Πολλοί άνθρωποι λένε ότι έχουν κατάθλιψη, όταν νιώθουν μοναξιά, λύπη ή απόρριψη. Η ιατρική διάγνωση της κατάθλιψης όμως υποδηλώνει κάτι παραπάνω από μια παροδική κακή διάθεση ή μια περίοδο άγχους. Η πραγματική κατάθλιψη, αυτή που οι ειδικευμένοι επιστήμονες αναφέρουν γενικά ως καταθλιπτική νόσο, είναι διαφορετική από τη φυσιολογική θλίψη ή απόγνωση.
Σε αντίθεση με την απλή μελαγχολία, στην οποία μπορεί να νιώθετε κακόκεφος για ένα διάστημα αρκετών ημερών, η κατάθλιψη συνεχίζεται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.Στην πιο συνηθισμένη της μορφή η καταθλιπτική νόσος διαρκεί τουλάχιστον δύο εβδομάδες και συχνά πολύ περισσότερο. Παρουσιάζει συγκεκριμένα συμπτώματα σχετικά με τη διάθεση, τη συμπεριφορά, τον τρόπο σκέψης και τη θεώρηση των πραγμάτων. Μειώνει την ικανότητα σας να λειτουργείτε σε καθημερινή βάση και απαιτεί θεραπεία με φάρμακα ή ψυχοθεραπεία ή και τα δύο μαζί.
Τα καταθλιπτικά άτομα μπορεί να παρουσιάσουν μη φυσιολογικά χαμηλά επίπεδα ορισμένων εγκεφαλικών χημικών ουσιών (νευροδιαβιβαστές) και μειωμένη κυτταρική δραστηριότητα στις περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν τη διάθεση, την όρεξη, τον ύπνο και άλλες λειτουργίες. Μελέτες απεικόνισης του εγκεφάλου έχουν επισημάνει αλλαγές στη λειτουργία του κατά την περίοδο κατάθλιψης.
Πολλοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην πρόκληση των χημικών αυτών αλλαγών. Η εκδήλωση της κατάθλιψης μπορεί να σχετίζεται με τα γονίδια που μεταβίβασαν οι γονείς.
Μπορεί να προέλθει από ιατρικές παθήσεις, όπως είναι οι διαταραχές των αδένων του θυρεοειδή και των επινεφριδίων, ή από αλλαγές στην παραγωγή των οιστρογόνων.
Η σωματική και συναισθηματική πίεση, ειδικά αν είναι έντονη ή συνεχόμενη, μπορεί επίσης να επιφέρει αλλαγές στην εγκεφαλική δραστηριότητα, που πυροδοτούν την κατάθλιψη.
Οι γυναίκες εμφανίζουν πολύ μεγαλύτερα ποσοστά κατάθλιψης από τους άνδρες. Η νόσος όμως προσβάλλει επίσης παιδιά, εφήβους και ηλικιωμένους.
Η κατάθλιψη μπορεί να εκδηλωθεί από μόνη της ή ως επιπλοκή κάποιας άλλης ασθένειας. Μπορεί να προκύψει ως αντίδραση σε κάποιο φάρμακο. Μπορεί να εμφανιστεί μετά από τοκετό ή ως αποτέλεσμα κατάχρησης αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών. Μπορεί να είναι αντίδραση στο άγχος λόγω αλλαγής εργασίας, απώλειας ενός αγαπημένου προσώπου ή ενός άλλου δύσκολου συμβάντος. Σε άλλες περιπτώσεις η κατάθλιψη εκδηλώνεται, χωρίς να υπάρχει κάποια εμφανής αιτία, αλλά είναι πιθανό να οφείλεται στα μειωμένα επίπεδα νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο.
Σημεία και συμπτώματα
Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα της κατάθλιψης είναι η μελαγχολική διάθεση. Μπορεί να νιώθετε λύπη, απελπισία και απόγνωση. Μπορεί να έχετε χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση και να νιώθετε αισθήματα ενοχής ή αχρηστίας. Ωστόσο, ορισμένα άτομα εμφανίζουν κατάθλιψη χωρίς την αίσθηση της μελαγχολίας.
