Ο όρος ψύχωση έχει χρησιμοποιηθεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, αλλά ακόμα δεν υφίσταται κάποιος παγκοσμίως αποδεκτός ορισμός.
Πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν τον όρο αυτό στην καθημερινή τους ομιλία, για να περιγράψουν κάτι παράλογο ή επικίνδυνο. Η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση ορίζει την ψύχωση με βάση την παρουσία ορισμένων σημείων και συμπτωμάτων, παραισθήσεις, ψευδαισθήσεις και σε μικρότερο βαθμό παράλογη ομιλία ή συμπεριφορά.
Η ψύχωση αναφέρεται στη διαταραχή της σκέψης κατά την οποία η αντίληψη και η ερμηνεία της πραγματικότητας είναι σημαντικά παθολογικές.
Αν και η ψύχωση σχετίζεται συχνά με άλλες ψυχικές διαταραχές, τα ψυχωσικά συμπτώματα μπορεί να προέρχονται επίσης από οργανικές ασθένειες, όπως από ορισμένες λοιμώξεις, καρκίνο, νόσους του νευρικού και του ανοσοποιητικού συστήματος καθώς και το θυρεοειδή. Τα ψυχωσικά συμπτώματα εμφανίζονται επίσης και ως επιπλοκή των νόσων Parkinson, Alzheimer και άλλων ειδών άνοιας.
Η ψύχωση μπορεί τέλος να αποτελεί ένα ξεχωριστό τύπο ψυχικής διαταραχής που εκδηλώνεται από μόνος του.
Σημεία και συμπτώματα
Τα δύο χαρακτηριστικά συμπτώματα των ψυχωσικών διαταραχών είναι οι παραισθήσεις και οι ψευδαισθήσεις.
Παραισθήσεις. Οι παραισθήσεις εμφανίζονται, όταν αντιλαμβάνεστε πράγματα που στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν. Ο πιο συνηθισμένος τύπος παραίσθησης είναι το άτομο να ακούει φωνές. Ένα άτομο που έχει παραισθήσεις μπορεί να συνομιλεί με φωνές που κανένας άλλος άνθρωπος δεν ακούει ή μπορεί να ακούει φωνές που του δίνουν οδηγίες για το τι να κάνει.
Ψευδαισθήσεις. Οι ψευδαισθήσεις είναι έντονες προσωπικές πεποιθήσεις που δεν έχουν στην πραγματικότητα καμία βάση. Για παράδειγμα, άνθρωποι που πάσχουν από παρανοειδή σχιζοφρένεια έχουν παραληρητικές ιδέες ότι οι άλλοι τους καταδιώκουν ή συνωμοτούν εναντίον τους. Επίσης, κάποιο άτομο με ψευδαισθήσεις μπορεί να πιστεύει ότι η τηλεόραση κατευθύνει τη συμπεριφορά του ή ότι οι Αρειανοί ελέγχουν τις σκέψεις του.
Οι τρεις τύποι ψύχωσης είναι η σχιζοφρένεια, η βραχεία ψυχωσική διαταραχή και η ψυχωσική διαταραχή που προκαλείται από ουσίες.
Σχιζοφρένεια
Η σχιζοφρένεια είναι ο συνηθέστερος τύπος ψυχωσικής διαταραχής. Προσβάλλει περίπου το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού. Η διαταραχή είναι συνήθως χρόνια και πολύ εξουθενωτική. Προκαλεί συνήθως ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις, που έχουν ως αποτέλεσμα την πρόκληση παράδοξης συμπεριφοράς και προβληματικών σχέσεων.
Ένα άτομο που πάσχει από σχιζοφρένεια μπορεί να αποσυρθεί κοινωνικά από τον κόσμο και τις δραστηριότητες των ανθρώπων γύρω του. Η σχιζοφρένεια γενικά επιφέρει σταδιακή επιδείνωση στην ικανότητα λειτουργίας του ατόμου σε διάφορους ρόλους, ιδιαίτερα στη δουλειά και στις προσωπικές σχέσεις.
