Τα ιχθυέλαια χωρίζονται σε δυο κατηγορίες:
• Στα ιχθυέλαια που προέρχονται από το συκώτι του ψαριού (π.χ. µουρουνέλαιο) και
• Στα ιχθυέλαια που προέρχονται από τη σάρκα των ψαριών (π.χ. από σαρδέλες, ρέγγες,
αντζούγιες).
Τα ιχθυέλαια από συκώτι ψαριού είναι πλούσιες πηγές βιταµινών Α και D. Οι συγκεντρώσεις του µουρουνέλαιου σε βιταµίνη Α κυµαίνονται µεταξύ 750 και 1200 µg/10 ml και σε βιταµίνη D 2,5 µε 10 µg/10 ml.
Τα έλαια ήπατος του µπακαλιάρου και του καρχαρία είναι πολύ πλούσια στις βιταµίνες αυτές. Αντίθετα αυτά που προέρχονται από το σώµα του ψαριού είναι φτωχά σε βιταµίνες Α και D.
Και τα δύο είδη ιχθυελαίων περιέχουν βιταµίνη Ε, αλλά κατά την παρασκευή των συµπληρωµάτων συνήθως προστίθεται επιπλέον ποσότητα.
Επίσης τα ιχθυέλαια του ήπατος αλλά και του σώµατος των ψαριών είναι πηγές πολυακόρεστων λιπαρών οξέων της σειράς ω-3 όπως είναι το εικοσαπεντανοϊκό οξύ (EPA) και τα δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA).
ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
Τα ιχθυέλαια είναι η καλύτερη πηγή εικοσανοπεντανοϊκού (EPA) και δοκοσανοεξανοϊκού (DHA) οξέος αλλά τα λεγόµενα λειτουργικά τρόφιµα (fuctional foods) όπως τα αυγά, το ψωµί, ορισμένες μαργαρίνες και το γάλα είναι εµπλουτισµένα µε EPA/DHA.
Στον παρακάτω πίνακα αναφέρεται η περιεκτικότητα των ωμέγα-3 (EPA+ DHA) ανά
100 γραμμάρια ποσότητας ψαριού.
ΔΟΣΟΛΟΓΙΑ
Τα συµπληρώµατα ιχθυελαίων είναι διαθέσιµα σε υγρή µορφή ή σε κάψουλες. Δεν έχει θεσπιστεί απαιτούµενη δόση, ωστόσο τα διατροφικά συµπληρώµατα παρέχουν 1000-1500 mg EPA/DHA ανά δόση. Κλινικές µελέτες έδειξαν ωφέλιµες επιδράσεις κατά την χορήγηση 3-4 gr/ηµέρα, αλλά δόσεις των 1-2 gr/ηµέρα είναι ικανοποιητικές. Δεν θα πρέπει να λαµβάνονται περισσότερες ή µεγαλύτερες ηµερήσεις δόσεις από τις αναγραφόµενες στην
ετικέτα του προϊόντος, διότι υφίσταται κίνδυνος τοξικότητας από υπερβολική λήψη
βιταµινών A και D.
ΗΜΕΡΗΣΙΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ
Μικρές ποσότητες εικοσαπεντανοϊκού και δοκοσαεξανοϊκού οξέος είναι δυνατό να συντεθούν στο ανθρώπινο σώµα από το α-λινολενικό οξύ (το οποίο περιέχεται σε φυτικά έλαια). Ωστόσο, είναι πιθανό να απαιτείται επιπλέον πρόσληψη µέσω της διατροφής.
Διάφορες προτάσεις έχουν γίνει για την ποσότητα ω-3 λιπαρών οξέων µακράς αλύσου που πρέπει να προσλαµβάνεται καθηµερινά µέσω της διατροφής:
Διεθνής Ένωση για την µελέτη Λιπαρών οξέων και Λιπιδίων 650 mg/ηµέρα
Γερµανική Διατροφική Ένωση 1500 mg/ηµέρα
Δανία: Υπουργείο Υγείας 300 mg/ηµέρα
Βρετανικό Ίδρυµα Διατροφής 1250 mg/ηµέρα
Μ. Βρετανία: Υπουργείο Υγείας 200 mg/ηµέρα
ΔΡΑΣΗ
Οι δράσεις των ιχθυελαίων είναι ποικίλες και περιλαµβάνουν:
- Τροποποίηση του µεταβολισµού των λιποπρωτεϊνών. Προκαλούν µείωση των επιπέδων των τριγλυκεριδίων (TG) και των πολύ χαµηλής πυκνότητας λιποπρωτεϊνών (VLDL) κατά την νηστείας και κατά την περίοδο µετά το γεύµα. Με µέτριες ποσότητες ιχθυελαίων παρατηρείται τάση για αύξηση των υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεϊνών (HDL) και των χαµηλής πυκνότητας λιποπρωτεϊνών (LDL). Υψηλές συγκεντρώσεις µειώνουν την HDL και είναι δυνατό να αυξήσουν την LDL σε µερικούς ασθενείς.