Η κατάθλιψη δεν επηρεάζει μόνο τη διάθεση. Μπορεί να επιφέρει σωματικές αλλαγές καθώς και αλλαγές στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς. Μπορεί να διαταράξει τις διατροφικές συνήθειες και τον ύπνο και να μειώσει τη σεξουαλική επιθυμία. Επηρεάζει τον τρόπο αντίληψης των πραγμάτων κάνοντας έτσι τις σκέψεις πιο αρνητικές και απαισιόδοξες και μειώνει την ικανότητα συγκέντρωσης και λήψης αποφάσεων. Έχει αντίκτυπο στον τρόπο που ενεργείτε. Μπορεί να είστε οξύθυμος, κοινωνικά απομονωμένος και αμφίθυμος.
Σημεία και συμπτώματα κατάθλιψης:
• Συνεχόμενη θλίψη.
• Εκνευρισμός.
• Αίσθημα αγωνίας.
• Απώλεια ενδιαφέροντος ή απόλαυσης στη ζωή.
• Παραμέληση των προσωπικών ευθυνών ή φροντίδας του εαυτού σας.
• Αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες, απώλεια ή πρόσληψη βάρους.
• Διαταραχές ύπνου, όπως πολύ πρωινό ξύπνημα, υπερβολικός ύπνος ή δυσκολία να αποκοιμηθείτε ή να παραμείνετε κοιμισμένοι.
• Κόπωση και απώλεια ενεργητικότητας.
• Μειωμένη αυτοσυγκέντρωση, προσοχή και μνήμη.
• Απότομες εναλλαγές διάθεσης.
• Αισθήματα απελπισίας, απόγνωσης, αχρηστίας ή ενοχής.
• Συνεχής αρνητικός τρόπος σκέψης και απαισιοδοξία.
• Σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκέφαλος, πεπτικά προβλήματα και χρόνιος πόνος, που δεν ανταποκρίνονται στη θεραπεία.
• Κατάχρηση αλκοόλ ή χρήση ναρκωτικών ουσιών.
• Σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας.
Τα συμπτώματα μπορεί να παρουσιαστούν ξαφνικά ή να αναπτυχθούν σταδιακά κατά τη διάρκεια μηνών ή και ετών. Μπορεί να ποικίλλουν ανάλογα με το είδος της κατάθλιψης που έχει το άτομο.
Η κατάθλιψη μπορεί να πάρει πολλές μορφές, που διαφοροποιούνται ανάλογα με τα συμπτώματα και τις περιστάσεις κάθε μιας καθώς και με τη διάρκεια και τη σοβαρότητα των εκδηλώσεων. Συχνά, εντούτοις, οι διαφορετικοί τύποι κατάθλιψης δεν έχουν ξεκάθαρες διαφορές και μοιράζονται πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Κάποιο άτομο μπορεί να έχει περισσότερα από ένα είδος καταθλιπτικής νόσου.`
Τα είδη της κατάθλιψης παρουσιάζονται πιο κάτω.
Σοβαρή καταθλιπτική διαταραχή
Η σοβαρή καταθλιπτική διαταραχή είναι η συνηθέστερη μορφή της νόσου. Χαρακτηρίζεται από αλλαγή στη διάθεση, που διαρκεί πάνω από δύο εβδομάδες και περιλαμβάνει το ένα ή και τα δύο βασικά σημεία της κατάθλιψης: συντριπτικά συναισθήματα θλίψης ή πένθους και απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που παλιότερα ήταν ευχάριστες. Άτομα που πάσχουν από σοβαρή καταθλιπτική διαταραχή εμφανίζουν επίσης τουλάχιστον τέσσερα από τα παρακάτω σημεία και συμπτώματα τακτικά, αν όχι καθημερινά:
- Διαταραχές ύπνου.
- Αργή ή νευρική κίνηση.
- Κόπωση ή απώλεια ενεργητικότητας.
- Χαμηλή αυτοπεποίθηση ή αδικαιολόγητες ενοχές.
- Αισθήματα ανικανότητας, απελπισίας ή απόγνωσης.
- Μειωμένη σκέψη ή συγκέντρωση.