Η σχιζοφρένεια θεωρείται σπάνια στα παιδιά. Στους άνδρες η διαταραχή εμφανίζεται χαρακτηριστικά κατά τα εφηβικά χρόνια ή στην ηλικία περίπου των 20 ετών. Στις γυναίκες, η έναρξη της νόσου γίνεται συνήθως κατά τη διάρκεια της δεύτερης ή στην αρχή της τρίτης δεκαετίας της ζωής. Η σχιζοφρένεια μπορεί να υπάρχει από μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλες ψυχιατρικές παθήσεις.
Σημεία και συμπτώματα. Μπορεί να γίνει διάγνωση σχιζοφρένειας σε κάποιο άτομο, εάν παρουσιάζει δύο ή περισσότερα από τα ακόλουθα:
- Ψευδαισθήσεις.
- Έντονες παραισθήσεις κατά τη διάρκεια του μεγαλύτερου μέρους της ημέρας.
- Έλλειψη συνοχής.
- Έλλειψη ή ακατάλληλη εκδήλωση συναισθη μάτων.
- Προβλήματα ή μειωμένη ικανότητα λειτουργίας στη δουλειά, στις κοινωνικές σχέσεις και στην προσωπική υγιεινή.
- Συνεχή και σταδιακά αναπτυσσόμενα σημεία και συμπτώματα για 6 τουλάχιστον μήνες.
Τα σημεία και τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας μπορεί να ποικίλλουν σημαντικά. Άτομα με τη διαταραχή αυτή μπορεί να συμπεριφέρονται διαφορετικά σε διάφορες χρονικές περιόδους. Μπορεί να γίνονται εξαιρετικά ευερέθιστα και να νιώθουν σύγχυση. Ή μπορεί να πέφτουν σε μια κατάσταση λήθαργου, ακινησίας και έλλειψης ανταπόκρισης στο περιβάλλον (κατατονική κατάσταση). Σε άλλες φάσεις μπορεί να συμπεριφέρονται φυσιολογικά.
Κατά το αρχικό στάδιο στην πορεία της νόσου το άτομο και η οικογένεια του μπορεί να μην αντιληφθούν την ανάγκη για θεραπεία.
Ένα σχιζοφρενικό άτομο μπορεί να εμφανίζει σταδιακή επιδείνωση στην ικανότητα λειτουργίας του και να αποσύρεται κοινωνικά.
Τα σημεία και συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν έλλειψη εκφραστικότητας, ακατάλληλη εκδήλωση συναισθημάτων, όπως γέλιο κατά την περιγραφή τρομακτικών συμβάντων, και αλλαγή στην ομιλία, όπως, για παράδειγμα, ο μονότονος λόγος. Επιπλέον, στη συζήτηση μπορεί να πηγαίνει από ένα θέμα σε κάποιο εντελώς άσχετο ή μπορεί να μιλάει διαρκώς, χωρίς να κατορθώνει να μεταδώσει κάποια πληροφορία. Μπορεί να παίζει με τη γλώσσα και να δημιουργεί νέες λέξεις.
Θεραπεία
Από τη φύση της η σχιζοφρένεια δεν είναι νόσος για την οποία τα άτομα θα επιδιώξουν να λάβουν θεραπευτική αγωγή από μόνα τους. Για κάποιον που πάσχει από σχιζοφρένεια οι ψευδαισθήσεις και οι παραισθήσεις είναι αληθινές και έτσι δε βλέπει την ανάγκη για ιατρική βοήθεια. Εάν είστε μέλος της οικογένειας ή φίλος ενός ατόμου που παρουσιάζει πιθανά σχιζοφρενικά σημεία, μπορεί να χρειαστεί να του κανονίσετε εσείς ένα ραντεβού για ιατρική εξέταση.
