Η προπρανολόλη (propranolol) είναι ένας μη εκλεκτικός β-αδρενεργικός ανταγωνιστής και αποκλείει τόσο τους β1, όσο και τους β2 υποδοχείς. Έχει αρνητική ινότροπη και δρομότροπη δράση κι έτσι μειώνει την καρδιακή παροχή.
Καταστέλλει επίσης τη δραστηριότητα του φλεβόκομβου και του κολποκοιλιακού κόμβου, προκαλώντας βραδυκαρδία. Με τον αποκλεισμό των β2 υποδοχέων παρεμποδίζεται η αγγεοδιαστολή και προκαλείται σύσπαση των λείων μυικών ινών των βρόγχων (βρογχόσπασμος).
Ενδείξεις: Yπέρταση (ως μονοθεραπεία ή σε συνδυασμό με άλλα αντιυπερτασικά, ιδίως θειαζιδικά διουρητικά), στεφανιαία νόσος, θυρεοτοξίκωση, φλεβοκομβική μη αντισταθμιστική ταχυκαρδία, αρρυθμίες κυρίως υπερκοιλιακής προέλευσης, υπερτροφική αποφρακτική μυοκαρδιοπάθεια, μακροχρόνια προφύλαξη μετά από οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, προεγχειρητική προετοιμασία ή συντηρητική θεραπεία ανεγχειρήτου φαιοχρωμοκυττώματος.
Επίσης σε περιπτώσεις άγχους και ημικρανίας (βλ. παρακάτω).
Αντενδείξεις: Βρογχικό άσθμα, αλλεργική ρινίτιδα, καρδιακή ανεπάρκεια εκτός αν συνυπάρχει βαριά υπέρταση, φλεβοκομβική ταχυκαρδία ή αρρυθμία που συμβάλλουν στην καρδιακή κάμψη, φλεβοκομβική βραδυκαρδία, κολποκοιλιακός αποκλεισμός 2ου ή 3ου βαθμού, σύνδρομο νοσούντος φλεβοκόμβου, καρδιογενής καταπληξία, δεξιά καρδιακή ανεπάρκεια από πνευμονική υπέρταση, περιφερική αρτηριοπάθεια, σύνδρομο Raynaud, μεταβολική οξέωση, φαιοχρωμοκύττωμα που δεν έχει αντιμετωπιστεί, υπόταση, στηθάγχη Prinzmetal, κύηση και γαλουχία.
Ανεπιθύμητες ενέργειες – παρενέργειες
Αλλεργικές: ρινικός κατάρρους, εξάνθημα, πυρετός, δύσπνοια. Καρδιαγγειακό: βραδυκαρδία, καρδιακή ανεπάρκεια, κολποκοιλιακός αποκλεισμός, υπόταση, αρρυθμίες, συγκοπτικά επεισόδια, πνευμονικό οίδημα, περιφερική αγγειοσύσπαση (ψυχρά άκρα, παραισθησίες).
Αναπνευστικό: βρογχόσπασμος, δύσπνοια.
Πεπτικό: ναυτία, έμετοι, διάρροια, δυσκοιλιότητα, μετεωρισμός. Αιματολογικές: θρομβοπενία, ακοκκιοκυτταραιμία.
Από το ΚΝΣ: Εφιαλτικά όνειρα, ψευδαισθήσεις, αϋπνία, ζάλη, κατάθλιψη, ανικανότητα.
Δερματικές: εξάνθημα, κνησμός, υπέρχρωση δέρματος, αλωπεκία, πορφύρα.
Αλληλεπιδράσεις: Με συμπαθητικομιμητικές ουσίες π.χ. αδρεναλίνη κίνδυνος υπέρτασης. Με αποκλειστές των διαύλων ασβεστίου με αρνητική ινότροπο δράση (π.χ. βεραπαμίλη, διλτιαζέμη) κίνδυνος παράτασης της κολποκοιλιακής αγωγιμότητας, υπότασης, βραδυκαρδίας και καρδιακής ανεπάρκειας (να αποφεύγεται η ταυτόχρονη ενδοφλέβια χορήγηση).
