεστοστερόνη και στις γυναίκες, σε ποσοστό 11-24% κι αυτό δεν είναι άνευ συνεπειών για τη γονιμότητά τους διότι η τεστοστερόνη συμμετέχει στις ορμόνες που οδηγούν στην ωορρηξία. Απέφυγε λοιπόν τα πολλά καλλυντικά, τα αρώματα, και τις βαφές, αν θέλεις να μείνεις έγκυος ή είσαι ήδη. Οι φθαλάτες έχουν συσχετισθεί και με ορισμένα γυναικολογικά προβλήματα όπως είναι η ενδομητρίωση.
#2. Προκαλούν καρκίνο του μαστού
Υπάρχει η υποψία ότι κάποιες από τις φθαλάτες είναι καρκινογόνες. Για παράδειγμα η DEHP, η οποία χρησιμοποιείται ανεξέλεγκτα στα ιατροτεχνολογικά προϊόντα, έχει χαρακτηριστεί ως πιθανή καρκινογόνα ουσία για τον άνθρωπο. Μια μελέτη βρήκε ότι οι γυναίκες που έχουν υψηλά επίπεδα φθαλικών ενώσεων στο σώμα τους κινδυνεύουν δύο φορές παραπάνω, και μια άλλη μελέτη τέσσερις φορές παραπάνω, να εκδηλώσουν καρκίνο του μαστού. Χρειάζεται λοιπόν μεγάλη προσοχή γιατί μια στις 10 γυναίκες θα εκδηλώσει καρκίνο του μαστού στη ζωή της. Αν η δεύτερη μελέτη έχει δίκιο, οι γυναίκες που έχουν υψηλή συγκέντρωση φθαλατών έχουν πιθανότητα 40% να διαγνωστούν με καρκίνο του μαστού, κάτι που είναι τρομακτικό. Αυτό συμβαίνει διότι τα οιστρογόνα έχουν σχέση με τον καρκίνο του μαστού και οι φθαλάτες μιμούνται τα οιστρογόνα. Γι’ αυτό και μόνο το λόγο, μερικοί επιστήμονες έχουν ζητήσει την απαγόρευσή τους.
#3. Προκαλούν διαβήτη και ενδεχομένως παχυσαρκία
Όλο και περισσότερο αναγνωρίζεται ότι οι φθαλικές ενώσεις συνδέονται με το διαβήτη τύπου 2, μια πάθηση κατά την οποία η ινσουλίνη δεν μπορεί να εκπληρώσει ικανοποιητικά το ρόλο της. Μια αμερικανική μελέτη βρήκε ότι οι γυναίκες που είχαν υψηλά επίπεδα δύο συγκεκριμένων φθαλατών αντιμετώπιζαν διπλάσιο κίνδυνο. Και μια σουηδική μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι φθαλάτες στις κρέμες προσώπου και στα αρώματα ανεβάζουν σημαντικά τον κίνδυνο για διαβήτη. Ορισμένοι ειδικοί λένε ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί η αρνητική επίδραση των φθαλατών στη συσσώρευση λίπους. Κι αυτό γιατί το βάρος του σώματος ρυθμίζεται από ορμόνες όπως π.χ. η λεπτίνη, οι οποίες μπορεί να διαταράσσονται από αυτά τα χημικά. Μελέτη σε ποντίκια έδειξε ότι η έκθεση σε φθαλατες τα έκανε υπέρβαρα.
#4. Είναι υπεύθυνες για δερματικές αλλεργίες και άσθμα
Ορισμένες ανεξήγητες δερματίτιδες, εκζέματα και φλεγμονές μπορεί να οφείλονται στην κρέμες περιποίησης του δέρματος. Επίσης μπορεί να οφείλονται στην επαφή του δέρματος – ιδιαίτερα όταν αυτό είναι ιδρωμένο – με κάποια πλαστική στάμπα που υπάρχει στα ρούχα. Το 2005, η Ευρωπαϊκή Ένωση απαγόρευσε τη χρήση των φθαλατών στην επεξεργασία των ενδυμάτων αλλά αυτό φυσικά δεν ισχύει για τα φθηνά εισαγόμενα ρούχα. Αν σκοπεύεις να κάνεις αλλεργικό δερματικό τεστ ζήτησε να περιληφθούν οι φθαλάτες. Μια νορβηγική μελέτη σε παιδιά έδειξε ότι μπορεί να υπάρχει συσχέτιση και με το άσθμα.
