Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (Obsessive–compulsive disorder) ανήκει στις διαταραχές άγχους. Χαρακτηρίζεται είτε από ιδεοληψίες είτε από ψυχαναγκασμούς και συχνά αυτά τα δύο συνυπάρχουν.
Τα συμπτώματα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής αποτελούνται από ανεπιθύμητες σκέψεις, εικόνες και παρορμήσεις που ονομάζονται ιδεοληψίες (obsessions). Επίσης περιλαμβάνουν ψυχαναγκασμούς (compulsions) που προκαλούν έντονο άγχος και δυσφορία. Οι ψυχαναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (π.χ. πλύσιμο χεριών) ή νοητικές πράξεις (π.χ. προσευχή) που το άτομο νιώθει πως είναι αναγκασμένο να κάνει.
Tο άτομο μπορεί να φοβάται ότι θα κολλήσει μικρόβια και να ελέγχει συνεχώς ότι πιάνει ή να φοβάται ότι θα τον κλέψουν ή να φοβάται ότι θα πάρει το σπίτι του φωτιά. Μπορεί επίσης να εκτελεί επανειλημμένα τα ίδια τελετουργικά σε σημείο, που οι συμπεριφορές αυτές να εξουσιάζουν τη ζωή του.
Ο πάσχων αναγνωρίζει ότι οι φόβοι του είναι υπερβολικοί και περιττοί όμως αυτό δεν βοηθάει να απελευθερωθεί από αυτούς.
Η πάθηση είναι το ίδιο συχνή στα δύο φύλα και εμφανίζεται στο 2-3% του γενικού πληθυσμού.
Συμπτώματα
Εάν πάσχετε από τη διαταραχή αυτή, μπορεί να νιώθετε ότι πρέπει να τρώτε το ίδιο φαγητό κάθε ημέρα και με την ίδια σειρά. Μπορεί να καθαρίζετε τα πόμολα στις πόρτες του σπιτιού σας κάθε φορά που κάποιος τα αγγίζει. Μπορεί να φεύγετε από το σπίτι και να επιστρέφετε πολλές φορές, για να βεβαιωθείτε ότι έχετε κλείσει την καφετιέρα ή έχετε κλειδώσει.
Τα άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έχουν έμμονες ιδέες ή παρορμήσεις ή και τα δύο. Οι έμμονες ιδέες είναι επανερχόμενες, επίμονες σκέψεις ή παρορμήσεις που εμφανίζονται ακούσια και μοιάζουν να μην έχουν νόημα. Εισβάλλουν συνήθως, όταν προσπαθείτε να σκεφτείτε ή να κάνετε άλλα πράγματα.
Οι συνηθέστερες έμμονες ιδέες είναι:
- Φόβος ακαθαρσίας ή μόλυνσης.
- Έγνοια για την τάξη, τη συμμετρία και την ακρίβεια.
- Συνεχόμενες σκέψεις για ορισμένους ήχους, εικόνες, λέξεις ή αριθμούς.
- Φόβος πρόκλησης τραυματισμού σ’ ένα οικογενειακό μέλος ή φίλο.
- Φόβος τι κάνετε σκέψεις κακές ή αμαρτωλές.
- Ανησυχία μην τυχόν κάνετε κάποιο λάθος.
Οι παρορμήσεις είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που διεξάγονται τακτικά, για να καταπολεμήσετε τις έμμονες ιδέες. Χαρακτηριστικές παρορμήσεις είναι:
- Επανειλημμένο πλύσιμο των χεριών.
- Συνεχής έλεγχος στις πόρτες ότι είναι κλειδωμένες και στις ηλεκτρικές συσκευές ότι είναι κλειστές.
- Ταξινόμηση πραγμάτων με συγκεκριμένο τρόπο.
- Μέτρημα ξανά και ξανά μέχρι ένα προκαθορισμένο αριθμό.
- Άγγιγμα κάποιων αντικειμένων για πολλοστή φορά.
Αν έχετε ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, μπορεί να κάνετε σχεδόν τα πάντα με ένα σχολαστικό, ακριβή, τακτικό τρόπο. Εάν η παρορμητική ανάγκη δεν έχει ικανοποιηθεί, μπορεί να νιώθετε να σας κυριεύει άγχος.
Όταν εκτελείτε τα «τελετουργικά» αυτά, μπορεί αρχικά να νιώσετε κάποια ανακούφιση από το άγχος, αλλά όχι για πολύ. Η έγνοια σύντομα επιστρέφει και αισθάνεστε υποχρεωμένος να επαναλάβετε τις συμπεριφορές αυτές.
Συνειδητοποιείτε ότι οι έμμονες σκέψεις και παρορμήσεις είναι παράλογες και ανόητες, αλλά δεν καταφέρνετε να απελευθερωθείτε απ’ αυτές.
Μπορεί να κατορθώσετε να ελέγξετε τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές για λίγο, αλλά η αντίσταση μπορεί να εξασθενήσει μετά από μήνες ή και χρόνια προσπάθειας. Τελικά, τα «τελετουργικά» μπορεί να καταναλώνουν τον περισσότερο από το χρόνο σας καθιστώντας έτσι δύσκολο να έχετε μια φυσιολογική ζωή.
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή εμφανίζεται γενικά κατά το τέλος της εφηβείας ή στην αρχή της ενήλικης περιόδου και μπορεί να συνοδεύεται από κατάθλιψη. Η ντροπή και η αμηχανία μπορεί να σας εμποδίζουν να ζητήσετε βοήθεια. Ακόμα κι αν τα «τελετουργικά» είναι βαθιά ριζωμένα, η θεραπεία μπορεί να βοηθήσει.
Τελειομανής ή πάσχετε από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;
Υπάρχει διαφορά μεταξύ της τελειομανίας και της προσβολής από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.
Ίσως να ολοκληρώνετε τις δουλειές σας μια εβδομάδα νωρίτερα από την προθεσμία του προγράμματος, τα μαλλιά σας να είναι πάντα στην εντέλεια και τα πατώματα του σπιτιού σας να είναι τόσο καθαρά, που θα μπορούσατε να φάτε σ’ αυτά. Αυτό δεν σημαίνει ότι πάσχετε από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Αντίθετα, μπορεί να ανήκετε σε μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων που θέτουν ψηλά τον πήχη σε ό,τι κι αν κάνουν.
Η συμπεριφορά αυτή επιφέρει υψηλή αυτοπεποίθηση και επιτυχίες. Αντιθέτως, οι συμπεριφορές που σχετίζονται με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή παρεμποδίζουν την κανονική λειτουργία.
Ωστόσο, ορισμένες φορές ο διαχωρισμός δεν είναι τόσο ξεκάθαρος. Μπορεί να νιώθετε ότι η τελειομανία δεν είναι ακραία, αλλά τα μέλη της οικογένειας σας διαφωνούν. Μπορεί να υποστηρίζουν ότι η συμπεριφορά σας είναι υπερβολική. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις θα ήταν χρήσιμο να ζητήσετε εξέταση από έναν ειδικό στην ψυχική υγεία.
