Ο θυροειδής αδένας είναι ένας από τους πιο σπουδαίους αδένες του σώματος. Το ορμονικό σύστημα λειτουργεί σαν “ορχήστρα” με σκοπό να διατηρεί το σώμα συντονισμένο. Ο “διευθυντής” της ορχήστρας είναι η υπόφυση που βρίσκεται στο κέντρο του εγκεφάλου και ελέγχει διάφορους αδένες μεταξύ των οποίων και τον θυρεοειδή. Με τη σειρά του, ο θυρεοειδής ελέγχει άλλους αδένες. Αν ο θυροειδής δεν λειτουργεί όπως πρέπει επικρατεί “κακοφωνία” η οποία καταλήγει σε δυσλειτουργία του οργανισμού.
Ο θυρεοειδής βρίσκεται στο λαιμό κάτω από το μήλο του Αδάμ, ζυγίζει 15-20 γραμμάρια και έχει σχήμα πεταλούδας. Μερικοί αδένες παράγουν περισσότερες από μια ορμόνη και αυτό ισχύει για τον θυρεοειδή. Παράγει δύο βασικές ορμόνες: την θυροξίνη (Τ4) και την τριιωδοθυρονίνη (Τ3) τις οποίες στέλνει κατευθείαν στο αίμα και ρυθμίζουν τον μεταβολισμό -παράγει επίσης την καλσιτονίνη η οποία μειώνει τα επίπεδα του ασβεστίου του αίματος όταν είναι υψηλά.
Η μεγαλύτερη ποσότητα των θυρεοειδικών ορμονών προσδένεται στο αίμα σε πρωτεΐνες που παράγει το συκώτι. Το 99,97% της θυροξίνης προσδένεται σε πρωτεΐνες και αυτό την καθιστά μη διαθέσιμη στα κύτταρα. Δηλαδή διαθέσιμο είναι μόνο το 0,03% της θυροξίνης που ταξιδεύει ελεύθερα στο αίμα.
Η υπόφυση παράγει την θυρεοειδοτρόπος ορμόνη (TSH: thyroid stimulating hormone) η οποία επιδρά στον θυρεοειδή. Εν συνεχεία ο θυρεοειδής παράγει (κάνοντας χρήση του ιωδίου που λαμβάνει το σώμα από τη διατροφή) την τριιωδοθυρονίνη (Τ3) και τη θυροξίνη (Τ4).
Η Τ3 είναι πιο ισχυρή αλλά ο θυρεοειδής παράγει τέσσερις φορές περισσότερη ποσότητα από την Τ4, δηλαδή το 80% της παραγωγής είναι Τ4 και το 20% Τ3. Έτσι οι δύο ορμόνες είναι το ίδιο σημαντικές για το μεταβολισμό.
Η Τ3 είναι αυτή που επενεργεί στα κύτταρα αλλά τα κύτταρα έχουν τη δυνατότητα να μετατρέπουν την Τ4 σε Τ3. Πιο συγκεκριμένα, η ελεύθερη Τ4 μπαίνει μέσα στα κύτταρα και εκεί μετατρέπεται σε Τ3 η οποία φτάνει στον πυρήνα του κυττάρου. Εκεί πηγαίνει σε συγκεκριμένους υποδοχείς ρυθμίζοντας με αυτόν τον τρόπο τη λειτουργία των γονιδίων. Κάποια γονίδια ενεργοποιούνται ενώ άλλα απενεργοποιούνται.
Οι ορμόνες Τ3 και Τ4 δεν παράγονται σε ποσότητα πάνω από 30 γραμμάρια στο διάστημα ενός έτους αλλά ελέγχουν το μεταβολισμό σε κάθε κύτταρο του σώματος. Ακόμα και μια μικρή διαφορά στην ποσότητα έχει τη σημασία της.
Συμπτώματα
Όταν δεν παράγεται αρκετή ποσότητα Τ4 και Τ3 υπάρχει υποθυρεοειδισμός και ο μεταβολισμός γίνεται πιο αργός κάτι που επηρεάζει την πέψη των τροφών και κάνει το ανοσοποιητικό σύστημα πιο αδύναμο.