- Απώλεια σεξουαλικής επιθυμίας.
- Σημαντική απώλεια ή πρόσληψη βάρους.
- Επαναλαμβανόμενες σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας.
Μπορεί να εκδηλώσετε σοβαρή καταθλιπτική διαταραχή μόνο μία φορά ή να υποτροπιάσετε. ετά την πρώτη καταθλιπτική κρίση έχετε περισσότερες από 50% πιθανότητες να εμφανίσετε καινούρια έξαρση, ενώ το ποσοστό υποτροπής αυξάνεται με κάθε επεισόδιο.
Αν δεν αντιμετωπιστούν κατάλληλα, τα σοβαρά επεισόδια κατάθλιψης διαρκούν χαρακτηριστικά από 6 έως 18 μήνες. Η έγκαιρη θεραπεία μπορεί να αποτρέψει την επιδείνωση της κατάθλιψης, ενώ η συνεχόμενη θεραπευτική αγωγή μπορεί να προλάβει τυχόν υποτροπή της νόσου.
Δυσθυμία
Η δυσθυμία είναι μια μακροχρόνια μορφή ήπιας κατάθλιψης που χαρακτηρίζεται από διαρκή μελαγχολική διάθεση. Ο όρος προέρχεται από τους αρχαίους Έλληνες, που πίστευαν ότι ο θύμος αδένας είναι η πηγή όλων των συναισθημάτων.
Η δυσθυμία διαρκεί γενικά για τουλάχιστον δύο χρόνια και ορισμένες φορές περισσότερο από 5 έτη. Οι περίοδοι δυσθυμίας μπορεί να εναλλάσσονται με σύντομα χρονικά διαστήματα καλής συναισθηματικής κατάστασης. Η νόσος αυτή μπορεί να παρέμβει στην εργασία και στην κοινωνική σας ζωή. Πολλά άτομα με δυσθυμία γίνονται κοινωνικά απόμακρα και λιγότερο παραγωγικά. Μπορεί επίσης να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εκδήλωσης σοβαρής καταθλιπτικής διαταραχής.
Τα σημεία και τα συμπτώματα της δυσθυμίας μοιάζουν με αυτά της σοβαρής καταθλιπτικής διαταραχής, αλλά δεν είναι τόσο έντονα και είναι λιγότερα σε αριθμό. Αυτά μπορεί να είναι:
- Δυσκολία στη συγκέντρωση ή στη λήψη αποφάσεων.
- Κοινωνική απομόνωση.
- Οξυθυμία.
- Νευρικότητα ή νωθρότητα.
- Προβλήματα στον ύπνο.
- Απώλεια ή πρόσληψη βάρους.
Ορισμένα δυσθυμικά άτομα εμφανίζουν τα πρώτα συμπτώματα κατάθλιψης κατά την παιδική ή την εφηβική ηλικία. Κάποιοι άλλοι αναπτύσσουν δυσθυμία αργότερα στη ζωή τους, συνήθως έπειτα από μια οργανική ασθένεια.
Διαταραχή προσαρμογής
Η διαταραχή προσαρμογής εκδηλώνεται, όταν η αντίδραση σας σε μια αγχωτική περίπτωση προκαλεί σημεία και συμπτώματα κατάθλιψης που δεν είναι αρκετά ισχυρά, για να πληρούν τα κριτήρια της σοβαρής καταθλιπτικής νόσου.
Για παράδειγμα, εάν ο γάμος σας διαλυθεί, η επιχείρηση σας πέσει έξω ή διαγνωσθεί ότι πάσχετε από καρκίνο, είναι απόλυτα φυσιολογικό να νιώσετε ανήσυχος, θλιμμένος, συντετριμμένος ή και θυμωμένος. Τελικά, οι περισσότεροι άνθρωποι μοιάζουν να αποδέχονται τις συνέπειες τέτοιων εντάσεων τα άτομα όμως με διαταραχή προσαρμογής δεν τα καταφέρνουν. Τις περισσότερες φορές η διαταραχή προσαρμογής προηγείται της σοβαρής καταθλιπτικής νόσου.