Η συγχορήγηση αποκλειστών των διαύλων ασβεστίου της ομάδας των διυδροπυριδινών (π.χ. νιφεδιπίνης) μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο υπότασης και να καταστήσει έκδηλη τυχόν λανθάνουσα καρδιακή ανεπάρκεια. Κίνδυνος καταστολής του μυοκαρδίου με αντιαρρυθμικά της τάξης Ι, όπως π.χ. η δισοπυραμίδη. Αυξημένος κίνδυνος υπέρτασης όταν χορηγείται μαζί με κλονιδίνη κατά τη διάρκεια της απόσυρσής της. Με εργοταμίνη και διϋδροεργοταμίνη συχνά εμφανίζεται αγγειοσύσπαση. Με αποκλειστές των α-αδρενεργών υποδοχέων (π.χ. πραζοσίνη) κίνδυνος ορθοστατικής υπότασης.
Η υποτασική δράση της προπρανολόλης μπορεί να εξουδετερωθεί με μερικά ΜΣΑΦ, όπως ιβουπροφαίνη, ινδομεθακίνη και κορτικοειδή. Με χορήγηση α-ΜΕΑ, αναστολέων ΜΑΟ, οινοπνεύματος, αναισθητικών φαρμάκων, αγχολυτικών, υπνωτικών, διουρητικών και λεβοντόπα υπάρχει επίταση του υποτασικού αποτελέσματος. Η στάθμη της προπρανολόλης στο αίμα αυξάνεται με συγχορήγηση υδραλαζίνης και ελαττώνεται με ριφαμπικίνη. Με λήψη χλωροπρομαζίνης αυξάνεται η στάθμη και των δύο φαρμάκων.
Τέλος, φαρμακοκινητικές μελέτες έδειξαν ότι οι ακόλουθες ουσίες μπορεί να αλληλεπιδράσουν με την προπρανολόλη, λόγω επίδρασης στα ενζυμικά συστήματα του ήπατος που μεταβολίζουν και την προπρανολόλη και αυτές τις ουσίες: κινιδίνη, προπαφαινόνη, θεοφυλλίνη, βαρφαρίνη, θειοριδαζίνη και αποκλειστές διαύλων ασβεστίου της ομάδας των διυδροπυριδινών, όπως νιφεδιπίνη, νισολδιπίνη, νικαρδιπίνη, ισραδιπίνη και λασιδιπίνη. Mε βάση το γεγονός ότι οι συγκεντρώσεις στο αίμα εκάστης ουσίας μπορεί να επηρεαστούν, μπορεί να απαιτείται τροποποίηση της δοσολογίας ανάλογα με την κρίση του ιατρού.
Προσοχή στη χορήγηση: Έναρξη θεραπείας με μικρή δόση και σταδιακή αύξησή της, γιατί η ανταπόκριση δεν είναι ίδια σε όλα τα άτομα. Σε σύνδρομο WPW η ταχυκαρδία μπορεί να αντικατασταθεί από βραδυκαρδία. Σε κολπική μαρμαρυγή ή πτερυγισμό η παράταση αγωγής στον κολποκοιλιακό κόμβο αφήνει ελεύθερο το παρακαμπτήριο δεμάτιο και μπορεί να επιδεινώσει την αρρυθμία.
Να αποφεύγεται απότομη διακοπή του φαρμάκου (κίνδυνος εμφάνισης συνδρόμου υπερευαισθησίας στις κατεχολαμίνες με στηθάγχη, αρρυθμίες, υπερτασική κρίση ή και έμφραγμα μυοκαρδίου). Σε φαιοχρωμοκύττωμα πρέπει να χορηγείται μαζί με α-αποκλειστή.