Τα συμπτώματα του υποθυρεοειδισμού είναι κόπωση, κατάθλιψη, δυσκοιλιότητα, κρύα χέρια, ξηρό δέρμα, κατακράτηση υγρών, αργή σκέψη και κίνηση, μουδιάσματα αύξηση της χοληστερίνης, διαταραχή στην περίοδο της γυναίκας και υπογονιμότητα.
Μερικά άτομα αποκτούν παραπανίσια κιλά. Στην αρχή, το επιπλέον βάρος οφείλεται στην κατακράτηση υγρών καθώς διατηρείται περισσότερο νάτριο στο σώμα αλλά στη συνέχεια το επιπλέον βάρος αφορά σωματικό λίπος.
Ο γιατρός μπορεί να εξετάσει τον θυρεοειδή σας με τα χέρια του. Δεν είναι εύκολος ο ψηλαφισμός του αδένα και θέλει ειδική εκπαίδευση. Αν ο γιατρός τον ψηλαφίσει σημαίνει ότι είναι διογκωμένος κι αυτό μπορεί να υποδηλώνει υπολειτουργία.
Όταν ο θυρεοειδής αδένας υπολειτουργεί, καίτε λίγες θερμίδες διότι οι διαδικασίες στον οργανισμό επιβραδύνονται. Αυτό μετριέται με την ποσότητα του οξυγόνου που καταναλώνει ο οργανισμός όταν βρίσκεται σε ηρεμία. Ως αποτέλεσμα του πιο αργού μεταβολισμού, τα υποθυρεοειδικά άτομα έχουν ελαφρά χαμηλότερη θερμοκρασία σώματος.
Επιπλέον, ο θυρεοειδής είναι υπεύθυνος για τον τρόπο που ο οργανισμός χρησιμοποιεί τις πρωτεΐνες, τους υδατάνθρακες και τα λίπη της διατροφής.
Διάγνωση: Ελεύθερη Τ4 και Τ3
Πρέπει να ξέρετε ότι στην η διάγνωση του υποθυρεοειδισμού γίνεται κυρίως με τη μέτρηση στο αίμα των ορμονών ΤSH και της ελεύθερης Τ4.
Αν η τιμή της Τ4 είναι χαμηλή, αυτό από μόνο του υποδηλώνει πρόβλημα και αν η τιμή ΤSH είναι υψηλή σημαίνει ότι η υπόφυση προσπαθεί να στείλει το μήνυμα στον θυρεοειδή να αυξήσει την παραγωγή των ορμονών του αλλά αυτός δεν τα καταφέρνει.
Η μέτρηση της συνολικής θυροξίνης στο αίμα, αν και χρησιμοποιούνταν συχνά στο παρελθόν για τη διάγνωση του υποθυρεοειδισμού, σήμερα θεωρείται λιγότερο χρήσιμο εργαλείο. Πιο χρήσιμη εξέταση είναι η ελεύθερη θυροξίνη η οποία εισέρχεται στα κύτταρα του σώματος και μετατρέπεται στην ενεργή μορφή της Τ3.
Η μέτρηση της Τ3 για τη διάγνωση του υποθυρεοειδισμού δεν είναι πολύ χρήσιμη. Τα άτομα που πάσχουν από υπολειτουργία του αδένα σπάνια έχουν χαμηλά επίπεδα ελεύθερης τριιωδοθυρονίνης γιατί αυξάνονται τα ένζυμα που μετατρέπουν την Τ4 σε Τ3. Επιπλέον, η μέτρηση της Τ3 στο αίμα δεν λέει τίποτα για το πόση Τ3 υπάρχει μέσα στα κύτταρα.
Αντιμετώπιση: Πως θα βοηθήσετε τον θυρεοειδή σας
Αν έχετε υποθυρεοειδισμό ο ενδοκρινολόγος θα σας συνταγογραφήσει θυροξίνη η οποία στη συνέχεια θα μετατραπεί σε Τ3 μέσα στο σώμα σας. Πρέπει να παίρνετε σταθερά αυτό το χάπι κάθε μέρα την ίδια ώρα, το πρωί πριν φάτε. Ακούγετε δραματικό αλλά πρέπει να το παίρνετε εφ’ όρου ζωής.