Η διαταραχή προσαρμογής μπορεί να προσβάλει οποιονδήποτε. Εμφανίζεται συνήθως σε μια περίοδο της ζωής σας που είστε ιδιαίτερα ευάλωτος– για παράδειγμα, όταν μετακομίζετε μόνοι σας μακριά από τους γονείς σας ή στο τέλος μιας καταξιωμένης σταδιοδρομίας. Ορισμένα άτομα εκδηλώνουν διαταραχή προσαρμογής ως αντίδραση σ’ ένα μεμονωμένο γεγονός. Για άλλους η κατάσταση αυτή προέρχεται από συνδυασμό διάφορων αγχωτικών περιστατικών.
Διπολική νόσος
Ορισμένα άτομα πάσχουν από διπολική νόσο, επαναλαμβανόμενα επεισόδια κατάθλιψης και μανίας. Η ασθένεια αυτή, που χαρακτηρίζεται από ακραία και αντίθετα συναισθήματα, είναι επίσης γνωστή και ως μανιοκατάθλιψη ή μανιοκαταθλιπτική νόσος.
Η διπολική νόσος δεν είναι τόσο συνηθισμένη όσο η σοβαρή καταθλιπτική διαταραχή ή η δυσθυμία. Η ασθένεια εκδηλώνεται χαρακτηριστικά κατά την εφηβεία ή την ενηλικίωση και συνεχίζεται περιοδικά καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Είναι συχνά κληρονομική. Άντρες και γυναίκες διατρέχουν εξίσου τον ίδιο κίνδυνο προσβολής.
Κατά τη διάρκεια του επεισοδίου μανίας μπορεί να αισθάνεστε ότι «τίποτα δε σας σταματά». Μπορεί να ξοδέψετε τα χρήματα σας ακαταλόγιστα ή να λάβετε λανθασμένες αποφάσεις. Οι μεγαλεπήβολες ιδέες μπορεί να προκαλέσουν οτιδήποτε, από τη μη συνετή επαγγελματική απόφαση έως και έκλυτη συμπεριφορά. Ορισμένα άτομα έχουν εξάρσεις αυξημένης δημιουργικότητας και παραγωγικότητας κατά τη φάση της μανίας.
Σημεία και συμπτώματα μανίας:
- Μη φυσιολογική ή υπερβολική ευθυμία.
- Έντονα αυξημένη ενεργητικότητα.
- Μειωμένη ανάγκη για ύπνο.
- Ουτοπιστική (μη ρεαλιστική) πίστη στις δυνατότητες και στις δυνάμεις σας.
- Αυξημένη ομιλητικότητα (ομιλία).
- Σκέψεις που μοιάζουν να τρέχουν με ταχύτητα.
- Εσφαλμένη κρίση.
- Έντονη σεξουαλική επιθυμία.
- Προκλητική, ενοχλητική ή επιθετική κοινωνική συμπεριφορά.
- Κατάχρηση οινοπνεύματος (αλκοόλ) ή άλλων ουσιών.
Η ευφορία μπορεί να μην είναι προφανής στα άτομα που δε σας γνωρίζουν καλά, αλλά οι φίλοι και τα αγαπημένα σας πρόσωπα θα κατορθώσουν να την αναγνωρίσουν ως τυπική φάση μανίας. Η ομιλία και οι σκέψεις σας μοιάζουν να τρέχουν με μεγάλη ταχύτητα. Ο λόγος σας μπορεί να είναι τόσο φορτωμένος με αστειάκια, ανέκδοτα και λογοπαίγνια, που μετά από λίγο δεν έχει ιδιαίτερο νόημα.
Τα σημεία και τα συμπτώματα της διπολικής νόσου τείνουν να επιδεινώνονται με το χρόνο. Μπορεί να ξεκινήσετε με επεισόδια κατάθλιψης, μανίας ή ενός συνδυασμού και των δύο διαθέσεων, που διαχωρίζονται από περιόδους χωρίς συμπτώματα. Με τον καιρό τα επεισόδια μανίας και κατάθλιψης εμφανίζονται συχνότερα, με μικρότερα χρονικά διαστήματα καλής συναισθηματικά κατάστασης. Η σοβαρή μορφή κατάθλιψης και η ευθυμία μπορεί να συνοδεύονται από ψύχωση, που εκδηλώνεται με ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις.