Συχνά δεν υφίσταται ίαση για τη σχιζοφρένεια, αλλά η στενή συνεργασία με ειδικούς στην ψυχική υγεία βοηθάει πολλούς ανθρώπους να ελέγξουν την κατάσταση, ιδιαίτερα εάν έχει διαγνωστεί σε πρώιμο στάδιο. Νέα φάρμακα έχουν επίσης βοηθήσει σημαντικά στο χειρισμό της καταστροφικής αυτής διαταραχής.
Τα αντιψυχωσικά φάρμακα αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της θεραπευτικής αγωγής. Νεότερες αντιψυχωσικές ουσίες παρέχουν πιο αποτελεσματικό έλεγχο όλο και περισσοτέρων συμπτωμάτων και έχουν ως αποτέλεσμα μεγαλύτερη ανεξαρτησία και καλύτερη ποιότητα ζωής για τα σχιζοφρενικά άτομα.
Επιπλέον, τα φάρμακα αυτά προκαλούν λιγότερες παρενέργειες απ’ όσες τα προηγούμενα αντιψυχωσικά. Για παράδειγμα, έχει σημειωθεί μικρότερη συχνότητα εμφάνισης όψιμης δυσκινησίας, μία διαταραχή που χαρακτηρίζεται από ακούσιες κινήσεις της περιοχής του στόματος, των χειλιών, της γλώσσας και άλλων περιοχών του σώματος.
Γενικά, ο σκοπός της θεραπείας με αντιψυχωσικά φάρμακα είναι να τεθούν υπό έλεγχο τα σημεία και τα συμπτώματα με τη μικρότερη δυνατή αποτελεσματική δόση.
Η κατάλληλη φαρμακευτική ουσία και δόση διαφέρει κατά πολύ από το ένα άτομο στο άλλο. Ακόμα και με την καλύτερη θεραπευτική φροντίδα το άτομο μπορεί να εμφανίσει εκ νέου επιδείνωση, αλλά τα φάρμακα μπορεί να μειώσουν τη συχνότητα των υποτροπών. Η μη σωστή λήψη των φαρμάκων παραμένει ένα σοβαρό πρόβλημα. Κάποια σχιζοφρενικά άτομα παραμελούν ή ξεχνούν να ακολουθήσουν πιστά τις οδηγίες της θεραπευτικής αγωγής ή αρνούνται να αποδεχτούν ότι κάτι δεν πάει καλά.
Ψυχοθεραπεία. Ένα άτομο με σχιζοφρένεια μπορεί να επωφεληθεί από την ψυχοθεραπεία μαθαίνοντας τρόπους αντιμετώπισης των αγχωτικών σκέψεων και καταστάσεων. Η ψυχοθεραπεία μπορεί επίσης να μειώσει τον κίνδυνο τυχόν υποτροπής.
Επιπλέον, ο θεραπευτής μπορεί να βοηθήσει το σχιζοφρενικό άτομο να λαμβάνει σωστά τα φάρμακα σύμφωνα με τις ιατρικές οδηγίες. Τα μέλη της οικογένειας μπορεί να ωφεληθούν από την ψυχοθεραπεία που παρέχει υποστήριξη και εκπαίδευση.
Έρευνες έδειξαν ότι άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια έχουν καλύτερες πιθανότητες βελτίωση,ς εάν τα μέλη της οικογένειας τους κατανοούν τη διαταραχή, αναγνωρίζουν τις αγχωτικές καταστάσεις που μπορεί να επιφέρουν μια υποτροπή και τα βοηθούν στη σωστή λήψη των φαρμάκων.