Σε διαβητικούς, μπορεί να συγκαλύψει τα συμπτώματα της υπογλυκαιμίας (ταχυκαρδία), επίσης μπορεί να επιτείνει την υπογλυκαιμία της ινσουλίνης και των αντιδιαβητικών δισκίων, ενώ οι υπογλυκαιμικές κρίσεις είναι δυνατόν να συνοδεύονται από υψηλή πίεση. Μείωση της δόσης και παρακολούθηση ασθενών με ηπατική ή νεφρική ανεπάρκεια. Σε ενδοφλέβια χορήγηση επιβάλλεται συνεχής ηλεκτροκαρδιογραφική παρακολούθηση (βλ. και Αλληλεπιδράσεις).
Δοσολογία
Στηθάγχη, υπέρταση: Αρχικώς 20-40 mg τρεις φορές την ημέρα και σταδιακή αύξηση μέχρι 320 mg ανά 24ωρο.
Αρρυθμίες, ταχυκαρδία, υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια, θυρεοτοξίκωση: 40-160 mg ανά 24ωρο σε διαιρεμένες δόσεις (3-4 φορές).
Προφύλαξη από νέο έμφραγμα: 40 mg 4 φορές την ημέρα για 2-3 ημέρες, στη συνέχεια 80 mg 2 φορές την ημέρα αρχίζοντας 5-21 ημέρες μετά το έμφραγμα.
Φαιοχρωμοκύττωμα: Προεγχειρητικώς 60 mg την ημέρα σε διαιρεμένες δόσεις για 3 ημέρες πριν από την επέμβαση, μαζί με αποκλειστή.
Σε ανεγχείρητο όγκο: 30 mg την ημέρα. Για χρήση της μορφής τροπ/μένης αποδέσμευσης υπολογίζεται η πλησιέστερη σε αυτήν ημερήσια δοσολογία.
Παιδιά: H δοσολογία θα πρέπει να εξατομικεύεται.
Eνδεικτικά αναφέρεται η ακόλουθη δοσολογία: Aρρυθμίες, φαιοχρωμοκύττωμα, θυρεοτοξίκωση 0.25-0.5mg/kg, 3 ή 4 φορές την ημέρα. Η μορφή τροποπ/νης αποδέσμευσης δεν συνιστάται για χρήση στα παιδιά.
Η προπρανολόλη υδροχλωρική ως αγχολυτικό
Eνδείξεις: Αγχώδης διαταραχή (άγχος με σωματικά συμπτώματα όπως αίσθημα παλμών και τρόμος).
Δοσολογία: Αρχικά 40 mg μία φορά την ημέρα που μπορεί να αυξηθεί κατά την ίδια ποσότητα σε εβδομαδιαία διαστήματα, ανάλογα με την ανταπόκριση μέχρι 40 mg τρεις φορές την ημέρα ή σε μορφή τροποπ/νης αποδέσμευσης 80 mg εφάπαξ την ημέρα και εάν κριθεί απαραίτητο αύξηση σε 160 mg εφάπαξ την ημέρα.
Η προπρανολόλη υδροχλωρική για την ημικρανία
Eνδείξεις: Προφύλαξη από επαναλαμβανόμενες κρίσεις ημικρανίας.
Δοσολογία: Αρχικά 80 mg σε διαιρεμένες δόσεις που μπορεί να αυξηθεί μέχρι το ανώτερο 240 mg την ημέρα σε διαιρεμένες δόσεις. Σύνηθες δοσολογικό εύρος 80-160mg/ημέρα. Aν μετά χορήγηση της μέγιστης δόσης για 4 εβδομάδες δεν παρατηρηθεί βελτίωση η θεραπεία να διακόπτεται σταδιακά. Παιδιά < 12 ετών 20 mg δύο ή τρεις φορές την ημέρα, > 12 ετών δοσολογία ενηλίκων.