- Αναστολή της διαδικασίας της αθηροσκλήρυνσης. Έχει βρεθεί ότι τα ιχθυέλαια µειώνουν τις συγκεντρώσεις διαφόρων αθηρογόνων λιποπρωτεϊνών στο πλάσµα, αλλά και άλλοι µηχανισµοί µπορεί να είναι σηµαντικοί γι αυτή τη δράση. Τα ιχθυέλαια πιθανόν να εµπλέκονται στη ενεργοποίηση της ενδοθηλιακής παραγωγής οξειδίου του αζώτου, που έχει σαν αποτέλεσµα την µειωµένη σύνθεση κυτοκινών και ιντερλευκίνης-1.
- ♦ Πρόληψη της θρόµβωσης. Η θρόµβωση είναι µία σοβαρή επιπλοκή της αθηροσκλήρωσης των στεφανιαίων αγγείων, η οποία µπορεί να οδηγήσει σε έµφραγµα του µυοκαρδίου. Τα ω-3 λιπαρά οξέα έχουν αντιθροµβωτική δράση εξαιτίας της αναστολής της σύνθεσης της θροµβοξάνης Α2 από αραχιδονικό οξύ στα αιµοπετάλια. Η θροµβοξάνη Α2 προκαλεί άθροιση των αιµοπεταλίων και αγγειοδιαστολή, γι αυτό µε την αναστολή της σύνθεσής της τα ιχθυέλαια αυξάνουν την ρευστότητα του αίµατος. Επίσης εντείνουν την παραγωγή της προστακυκλίνης, η οποία οδηγεί σε αγγειοδιαστολή και µείωση της ενεργότητας των αιµοπεταλίων.
- Αντιφλεγµονώδης δράση. Δίαιτες πλούσιες σε ω-3 λιπαρά οξέα φαίνεται ότι µειώνουν την φλεγµονώδη απόκριση.
- Αναστολή της απάντησης του ανοσοποιητικού. Η ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού γενικά µειώνεται από τα ω-3 λιπαρά οξέα.
ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΡΑΣΗΣ
Τα ιχθυέλαια φαίνεται ότι δρουν µέσω:
- Της τροποποίησης της παραγωγής προφλεγµονωδών και προθροµβωτικών εικοσανοειδών(προσταγλανδίνες, θροµβοξάνες και λευκοτριένια). Η επίδραση των ω-3 λιπαρών οξέων θεωρείται ότι οφείλεται στη µερική αντικατάσταση του αραχιδονικού οξέως µε εικοσαπεντανοϊκό οξύ (EPA) στα λιπίδια των κυτταρικών µεµβρανών. Αυτό οδηγεί σε αυξηµένη παραγωγή προσταγλανδινών της σειράς PG3, θροµβοξάνης Α3 και λευκοτριενίων της σειράς 5 εις βάρος των προσταγλανδινών PG2, θροµβοξάνης Α2 και των λευκοτριενίων της σειράς 4. Η θροµβοξάνη Α3 (που παράγεται από EPA) είναι ασθενέστερος παράγοντας πρόκλησης συσσώρευσης αιµοπεταλίων από την θροµβοξάνη Α2, η οποία παράγεται από αραχιδονικό οξύ. Οι PG3 προσταγλανδίνες έχουν λιγότερες φλεγµονώδεις επιδράσεις απότι οι PG2 προσταγλανδίνες. Επιπλέον, το δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA) αναστέλλει τον σχηµατισµό των προσταγλανδινών της σειράς PG2, ενώ το EPΑ δρα σαν υπόστρωµα για την σύνθεση των προσταγλανδινών της σειράς PG3.
- Της µείωσης της ιντερλευκίνης-1 και άλλων κυτοκινών.
ΧΡΗΣΕΙΣ
Τα προερχόµενα από συκώτι ιχθυέλαια χρησιµοποιούνται ως πηγές βιταµινών Α και D. Και τα δύο είδη ιχθυελαίων χρησιµοποιούνται σαν πηγές EPA και DHA. Επιπλέον, τα ιχθυέλαια εµφανίζονται να έχουν ρόλο στην πρόληψη και θεραπεία συγκεκριµένων καταστάσεων όπως στη στεφανιαία νόσο, σε αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, στην ρευµατοειδή αρθρίτιδα, στις φλεγµονώδεις εντερικές νόσους, στην ψωρίαση, στο άσθµα, καθώς και σε ψυχικές διαταραχές, στις νεφροπάθειες, στον σακχαρώδη διαβήτη και σε διάφορα είδη καρκίνου.