#5. Προκαλούν πρόωρη εμμηνόπαυση
Ως ορμονικοί διαταράκτες, οι φθαλάτες επιδρούν στις ωοθήκες οδηγώντας σε πρόωρη εμμηνόπαυση. Αυτό αναφέρει μια μελέτη ερευνητών από το Πανεπιστήμιο Ουάσινγκτον που βρήκε ότι οι γυναίκες που εκτίθενται σε μεγάλες ποσότητες φθαλατών περνούν στην εμμηνόπαυση, κατά μέσο όρο, 2,5 χρόνια νωρίτερα. Σε ορισμένες περιπτώσεις η εμμηνόπαυση εμφανίζεται 15 χρόνια πριν από το φυσιολογικό και η υποψία πέφτει σ’ αυτά τα χημικά.
Πως θα αποτοξινώσεις το σώμα σου
Δυστυχώς, τα χημικά αυτά υπάρχει σε χιλιάδες προϊόντα και θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Από την άλλη μεριά, μπορείς να αποτοξινωθείς γιατί πολλές φθαλάτες δεν παραμένουν για πολύ χρόνο μέσα στο σώμα όπως συμβαίνει με άλλα τοξικά.
Οι περισσότερες τοξίνες μπαίνουν στο σώμα και εγκαθίστανται στο λίπος όπου διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα -αυτός είναι ένας λόγος που το ζωικό λίπος κάνει κακό στην υγεία. Όμως πολλές φθαλικές ενώσεις έχουν “πλεονέκτημα” σε σχέση με άλλες περιβαλλοντικές τοξίνες. Μεταβολίζονται εύκολα και εξέρχονται στα ούρα μέσα σε πέντε ημέρες. Αυτό σημαίνει ότι αν σταματήσεις να εκτίθεσαι σ’ αυτά τα χημικά, μέσα σε λίγες μέρες θα έχεις αποτοξινώσει το σώμα σου σε μεγάλο βαθμό. Βέβαια, οι ερευνητές βρίσκουν συνέχεια φθαλάτες στα ούρα των ατόμων που εξετάσουν κι αυτό σημαίνει ότι η αποφυγή δεν είναι εύκολη γιατί οι ουσίες είναι πανταχού παρούσες. Υπάρχουν όμως ορισμένα απλά μέτρα που μπορείς να πάρεις για να μειώσεις τα επίπεδά τους στο σώμα σου.
1. Κοίτα τι αναγράφουν οι συσκευασίες των προϊόντων φροντίδας που αγοράζεις. Οι φθαλάτες έχουν διάφορα περίεργα χημικά ονόματα τα οποία δεν χρειάζεται να τα ξέρεις γιατί σπάνια θα τα δεις γραμμένα. Μερικές φορές όμως αναφέρονται ως εξής: DEHP, BzBP, DBP, DEP και DMP. Αν δεις να υπάρχει η λέξη “ευωδιαστό” να σε βάλει σε υποψίες. Μην αγοράζεις τα πολύ φθηνά καλλυντικά και μην κάνει υπερβολική χρήση. Διάλεξε φυτικά σαμπουάν και σαπούνια, ειδικά αν προορίζονται για παιδιά. Οι κρέμες φροντίδας καλύτερα να είναι φυτικής προέλευσης και επώνυμες.