Οι διαφορετικές μορφές διπολικής νόσου ταξινομούνται ανάλογα με τη σοβαρότητα και το είδος των συμπτωμάτων. Όπως και σε άλλα είδη κατάθλιψης, είναι σημαντικό να αρχίσετε εγκαίρως θεραπεία, έτσι ώστε να προλάβετε την τυχόν εξέλιξη της νόσου και να μειώσετε τον κίνδυνο πιθανής αυτοκτονίας.
Εποχιακή συναισθηματική διαταραχή
Η εποχιακή συναισθηματική διαταραχή (SAD) είναι ο όρος για τις καταθλιπτικές περιόδους που σχετίζονται με τις αλλαγές των εποχών του χρόνου.
Κανείς δεν ξέρει με σιγουριά τι προκαλεί την εποχιακή συναισθηματική διαταραχή. Ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι η έλλειψη φωτός της ημέρας διαταράσσει τους κιρκαδικούς ρυθμούς, αυτούς που ρυθμίζουν το εσωτερικό ρολόι του σώματος. Η εποχιακή συναισθηματική διαταραχή είναι περισσότερο συνηθισμένη σε μέρη όπου το ηλιακό φως είναι μειωμένο λόγω εποχής. Άτομα που πάσχουν από SAD παρατηρούν συχνά εναλλαγές στη διάθεση τους αργά το φθινόπωρο, ενώ υφίσταται βελτίωση την άνοιξη. Όμως κάποιοι εμφανίζουν καλοκαιρινή κατάθλιψη.
Η εποχιακή συναισθηματική διαταραχή εκδηλώνεται συνήθως σε εφήβους ή νεαρούς ενήλικες και είναι συνηθέστερη στις γυναίκες από τους άντρες. Μπορεί όντως να πάσχετε απ’ αυτήν αν εκδηλώσετε κατάθλιψη και τα σχετιζόμενα συμπτώματα κατά τη διάρκεια τουλάχιστον δύο συναπτών χειμώνων, που έπονται από μη καταθλιπτικές περιόδους κατά την άνοιξη και το καλοκαίρι.
Τα άτομα με εποχιακή συναισθηματική διαταραχή έχουν την τάση να κοιμούνται πολύ το χειμώνα, να λιμπίζονται υδατάνθρακες, να παίρνουν βάρος, να είναι ευερέθιστοι, να έχουν χαμηλή ενεργητικότητα καθώς και να εμφανίζουν πονοκεφάλους, έντονο στρες και να παθαίνουν κρίσεις με κλάματα.
Θεραπεία
Μόλις υποψιαστείτε ή αναγνωρίσετε κατάθλιψη στον εαυτό σας, είναι σημαντικό να ζητήσετε θεραπευτική αγωγή. Η κατάθλιψη που παραμένει χωρίς θεραπεία μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εκδήλωσης διαφόρων οργανικών καταστάσεων. Μελέτες δείχνουν ότι ακόμη και η ήπια κατάθλιψη μπορεί να σχετίζεται με ανεπαρκή σωματική και κοινωνική λειτουργία, αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης μελλοντικής κατάθλιψης και απόπειρες αυτοκτονίας.
Με την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή περίπου 8 στους 10 ανθρώπους που πάσχουν από κατάθλιψη βελτιώνονται και επανέρχονται στη φυσιολογική, παραγωγική ζωή τους. Υπάρχουν διάφορες εναλλακτικές επιλογές για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης, από φάρμακα έως την ψυχοθεραπεία, και κάθε μία απ’ αυτές παίζει σημαντικό ρόλο. Ακριβώς όπως η αιτία της κατάθλιψης μπορεί να είναι μια περίπλοκη αλληλεπίδραση παραγόντων, έτσι και η ανεύρεση της πιο αποτελεσματικής θεραπείας για τη νόσο σας αποτελεί επίσης σύνθετη διαδικασία, που απαιτεί χρόνο και επαγγελματική καθοδήγηση.