Ψυχοκοινωνική αποκατάσταση. Η εκμάθηση κοινωνικών και επαγγελματικών δεξιοτήτων που κρίνεται απαραίτητη για την ανεξάρτητη ζωή αποτελεί σημαντικό μέρος της ανάρρωσης. Με τη βοήθεια ενός θεραπευτή το άτομο μαθαίνει κοινωνικές δεξιότητες, όπως προσωπική υγιεινή, καθώς και επικοινωνιακές ικανότητες. Τα άτομα με σχιζοφρένεια που συμμετέχουν σε επαγγελματική εκπαίδευση και σε προγράμματα ανεύρεσης εργασίας σημειώνουν μεγαλύτερη βελτίωση σε σχέση με άλλα άτομα που δε λαμβάνουν μέρος.
Βραχεία ψυχωσική διαταραχή
Η βραχεία ψυχωσική διαταραχή αφορά στην αιφνίδια εκδήλωση τουλάχιστον ενός τύπου ψυχωσικού σημείου ή συμπτώματος, όπως αυταπάτες, παραισθήσεις, λόγο που δε βγάζει νόημα ή είναι άσκοπος, διαταραγμένη ή κατατονική συμπεριφορά. Η διαταραχή διαρκεί τουλάχιστον για μία ημέρα αλλά όχι περισσότερο από ένα μήνα και το άτομο επανέρχεται τελικά στο προηγούμενο επίπεδο λειτουργικότητας του.
Τα σημεία και τα συμπτώματα εμφανίζονται συχνά μετά από ένα ιδιαίτερα αγχωτικό γεγονός, όπως απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή πόλεμος. Το άτομο που πάσχει από τη διαταραχή αυτή μπορεί να εμφανίζει υπερβολική σύγχυση ή ταχεία διακύμανση συναισθημάτων.
Η συμπεριφορά και το ντύσιμο μπορεί να είναι περίεργα και το άτομο είναι πιθανό να υιοθετεί παράξενες στάσεις, να ουρλιάζει ή να μένει άλαλο. Η ομιλία μπορεί να είναι παράλογη και συχνά να περιλαμβάνει την επανάληψη φράσεων χωρίς νόημα. Μπορεί επίσης να υπάρξουν αποπροσανατολισμός και φθίνουσα ικανότητα μνήμης. Αφού τα συμπτώματα καταλαγιάσουν, το άτομο μπορεί να συνεχίσει να εμφανίζει απώλεια αυτοεκτίμησης ή ήπια κατάθλιψη για μικρό χρονικό διάστημα.
Η θεραπεία περιλαμβάνει τη χρήση αντιψυχωσικών φαρμάκων καθώς και ψυχοθεραπεία.
Ψυχωσική διαταραχή προκαλούμενη από ουσίες
Η ψυχωσική διαταραχή λόγω ουσιών είναι ψύχωση που προκαλείται από τη χρήση ορισμένων ναρκωτικών, ειδικά παραισθησιογόνων και αμφεταμινών, από υπερβολική δόση ουσιών ή από στερητικό σύνδρομο ναρκωτικών ή οινοπνευματωδών.
Η υπερβολική δόση κοκαΐνης, αμφεταμινών, υπνωτικών που πωλούνται χωρίς ιατρική συνταγή, αντιισταμινικών, αντικαταθλιπτικών και φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη νόσο του Πάρκινσον μπορεί να προκαλέσουν ψυχωσικά συμπτώματα. Η ψυχωσική αντίδραση που προέρχεται από τη λήψη παραισθησιογόνων φαρμάκων όπως το LSD ή το PCP (σκόνη των αγγέλων), και μερικές φορές και από τη χρήση μαριχουάνας ή χασίς αναφέρεται συχνά ως «άσχημο ταξίδι». Τα σημεία και τα συμπτώματα μπορεί να είναι άγχος ή πανικός καθώς και ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις.
Η θεραπεία γενικά έχει ως σκοπό την αντιμετώπιση της εξάρτησης από τις ουσίες και μπορεί να συμπεριλαμβάνει αντιψυχωσικά φάρμακα και ψυχοθεραπεία.