Το χάπι είναι πολύ ευαίσθητο στην υψηλή θερμοκρασία. Αν ξεχάσετε να πάρετε μια δόση, την άλλη μέρα καλύτερα να πάρετε διπλή. Αν έχετε προσθέσει κιλά λόγω της πάθησης, το χάπι θα σας βοηθήσει να τα χάσετε. Υπάρχει φυσική και συνθετική θυροξίνη κι αυτό έχει δημιουργήσει μια διαμάχη για το ποια είναι καλύτερη.
Ανεξάρτητα από το χάπι, για να βοηθήσετε τον θυρεοειδή σας καλό είναι να κάνετε τα παρακάτω.
- Αποφύγετε τον καπνό του τσιγάρου. Το κάπνισμα κάνει κακό για πολλούς λόγους αλλά έχει αρνητική επίδραση και στον θυρεοειδή. Το 2007, μια νορβηγική μελέτη βρήκε ότι οι άνδρες και οι γυναίκες που ήταν καπνιστές ή πρώην καπνιστές είχαν χαμηλότερα επίπεδα TSH σε σχέση με αυτούς που ποτέ δεν κάπνισαν. Το παθητικό κάπνισμα επίσης κάνει κακό.
- Μην καταναλώνετε πολύ αλκοόλ. Το αλκοόλ δεν μεταβολίζεται καλά στα άτομα που πάσχουν από υποθυρεοειδισμό και αυτό προκαλεί στρες στο συκώτι. Επίσης, το αλκοόλ παχαίνει διότι αποδίδει 7 θερμίδες το γραμμάριο – ένα ποτήρι κόκκινο κρασί έχει περίπου 150 θερμίδες. Το αλκοόλ ασκεί τοξική δράση στον θυρεοειδή σας.
- Αποφύγετε τα νιτρικά άλατα. Τα νιτρικά άλατα υπάρχουν στο έδαφος και μερικές φορές στο πόσιμο νερό. Οι περισσότεροι άνθρωποι εκτίθενται στα νιτρικά άλατα μέσω της διατροφής και κυρίως καταναλώνοντας επεξεργασμένο κρέας. Τα χημικά αυτά δίνουν χαρακτηριστική γεύση και χρώμα στα λουκάνικα και στο καπνιστό κρέας. Χρησιμοποιούνται ως συντηρητικά γιατί οδηγούν την υγρασία έξω από τις τροφές κι έτσι εμποδίζουν την ανάπτυξη των μικροβίων. Οι μελέτες δείχνουν ότι η κατανάλωση νιτρικών αλάτων μπορεί να μπλοκάρει την ικανότητα του θυρεοειδή να χρησιμοποιήσει το ιώδιο για να παράγει Τ4 και Τ3.
- Αποφύγετε τη δισφαινόλη Α. Αυτή η ουσία βρίσκεται στα πλαστικά τα οποία συχνά χρησιμοποιούνται για το πακετάρισμα της τροφής και των αναψυκτικών. Κάποιοι άνθρωποι εκτίθενται στη δισφαινόλη Α μέσω της τροφής καθώς η ουσία διαρρέει από τα πλαστικά. Το χημικό θεωρείται ότι μπορεί να διαταράξει τη λειτουργία του θυρεοειδούς. Μη ζεσταίνετε τα τρόφιμα μαζί με τα πλαστικά στο φούρνο μικροκυμάτων. Η υψηλή θερμοκρασία κάνει τη δισφαινόλη Α αλλά και άλλες ουσίες που υπάρχουν στα πλαστικά, όπως είναι οι φθαλάτες, να διαρρέουν πιο εύκολα. Χρησιμοποιείτε γυαλί ή ανοξείδωτο ατσάλι για τη διατήρηση των τροφών.