2. Δυστυχώς οι φθαλάτες υπάρχουν και στη διατροφή γιατί διαρρέουν από τις πλαστικές συσκευασίες όπως π.χ. είναι το εσωτερικό κάλυμμα που υπάρχει στις κονσέρβες τις οποίες βέβαια πρέπει να αποφεύγεις εντελώς. Έχει υπολογιστεί ότι η DEHP υπάρχει σε πολλά τρόφιμα και κυρίως στα γαλακτοκομικά. Οι επιστήμονες λένε ότι από κάθε κιλό τροφής, κατά μέσο όρο, παίρνουμε 7 εκατομμυριοστά του γραμμαρίου. Τα νήπια παίρνουν επταπλάσια ποσότητα. Δεν είναι σαφές γιατί τα γαλακτοκομικά έχουν τις περισσότερες ποσότητες. Μια άποψη είναι ότι τα χημικά διαρρέουν από τις πλαστικές συσκευές αρμέγματος των αγελάδων και φτάνουν βέβαια μέχρι τα παγωτά. Όμως, οι φθαλάτες υπάρχουν και σε φυτοφάρμακα, άρα η πηγή προέλευσης μπορεί να είναι κυρίως διατροφή των αγελάδων. Πάντως, μια μελέτη βρήκε ότι μετά από πέντε μέρες αποχής από τα ζωικά τρόφιμα, οι φθαλάτες είχαν μειωθεί κατά πολύ στα ούρα των εθελοντών – είχαν επίσης μειωθεί και τα αντιβιοτικά, τα οποία δίνονται στα ζώα και φτάσουν τελικά στο πιάτο μας.
3. Μη ζεσταίνεις το φαγητό στο φούρνο μικροκυμάτων όταν βρίσκεται σε πλαστική συσκευασία ακόμα και όταν αυτή σου φαίνεται πολύ ανθεκτική. Όταν το υλικό αναγράφει “ασφαλές στο φούρνο μικροκυμάτων” εννοεί ότι είναι ασφαλές για το πλαστικό, όχι για την υγεία σου. Επίσης, μην πίνεις τον καυτό καφέ σου σε πλαστικό ποτήρι. Γενικά αποθήκευσε τα τρόφιμα και τα ποτά σε αντικείμενα από γυαλί ή ανοξείδωτο ατσάλι.
4. Για το μπάνιο σου, καλύτερα να επενδύσεις σε μια ανθεκτική κουρτίνα από φυτικές ίνες, παρά να έχεις μια πλαστική βάζοντας σε κίνδυνο τη γονιμότητά σου. Αλλά και οι άλλες κουρτίνες του σπιτιού πρέπει να είναι από ύφασμα.
5. Μη βάζεις μέσα στο σπίτι σου τεχνητές μυρωδιές όπως αυτές των αποσμητικών χώρου. Ούτε τα αρωματικά κεριά είναι αθώα. Οι φθαλάτες που εκπέμπονται, κάθονται στη σκόνη του σπιτιού και μπαίνουν με την εισπνοή στον οργανισμό. Διατήρησε όσο μπορείς καθαρό το σπίτι από τη σκόνη.
6. Τα εμφιαλωμένα νερά μπορεί επίσης να περιέχουν φθαλάτες όπως και τα αναψυκτικά που είναι σε πλαστικά μπουκάλια. Αυτό είναι ένα μυστήριο δεδομένου ότι το πλαστικό μπουκάλι ενός εμφιαλωμένου νερού είναι από PET για το οποίο η βιομηχανία τροφίμων ορκίζεται ότι δεν περιέχει φθαλάτες. Κάποιοι υποθέτουν ότι τα χημικά διαρρέουν στο νερό κατά τη συσκευασία του όμως άλλοι ισχυρίζονται ότι το πρόβλημα είναι στο PET διότι το εμφιαλωμένο νερό σε γυάλινο μπουκάλι δεν έχει ουσιαστικά φθαλάτες. Τα επίπεδα στο εμφιαλωμένο νερό δεν είναι υψηλά αλλά μη νομίσεις ότι αυτό δεν μπορεί να δημιουργεί πρόβλημα. Έχε υπόψη σου ότι δεν υπάρχουν ασφαλή επίπεδα γι’ αυτά τα χημικά.