Τα ιχθυέλαια φαίνεται ότι µειώνουν τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήµατα. Είναι δυνατό να βοηθήσουν:
• Στη µείωση του κινδύνου θρόµβωσης, αυξάνοντας την ρευστότητα του αίµατος.
• Στη µείωση των επιπέδων των τριγλυκεριδίων στο αίµα
• Στην πρόληψη αθηροσκλήρυνσης και αρρυθµιών
• Στη µείωση της αρτηριακής πίεσης
Τα ιχθυέλαια είναι δυνατό να έχουν ωφέλιµες επιδράσεις σε φλεγµονώδεις καταστάσεις όπως είναι η ρευµατοειδείς αρθρίτιδα, η ελκώδης κολίτιδα, η νόσος Crohn, αλλά δεν υπάρχουν αποδείξεις για παρόµοια θετική επίδραση στο άσθµα και την ψωρίαση. Είναι δυνατό να παίζουν ρόλο σε διάφορες ψυχικές διαταραχές όπως είναι η κατάθλιψη, η σχιζοφρένεια και η νόσος Alzheimer αλλά η έρευνα πάνω σε αυτά τα πεδία είναι ακόµα σε αρχικά στάδια.
Καρδιαγγειακά νοσήµατα. Η κατανάλωση ψαριού έχει συνδεθεί µε χαµηλότερα ποσοστά καρδιαγγειακών νοσηµάτων, όπως έχουν δείξει επιδηµιολογικές µελέτες. Σύµφωνα µε ευρήµατα πολλών µελετών, έχει αποδειχθεί η αντίστροφη σχέση µεταξύ κατανάλωσης ψαριών ή ω-3 λιπαρών οξέων και της συνολικής θνησιµότητας ή θνητότητας από καρδιαγγειακά.
Ρευµατοειδής αρθρίτιδα. Τα ιχθυέλαια εµφανίζονται να ανακουφίζουν από τα συµπτώµατα της αρθρίτιδας, και αυτό είναι λόγω του ρόλου των ω-3 λιπαρών οξέων στην ελάττωση της παραγωγής εικοσανοειδών. Διάφορες µελέτες έχουν δείξει ότι τα ω-3 λιπαρά οξέα µακράς αλύσου µειώνουν τον πόνο και την πρωινή ακαµψία καθώς και την ανάγκη για µη στεροειδή αντιφλεγµονώδη φάρµακα (NSAIDs).
Φλεγµονώδεις εντερικές νόσοι. Έχει βρεθεί ότι τα ιχθυέλαια έχουν κάποια οφέλη στους ασθενείς µε νόσο του Crohn, ή ελκώδη κολίτιδα, αλλά δεν είναι εφικτό να ληφθούν ακριβή συµπεράσµατα. Σε ασθενείς µε ελκώδη κολίτιδα, τα συµπληρώµατα ιχθυελαίων βρέθηκε ότι: α) Μειώνουν την απαίτηση σε κορτικοστεροειδή β) Βελτιώνουν την κατάσταση των ιστών του γαστρεντερικού και γ) Μειώνουν το δείκτη δραστηριότητας της νόσου.
Ψωρίαση. Τα ιχθυέλαια έχουν ευεργετική δράση σε άτοµα που πάσχουν από ψωρίαση, µειώνοντας τον κνησµό και την ερυθρότητα. Ωστόσο έρευνες έδειξαν ότι δεν είχαν κανένα κλινικό όφελος στην θεραπεία της.
Άσθµα. Επειδή το άσθµα είναι µία φλεγµονώδης κατάσταση, στην οποία φαίνεται να συµµετέχουν τα εικοσανοειδή, είναι πιθανό τα ιχθυέλαια να έχουν κάποιο όφελος. Όµως, τα αποτελέσµατα µελετών ήταν αποθαρρυντικά και δεν υπάρχει ξεκάθαρη ένδειξη για την ύπαρξη ευεργετικών επιδράσεων απέναντι στο άσθµα. Υπάρχει επίσης αυξανόµενο ενδιαφέρον για τον ρόλο των ω-3 λιπαρών οξέων σε άλλες καταστάσεις που επηρεάζουν την αναπνοή, συµπεριλαµβανοµένων της αλλεργικής καταρροής, της χρόνιας αποφρακτικής πνευµονοπάθειας και της κυστικής ίνωσης.