- Προσοχή στο αντηλιακό. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι ένα αντηλιακό που έχει σχεδιαστεί για να προστατεύει από την υπεριώδη ακτινοβολία μπορεί να κάνει κακό στον θυρεοειδή αλλά αυτό μπορεί να συμβεί αν περιέχει οκτανικό οξύ, ένα συστατικό που υπάρχει και στα καλλυντικά. Το οκτανικό οξύ (octinoxate) υπάρχει στα αντηλιακά για το φιλτράρισμα της ακτινοβολίας UV-B (όχι της UVA) αλλά μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες στην λειτουργία του θυρεοειδή αδένα. Αγοράστε αντηλιακά που δεν περιέχουν οκτανικό οξύ.
- Προσοχή στα καθαριστικά. Πολλά αντιβακτηριακά προϊόντα περιέχουν τρικλοζάνη, ένα συστατικό που υπάρχει σε σαπούνια, οδοντόκρεμες κλπ. Η ουσία διοχετεύεται στο νερό και οι μελέτες έχουν δείξει ότι φτάνει ακόμα και στα ψάρια. Η έρευνα στα ζώα δείχνει ότι τη τρικλοζάνη μειώνει την παραγωγή της θυροξίνης. Η τρικλοζάνη μοιάζει με τη δισφαινόλη Α και τις διοξίνες οι οποίες επίσης επηρεάζουν το θυρεοειδή. Σημειώστε ότι μια μελέτη έχει συσχετίσει το φθόριο (υπάρχει σε ορισμένες οδοντόκρεμες) με τον υποθυρεοειδισμό αλλά το θέμα είναι αμφιλεγόμενο.
- Αποφύγετε τα φυτοοιστρογόνα. Ορισμένες τροφές πρέπει να αποφεύγονται γιατί έχουν επίδραση στην παραγωγή της θυροξίνης. Για παράδειγμα τα σταυροειδή λαχανικά όπως είναι το μπρόκολο και το λάχανο μπορεί να μειώνουν την απορρόφηση του ιωδίου και κατά συνέπεια την παραγωγή των θυρεοειδικών ορμονών. Τα οιστρογόνα έχουν επίπτωση στην ικανότητα του σώματος να χρησιμοποιήσει τη θυροξίνη, συνεπώς τα φυτοοιστρογόνα της διατροφής μπορεί επίσης να κάνουν το ίδιο. Αρκετά φυτοοιστρογόνα έχει ο λιναρόσπορος και η σόγια. Σε γενικές γραμμές μια δίαιτα με πολλές φυτικές ίνες είναι υγιεινή, ωστόσο στην περίπτωση που υπάρχει υποθυρεοειδισμός δεν πρέπει κάποιος να το παρακάνει γιατί μπορεί να μειώνουν τη δράση των φαρμάκων. Το ίδιο μπορεί να κάνει και ο καφές.
- Τρώτε θαλασσινά. Η σύνθεση των θυρεοειδικών ορμονών επηρεάζεται από το ιώδιο για το οποίο οι ειδικοί λένε ότι πρέπει αν λαμβάνουμε περίπου 150 mg την ημέρα. Τα θαλασσινά και τα φύκια αποτελούν καλές πηγές ιωδίου. Από την άλλη πλευρά, και τα πολύ υψηλά επίπεδα ιωδίου είναι δυνατό να προκαλέσουν διαταραχές στη λειτουργία του αδένα.
- Δώστε σημασία στο σελήνιο. Το σελήνιο είναι πολύ χρήσιμο για τον θυρεοειδή σας με διάφορους τρόπους. Ορισμένα ένζυμα που έχουν σελήνιο προστατεύουν τον αδένα όταν είμαστε σε στρες. Επίσης ορισμένες πρωτεΐνες που έχουν σελήνιο ρυθμίζουν τη μετατροπή της Τ4 σε Τ3. Τελικά το σελήνιο βοηθάει να διατηρείται η σωστή ποσότητα των θυρεοειδικών ορμονών. Βρίσκεται σε ξηρούς καρπούς, δημητριακά, κρέας, τα αβγά και ψάρια.
- Ψευδάργυρος και χαλκός. Αυτά τα δύο μέταλλα είναι ζωτικής σημασίας για το θυρεοειδή αδένα. Χαμηλά επίπεδα ψευδαργύρου μπορούν να μειώσουν την ποσότητα των T4, T3 και TSH. Ο χαλκός επίσης βοηθάει στην παραγωγή της TSH.