Ψυχικές διαταραχές. Ο πιθανός ρόλος των ιχθυελαίων στις πνευµατικές διαταραχές είναι ένα θέµα που ερευνάται. Ένας αριθµός ερευνών έδειξε την παρουσία χαµηλών επιπέδων ω-3 λιπαρών οξέων στις µεµβράνες των κυττάρων των ατόµων που έπασχαν από κατάθλιψη, σχιζοφρένεια και νόσοAlzheimer και θεωρείται ότι χαµηλή διαιτητική πρόσληψη τους ή ανισορροπία του λόγου ω-6:ω-3 είναι δυνατό να συνδέεται µε αυτές τις καταστάσεις. Ωστόσο, αποµένει να ερευνηθεί κατά πόσο τα χαµηλά αυτά ποσοστά ω-3 των µεµβρανών των κυττάρων είναι η αιτία ή το αποτέλεσµα των καταστάσεων αυτών.
Καρκίνος. Έρευνες σε ζώα έδειξαν ότι τα ιχθυέλαια µειώνουν τον πολλαπλασιασµό των κυττάρων και τις µεταβολές των προκαρκινικών κυττάρων. Επιπλέον, επιδηµιολογικές έρευνες σε ανθρώπους προτείνουν ότι τα ιχθυέλαια είναι δυνατό να δρουν προστατευτικά απέναντι στον καρκίνο. Όµως, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι µειώνουν τον κίνδυνο εµφάνισης καρκίνου στους ανθρώπους.
Σακχαρώδης διαβήτης. Τα ιχθυέλαια έχουν συνδεθεί µε απορύθµιση της γλυκόζης και της ινσουλίνης σε άτοµα που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη, όµως πολλές µελέτες δεν κατάφεραν να αποδείξουν την υπόθεση αυτή. Απ ότι φαίνεται τα ιχθυέλαια δεν απορυθµίζουν την αντιδιαβητική θεραπεία.
ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ
Ασθενείς µε διαταραχές πήξης αίµατος, ή αυτοί στους οποίους χορηγούνται αντιπηκτικά, πρέπει να βρίσκονται υπό στενή παρακολούθηση κατά τη διάρκεια πρόσληψης ιχθυελαίων.
Κύηση-Θηλασµός. Η χρήση κατά τη διάρκεια της κύησης πρέπει να γίνεται µε προσοχή, λόγω του κινδύνου τοξικότητας από βιταµίνη Α που οφείλεται σε υπερβολική πρόσληψη ιχθυελαίων.
ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ – ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
Τοξικότητα από βιταµίνη Α και D (από ιχθυέλαια προερχόµενα από το ήπαρ ψαριού). Η δυσάρεστη γεύση των υγρών ιχθυελαίων είναι δυνατό να καλυφθεί µε την ανάµιξή τους µε χυµούς φρούτων ή γάλα. Τα συµπληρώµατα ιχυθελαίων είναι γενικά ασφαλή, και ο Αµερικάνικος Οργανισµός Τροφίµων και φαρµάκων (FDA) κατέληξε στο συµπέρασµα ότι διαιτητικές προσλήψεις µέχρι 3 gr/ηµέρα EPA/DHA θεωρούνται ασφαλείς.
Πολλά συµπληρώµατα ιχθυελαίων περιέχουν βιαµίνη Α και βιταµίνη D που µπορεί να είναι τοξικές σε υπερβολικές ποσότητες. Όµως, οι ποσότητες των βιταµινών αυτών που περιέχονται σε ένα µέσο πολυβιταµινούχο συµπλήρωµα δεν είναι πιθανό να προκαλέσουν βλάβη στον οργανισµό (προσοχή κατά την κύηση).
Παροµοίως, διαταραχές στον έλεγχο της γλυκαιµίας σε διαβητικούς ασθενείς, καθώς και επιµήκυνση του χρόνου πήξης του αίµατος σε ασθενείς που πάσχουν από διαταραχές πήξης του αίµατος, ή λαµβάνουν αντιπηκτικά, δεν αναµένεται να προκαλέσουν σοβαρά
προβλήµατα. Όµως, επιβάλλεται ιατρική παρακολούθηση.
ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ
Ασπιρίνη (µακροχρόνια χρήση), αντιπηκτικά και διπυριδαµόλη: Είναι δυνατό να αυξήσουν τον κίνδυνο αιµορραγίας. Η χρήση τους πρέπει να επιβλέπεται.
Βιταµίνη Ε: Τα ιχθυέλαια αυξάνουν την απαίτηση σε βιταµίνη Ε (3,4 gr βιταµίνης Ε ανά gr συνολικού EPA/DHA φαίνεται να είναι επαρκή). Τα περισσότερα συµπληρώµατα ιχθυελαίων εµπλουτίζονται µε τα απαιτούµενα πρόσθετα ποσά βιταµίνης Ε.
Ginko biloba, Ginseng: Είναι πιθανό να παρατηρηθεί αύξηση της αιµορραγικής τάσης (δεν έχει παρατηρηθεί µέχρι στιγµής).
